Order Żelaznej Korony

Z Wikipedii

Order Żelaznej Korony (it.: Ordine della Corona Ferrea (di ferro), niem.: Österreichisch-Kaiserlicher Orden der Eisernen Krone) - nadawane od roku 1805 do 1814 odznaczenie za zasługi napoleońskiego Królestwa Italii, od roku 1815 przejęte przez Cesarstwo Austriackie i tam nadawane do 1918.

Wersja orderu austriackiego z wczesnych lat, przerobionego z napoleońskiej oznaki - medalion z głową Napoleona zastąpiono dwugłowym orłem habsburskim

Order Żelaznej Korony, wersja późniejsza, ok. 1850

Żelazna Korona

[edytuj] Historia

Order został ustanowiony 5 czerwca 1805 roku przez Napoleona I, który po wyborze na króla Italii koronował się w Mediolanie 26 maja 1805. Do koronacji użyto pochodzącą z IX wieku "Żelazną Koronę" Longobardów, stąd nazwa orderu. Zachowując pewne podobieństwo do organizacji swej Legii Honorowej, Napoleon podzielił nowy order na trzy klasy: 20 "dygnitarzy" z roczną rentą 3000 liwrów, 100 komandorów z rentą 700 liwrów i 500 kawalerów z rentą 300 liwrów. W 1807 Napoleon rozszerzył dopuszczalną ilość kawalerów o 15 Wielkich Krzyży, 50 komandorów i 300 kawalerów, rezerwując jednocześnie ok. 10% nadań dla obywateli francuskich i wzbogacając kasę orderu o 200 000 liwrów przeznaczonych na wypłaty rent.

Po przyłączeniu Lombardo-Wenecji do Cesarstwa Austrii cesarz Franciszek I odnowił order, przejęty już w 1815, w dniu swych urodzin (12 lutego 1816) pod nową niemiecką nazwą Orden der Eisernen Krone. W statutach zachowano trzy klasy, Kawalerów I. klasy (nosicieli Wielkiego Krzyża, najwyżej 20), Kawalerów II. klasy (komandorów, najwyżej 30) i Kawalerów III. klasy (kawalerów, najwyżej 50) przepisów statutowych nie przestrzegano jednak, gdyż do roku 1856 dokonano już przez 40 lat ok. 2000 nadań. Kobiety orderu otrzymać nie mogły.

Po roku 1868 nie nadawano orderu poddanym Italii, z wyjątkiem osób zatrudnionych w Watykanie. Według ustaleń dworów rzymskiego i wiedeńskiego orderu miano więcej nie nadawać po zgonie cesarza Franciszka Józefa, ale w warunkach I wojny światowej, kiedy Austro-Węgry i Italia stały się przeciwnikami wojennymi, Wiedeń nie dotrzymał obietnicy.

Do roku 1884 z posiadaniem I. klasy związany był tytuł tajnego radcy, a więc - ekscelencji, II. klasa dawała tytuł barona, a III. klasa nobilitację, co doprowadziło nieomal do inflacji tytułów szlacheckich, czemu austriackie MSW położyło kres w roku 1884. Mimo utraty Lombardii na rzecz Królestwa Sardynii (1859) order nadal nadawano aż do upadku monarchii w roku 1918. Jego włoski bliźniak, Order Korony Italii, z Żelazną Koroną Longobardów w medalionie środkowym awersu, istniał do roku 1947.

Kawalerowie I. klasy - Wielkiego Krzyża - mieli prawo zwracać się do monarchy per "mój kuzynie".

[edytuj] Insygnia

[edytuj] Order napoleoński

Oznaka występuje w trzech wersjach: napoleońskiej, nadawanej także Francuzom i noszącej dewizę francuską, gdzie na obręczy korony spoczywa zrywający się do lotu orzeł napoleoński. Korona, bynajmniej nie Żelazna Korona Longobardów, lecz korona królewska typu średniowiecznego nosi włoską dewizę "Dio me l'ha data, guai à chi la toccherá", lub francuską "Dieu me l'a donnèe, gare à qui le touchera" ("Bóg mi ją dał, biada temu kto ją poruszy"). W środku dolnego pierścienia korony znajduje się otoczony perłami okrągły medalion z profilem Napoleona uwieńczonym wieńcem laurowym, zależnie od wytwórcy profil jest skierowany na prawo lub na lewo. Oznaki I. i II. klasy były wykonane w złocie, oznaka III. klasy była srebrna. Jako szczególne wyróżnienie Napoleon nadawał oznaki z brylantami - taką otrzymał m.in. jego pasierb Eugeniusz de Beauharnais, wicekról Italii.

Stworzona dopiero ok. 1810 gwiazda I. klasy "dygnitarzy" była na ogół haftowana, choć występują także egzemplarze wykonane w metalu. Posiadała sześć promieni, w medalionie środkowym widniała głowa Napoleona otoczona dewizą orderu i wieńcem laurowym.

[edytuj] Order austriacki

Oznaka z dekoracją wojenną

Po przejęciu orderu przez Habsburgów dodano na przodzie korony dwugłowego orła austriackiego, usuwając profil Napoleona, ale wkrótce zmieniono wygląd oznaki całkowicie: nad koroną, tym razem Żelazną Koroną, na awersie umieszczono orła austriackiego z niebieską tarczą na piersi, na której widniał złoty monogram odnowiciela orderu "F". Na rewersie znajdowała się data odnowienia, 1815. Zawieszką była korona austriackiego cesarstwa, tzw. korona rudolfińska.

Gwiazda, przysługująca jedynie kawalerom I. klasy, była srebrna, ośmiopromienna, i nosiła w środku wyobrażenie Żelaznej Korony otoczonej dewizą austriackiego orderu "Avida et Aucta" ("Pradawna i rozszerzona").

Nakładana przy szczególnych uroczystościach kollana składała się z ogniw trzech rodzajów, splecionego monogramu FP (Franciscus Primus), "żelaznej korony" i wieńca z liści dębowych.

Wstążka orderu była za czasów napoleońskich pomarańczowa z obustronnymi zielonymi bordiurami, za czasów austriackich żółta z niebieskimi bordiurami.

[edytuj] Dekoracja wojenna

12 marca 1860 wprowadzono dekorację wojenną (niem.: Kriegs-Dekoration, skrót: K.-D.). Przy niższych stopniach orderu dodawano pod koroną-zawieszką dwa skrzyżowane złote miecze, przy I. klasie otaczano dwugłowego orła oznaki dwiema emaliowanymi na zielono gałązkami lauru, na gwieździe umieszczano pod medalionem środkowym dwa skrzyżowane miecze. W późniejszych latach usunięto miecze z oznaki i ozdabiano order wojenny gałązkami laurowymi, dawniej przysługującymi tylko I. klasie.

[edytuj] Bibliografia

Gustav Adolph Ackermann, Ordensbuch, Annaberg 1855
Václav Měřička, Orden und Ehrenzeichen der österreichisch-ungarischen Monarchie, Wien und München 1974
Robert Freiherr von Procházka, Österreichisches Ordenshanbuch, 1 - 4, München 1979