Operacja Vigorous

Z Wikipedii

Operacja Vigorous (konwój MW-11) II wojna światowa
Data	11-16 czerwca 1942
Miejsce	wschodnie Morze Śródziemne
Wynik	porażka aliantów
Przyczyna	aliancka próba zaopatrzenia Malty
Strony konfliktu Wielka Brytania Australia Włochy III Rzesza Dowódcy kadm. Philip Vian adm. Giuseppe Fioravanzo Siły 8 krążowników lekkich, 26 niszczycieli, 9 okrętów podwodnych, 2 trałowce, 4 korwety, 4 kutry torpedowe, 1 okręt-cel, 11 statków 2 pancerniki, 2 krążowniki ciężkie, 2 krążowniki lekkie, 12 niszczycieli, 6 kutrów torpedowych, okręty podwodne, lotnictwo Straty 1 krążownik lekki, 3 niszczyciele, 2 statki zatopione, 1 kuter torpedowy zatonął, 2 krążowniki i 2 statki uszkodzone 1 krążownik ciężki zatopiony, 1 pancernik uszkodzony, nieznane straty samolotów

Operacja Vigorous - aliancka operacja na Morzu Śródziemnym podczas II wojny światowej, mająca na celu dostarczenie konwoju MW-11 z zaopatrzeniem na Maltę. Konwój wypłynął z Aleksandrii, Port Saidu i Hajfy w dniach 11-12 czerwca 1942, lecz na skutek silnego przeciwdziałania państw Osi, przede wszystkim ataków lotnictwa i obecności floty włoskiej, nie dotarł do Malty i powrócił ze sporymi stratami do Aleksandrii 16 czerwca 1942. Równocześnie z tą operacją prowadzono od zachodu operację konwojową Harpoon.

Spis treści 1 Podłoże 2 Skład konwoju 3 Przebieg operacji 3.1 Rozpoczęcie 3.2 Główne walki 3.3 Odwrót 4 Podsumowanie 5 Siły 5.1 Alianci 5.2 Państwa Osi 6 Zobacz też 7 Źródła 8 Przypisy

[edytuj] Podłoże

Najważniejszym alianckim punktem oporu na Morzu Środziemnym w środkowym okresie II wojny światowej była Malta, stanowiąca wysuniętą bazę okrętów i lotnictwa zagrażających zaopatrywaniu przez państwa Osi wojsk w Afryce Północnej. Była też bazą dla okrętów alianckich w drodze między Gibraltarem a portami egipskimi. Zaopatrywanie Malty było jednak dużym problemem dla aliantów, wobec panowania lotnictwa niemieckiego i włoskiego nad centralnym i wschodnim Morzem Środziemnym, używającego m.in. baz na Krecie i w Afryce Północnej. Zagrożenie stwarzały też silne włoskie okręty nawodne oraz niemieckie i włoskie okręty podwodne. Dlatego też zaopatrywanie Malty odbywało się w drodze silnie bronionych konwojów organizowanych od wschodu z portów egipskich, a od zachodu z Gibraltaru, przybierających formę całych operacji z powodu angażowania znacznych sił alianckich.

W połowie 1942 sytuacja zaopatrzeniowa na Malcie stała się krytyczna, szczególnie dotyczyło to benzyny dla bazujących tam samolotów. Alianci zaplanowali wobec tego na czerwiec 1942 dużą operację zaopatrzeniową, składającą się z dwóch równoczesnych operacji konwojowych w celu rozproszenia sił Osi, nazwanych Harpoon - z Gibraltaru i Vigorous - ze wschodu (konwój MW-11).

W celu przeprowadzenia operacji Vigorous, siły brytyjskiej Floty Śródziemnomorskiej zostały wzmocnione okrętami z Oceanu Indyjskiego, m.in. czterema australijskimi niszczycielami typu N (HMAS "Napier", "Norman", "Nestor" i "Nizam") i brytyjskimi HMS "Griffin", "Fortune", "Hotspur".

[edytuj] Skład konwoju

W skład konwoju MW-11 weszło 11 statków, eskortowanych ogółem przez 8 krążowników lekkich (w tym 5 przeciwlotniczych), 26 niszczycieli (w tym 9 eskortowych), 4 korwet i 2 trałowców. Spośród niszczycieli, 9 eskortowych typu Hunt i 2 typu P miały całą artylerię przystosowaną do ognia przeciwlotniczego, lecz pozostałe miały niewielkie możliwości w tym zakresie. Z powodu uszkodzenia przez włoskie żywe torpedy w Aleksandrii w grudniu 1941 pancerników HMS "Queen Elizabeth" i "Valiant", pancerniki nie były dostępne dla aliantów. W składzie zespołu jedynie znajdował się okręt-cel HMS "Centurion" – dawny pancernik, przebudowany w celu zmylenia wywiadu na atrapę nowego pancernika HMS "Anson", uzbrojony jedynie w lekkie działa przeciwlotnicze. Transportował on ponadto ok. 2000 t. ładunku. Dla zabezpieczenia się przed włoską flotą, pod główną bazę w Tarencie wysłano 9 brytyjskich okrętów podwodnych.

Konwój wypłynął podzielony na trzy części: MW-11A z Hajfy w składzie 5 statków z eskortą^[1], MW-11B z Aleksandrii w składzie 2 tankowców z eskortą^[1] i MW-11C z Port Saidu w składzie 4 statków, eskortowanych przez krążownik przeciwlotniczy HMS "Coventry" i niszczyciele eskortowe HMS "Airedale", "Aldenham", "Beaufort", "Croome", "Eridge", "Dulverton", "Exmoor" i "Hurworth". Dodatkowo, statki MW-11C holowały 4 kutry torpedowe. Komodorem konwoju był kontradmirał England. Zakładano, że konwój będzie płynął z prędkością średnią 13 węzłów, której jednak w praktyce nie osiągano.

Zespół osłony stanowiło aż 7 krążowników lekkich (HMS "Arethusa", "Birmingham", "Newcastle", "Cleopatra", "Dido", "Euryalus", "Hermione" - z tego 4 ostatnie przeciwlotnicze), 19 niszczycieli (HMS "Hasty", "Hero", "Hotspur", "Fortune", "Griffin", "Inconstant", "Javelin", "Jervis", "Kelvin", "Napier", "Nestor", "Nizam", "Norman", "Pakenham", "Paladin", "Sikh" , "Zulu" i eskortowy "Tetcott"), 4 korwety, 2 trałowce i 2 statki ratownicze (prawdopodobnie część niszczycieli i lżejsze okręty były przydzielone do bezpośredniej eskorty konwojów)^[1]. Okrętem flagowym był HMS "Cleopatra".

W niektórych publikacjach za pierwszą ofiarę operacji uważa się niszczyciel eskortowy HMS "Grove", zatopiony na północ od Sollum przez niemiecki okręt podwodny U-77 12 czerwca o 5.37, lecz powracał on wówczas z rejsu zaopatrzeniowego do Tobruku (wraz z "Tetcott"), nie związanego z operacją Vigorous.

[edytuj] Przebieg operacji

[edytuj] Rozpoczęcie

Dla odciągnięcia uwagi przeciwnika przeprowadzono najpierw operację dywersyjną w postaci rejsu konwoju MW-11C, który wypłynął 11 czerwca z Port Saidu. Konwój ten, z silną eskortą okrętów mogących prowadzić ogień przeciwlotniczy (krążownik przeciwlotniczy i 8 niszczycieli eskortowych), miał pozorować rejs do Tobruku, po czym zawrócić i połączyć się z pozostałymi częściami. Miało to w założeniu spowodować wypłynięcie włoskiej floty z baz, zmniejszając jej zapasy paliwa i wystawiając na ataki okrętów podwodnych. Nadzieje te jednak nie spełniły się, natomiast konwój, który wpłynął w tzw. "aleję bombową" (bomb alley) między Kretą a Afryką Północną, stał się celem ataków lotnictwa. Już po zawróceniu do miejsca spotkania, 12 czerwca bombowce Ju 88 z I/KG.54 uszkodziły statek "City of Calcutta" (8063 BRT)^[2], który został odesłany do Tobruku pod eskortą niszczycieli "Croome" i "Exmoor".

13 czerwca konwój MW-11C połączył się pod Tobrukiem z głównymi częściami konwoju MW-11A z Hajfy i MW-11B z Aleksandrii oraz siłami głównymi osłony z Aleksandrii pod dowództwem kontradmirała Philipa Viana. Szybko konwój zaczął się uszczuplać - jeden ze statków, "Elizabeth Bakke" odesłano z powrotem z uwagi na zbyt małą prędkość. Z powodu pogorszenia pogody odesłano także 13 czerwca kutry torpedowe (w drodze zatonął MTB 259).

W nocy na 14 czerwca przeprowadzono też operację dywersyjną w postaci rajdu brytyjskich komandosów, transportowanych przez greckie okręty podwodne "Triton" i "Papanicolis", na lotnisko pułku LG.1 w Maleme na Krecie^[2], bez większych efektów.

[edytuj] Główne walki

14 czerwca statek "Aagtekirk" (6811 BRT), który nie mógł utrzymać prędkości, odesłano do Tobruku pod eskortą niszczyciela eskortowego "Tetcott" i korwety "Primula", jednakże został on zatopiony przed tym portem przez niemieckie bombowce Ju 87 i Ju 88, które uszkodziły też "Primulę". Do konwoju powróciły jednak niszczyciele eskortowe "Croome" i "Exmoor".

Ataki samolotów Ju 88 z pułku LG.1 na konwój 14 czerwca zatopiły statek "Bhutan" (6104 BRT) i uszkodziły "Potaro" (5410 BRT), który jednak płynął dalej^[2]. HMS "Pakenham" z eskorty konwoju był także atakowany nieskutecznie torpedami przez niezidentyfikowany okręt podwodny. Kontradmirał Vian uzyskał tego dnia informacje o wyjściu w morze floty włoskiej z Tarentu głównych sił floty włoskiej pod dowództwem admirała Giuseppe Fioravanzo, w składzie dwóch pancerników "Vittorio Veneto" i "Littorio", 2 ciężkich i 2 lekkich krążownikow oraz niszczycieli. Obecność silnego zespołu włoskiego skomplikowała sytuację - siły alianckie nie miały szans na pokonanie Włochów i niewielkie szanse na uchylenie się w razie starcia, z uwagi na panującą dobrą pogodę. Mając to na uwadze, Vian zdecydował zawrócić i 15 czerwca o 1.45 konwój zmienił kurs na wschodni. Wkrótce jednak został zaatakowany przez niemieckie kutry torpedowe z Derny w Libii (schnellbooty), ok. 90 mil na północy zachód od Derny. Kuter S-56 uszkodził krążownik lekki HMS "Newcastle" (bez ofiar), a S-55 zatopił niszczyciel HMS "Hasty" (13 ofiar)

W tym czasie, o 5.15 brytyjski samolot torpedowy Bristol Beaufort z 217. Dywizjonu RAF z Malty zdołał poważnie uszkodzić włoski krążownik ciężki "Trento". Unieruchomiony "Trento" został pozostawiony z eskortą, lecz o 9.10 odnalazł go i storpedował brytyjski okręt podwodny P35 (HMS "Umbra"), po czym krążownik zatonął ze sporymi stratami w załodze. Około 9.05 włoskie siły główne zostały zaatakowane przez amerykańskie bombowce B-24 Liberator, które zdołały uzyskać jedno trafienie na "Littorio", powierzchownie uszkadzając wieżę dziobową.^[3]

Około godz. 7 15 czerwca, gdy włoska flota była ok. 200 mil na północny zachód, konwój powrócił na kurs na Maltę na rozkaz dowództwa z brzegu. O 9.40 jednak konwój odwołano z powrotem, kiedy oceniono, że włoska flota pomimo utraty krążownika w dalszym ciągu zmierza na przechwycenie. W dzień konwój, znajdujący się na południe od Krety, podlegał szczególnie silnym atakom lotnictwa (m.in. bombowce nurkujące Junkers Ju 87 Stuka z StG.3 i włoskie bombowce Cant Z-1007^[2]). Lekki krążownik HMS "Birmingham" został uszkodzony bliskim wybuchem, który unieruchomił mu wieże artylerii, a niszczyciel eskortowy HMS "Airedale" został ciężko uszkodzony przez stukasy, po czym musiał zostać dobity przez HMS "Aldenham" i "Hurworth". Około godz. 18, na południowy zachód od Krety, lotnictwo ciężko uszkodziło niszczyciel australijski "Nestor". Próba holowania przez HMS "Javelin" do Aleksandrii nie powiodła się i następnego dnia rano tonący okręt został przez niego dobity.

[edytuj] Odwrót

W tym czasie, po południu 15 czerwca dowództwo nakazało ponownie zawrócić w kierunku Malty z uwagi na otrzymane informacje o zawróceniu floty włoskiej. Jednakże, w obliczu poniesionych strat i kończących się zapasów amunicji przeciwlotniczej oraz paliwa, z powodu zmian kursu, ostatecznie zdecydowano przerwać operację i konwój zawrócił do Aleksandrii. W drodze powrotnej poniósł jednak dalszą stratę, gdyż 16 czerwca rano krążownik przeciwlotniczy HMS "Hermione" został zatopiony przez niemiecki U-Boot U-205 na południe od Krety. Resztki konwoju dopłynęły do Aleksandrii 17 czerwca.

Flota włoska 15 czerwca około godz. 14 zawróciła do Tarentu, jednakże brytyjski samolot Wellington z 38. Dywizjonu RAF z Malty zdołał jeszcze o 23.39 uszkodzić torpedą pancernik "Littorio" w część dziobową.^[3]

[edytuj] Podsumowanie

Operacja Vigorous zakończyła się porażką aliancką - żaden ze statków z zaopatrzeniem nie dotarł na Maltę, a flota poniosła ciężkie straty na skutek działań lotnictwa, okrętów podwodnych i kutrów torpedowych. Utracono jeden krążownik (HMS "Hermione"), trzy niszczyciele (HMS "Airedale", HMS "Hasty" i HMAS "Nestor") oraz dwa statki. Większym uszkodzeniom uległy dalsze dwa krążowniki, korweta i statek, kilka dalszych okrętów było mniej uszkodzonych. Krążownik HMS "Newcastle" był remontowany w USA do listopada 1942, następnie wyposażany w Wielkiej Brytanii do marca 1943, uszkodzenia "Birmingham" usunięto na miejscu.

Flota włoska poniosła również stosunkowo dotkliwą stratę na skutek ataków lotnictwa brytyjskiego, w postaci zatopienia krążownika ciężkiego "Trento", niemniej jednak jej działania dopomogły w osiągnięciu celu w postaci zablokowania zaopatrzenia Malty, mimo, że nie doszło do bezpośredniego starcia okrętów nawodnych. Uszkodzenia pancernika "Littorio" usunięto do 27 sierpnia 1942, duże okręty włoskie nie były już jednak aktywnie wykorzystywane z uwagi na kiepską sytuację paliwową Włoch.

Przeprowadzona równocześnie operacja Harpoon z zachodu osiągnęła minimalnie swój cel - tylko 2 z 6 statków dotarły na Maltę. Spowodowało to konieczność przeprowadzenia w sierpniu kolejnej, silniejszej operacji zaopatrzeniowej, Pedestal.

[edytuj] Siły

• † - okręty zatopione
• # - okręty uszkodzone, ## - ciężko uszkodzone
• główne źródło - ^[2]

[edytuj] Alianci

• 4. Dywizjon Krążowników
  • krążowniki lekkie: HMS "Newcastle"##, HMS "Birmingham"#
• 15. Dywizjon Krążowników
  • krążowniki lekkie: HMS "Cleopatra", "Dido", "Hermione"†, "Euryalus", "Arethusa"
• krążownik lekki HMS "Coventry"

• 2. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele HMS "Fortune", "Griffin", "Hotspur"
• 5. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele eskortowe HMS "Dulverton", "Exmoor", "Croome", "Eridge", "Airedale"†, "Beaufort", "Hurworth", "Tetcott", "Aldenham" (typów Hunt II i III)
• 7. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele HMAS "Napier", HMAS "Norman", HMAS "Nestor"†, HMAS "Nizam"
• 12. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Pakenham", "Paladin", "Inconstant"
• 14. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Jervis", "Javelin", "Kelvin"
  • 22. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Hero", "Hasty"†, "Sikh", "Zulu"

• 4 korwety: HMS "Delphinium", "Erica", "Primula", "Snapdragon" (typu Flower)
• 2 trałowce: HMS "Boston", "Seaham" (typu Bangor)
• 4 kutry torpedowe: MTB-259†, MTB-261, MTB-262 i MTB-264
• 2 statki ratownicze: "Antwerp", "Malines"
• okręt-cel HMS "Centurion"
• 9 okrętów podwodnych:
  • HMS "Proteus", HMS "Thorn", HMS "Taku", HMS "Thrasher", HMS "Porpoise", HMS "Una", P-31 (HMS "Uproar"), P-34 (HMS "Ultimatum"), P-35 (HMS "Umbra")
• 11 statków.
  • MW-11A: "Ajax", "City of Edinburgh", "City of Lincoln", "City of Pretoria", "Elizabeth Bakke"
  • MW-11B: tankowce "Bulkoil", "Potaro"#
  • MW-11C: "Aagtekirk"†, "Bhutan"†, "City of Calcutta"#, "Rembrandt"

[edytuj] Państwa Osi

Włosi:

• 9. Dywizjon:
  • pancerniki: "Littorio"#, "Vittorio Veneto"
• 3. Dywizjon:
  • krążowniki ciężkie: "Trento"†, "Gorizia"
• ..
  • krążowniki lekkie: "Giuseppe Garibaldi", "Emanuele Filiberto Duca D'Aosta"
• 7. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Folgore", "Freccia", "Legionario", "Saetta"
• 13. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Alpino", "Antonio Pigafetta", "Bersagliere", "Mitragliere"
• 11. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Corazziere", "Aviere"^[2], "Camicia Nera", "Geniere" (niszczyciele typu Soldati)

Niemcy:

• 3. Flotylla Kutrów Torpedowych (3. S-Flottille) - Oblt.z.S. Wuppermann:
  • kutry torpedowe: S 56 (flagowy), S 54, S 55, S 58, S 59, S 60
• okręty podwodne: m.in. U-205

[edytuj] Zobacz też

• Operacja Harpoon
• Kampania śródziemnomorska (II wojna światowa)
• Włochy w czasie II wojny światowej

[edytuj] Źródła

• Arnold Hague: THE SUPPLY OF MALTA 1940-1942, Part 1 of 3
• Chronik Seekrieg

Przypisy