Order Złotego Runa

Z Wikipedii

Orzeł Biały godło Korony Królestwa Polskiego otoczony łańcuchem orderowym Orderu Złotego Runa, w tarczy sercowej herb Snopek Zygmunta III Wazy

Order Złotego Runa (fr. Ordre de la Toison d'Or, hiszp. Orden del Toisón de Oro, łac. Ordo Velleris Aurei, niem. Orden vom Goldenen Vlies), początkowo Zakon Złotego Runa – jest obecnie najwyższym odznaczeniem państwowym Królestwa Hiszpanii oraz rycerskim orderem domowym b. austriackiego domu panującego Habsburgów. W starszeństwie orderów świata zajmuje trzecie miejsce po papieskim Orderze Chrystusa i angielskim Orderze Podwiązki.

[edytuj] Historia

Łańcuch Złotego Runa (Schatzkammer, Wiedeń)

Zakon założony został jako zakon rycerski 10 stycznia 1421 we flamandzkim mieście Brugia przez księcia Burgundii Filipa Dobrego jako "Fraternité de chevalerie ou amiable compaignie de la Toison d'Or" " na chwałę domu Burgundii, na cześć Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja, w celu obrony i rozpowszechniania wiary katolickiej, ku krzewieniu cnót i dobrego wychowania". Po wygaśnięciu dynastii burgundzkiej godność wielkiego mistrza przeszła na cesarza Maksymiliana I, którego wnuk Karol V przekazał ją przy swej abdykacji w r. 1555 swemu synowi, królowi Hiszpanii Filipowi II, tak że hiszpańscy Habsburgowie byli do 1700 r. dziedzicznymi wielkimi mistrzami. Po wygaśnięciu tej gałęzi rodu godność przeszła na cesarza rzymskiego Karola VI. Następcy jego z domu Habsburg-Lothringen są do dziś jako głowy rodu dziedzicznymi wielkimi mistrzami i suwerenami orderu. Od 1932 do 2000 r. był takim szef rodu Otto von Habsburg, od 2000 r. funkcję pełni jego najstarszy syn arcyksiążę Karol.

Po upadku monarchii austro-węgierskiej w 1918 r. roszczenia do godności wielkiego mistrza orderu zgłosił król Belgii Albert I, który uważał że Złote Runo powinno powrócić do swej burgundzkiej ojczyzny, czyli Flandrii. Możliwość przekazania skarbca orderu i praw do niego Belgii dyskutowano namiętnie na konferencji wersalskiej, ale protest króla Hiszpanii Alfonsa XIII uratował order dla wygnanych Habsburgów. W roku 1953 Republika Austriacka uznała prawo Habsburgów do nadawanie Złotego Runa jako orderu domowego.

Następca Habsburgów na tronie hiszpańskim Filip V obwołał się w r. 1713 wbrew ustaleniom sankcji pragmatycznej wielkim mistrzem hiszpańskiego orderu Złotego Runa, który w 1847 r. przybrał charakter odznaczenia dynastycznego i nadawany być może osobom pochodzenia nieszlacheckiego i religii niekatolickiej. Nadawany był także w czasie krótkotrwałego panowania Józefa Bonaparte, który go nadał głównie członkom swej rodziny. Po wstąpieniu na tron Ferdynanda VII (1813) wszystkie nadania Józefa Bonapartego zostały anulowane, jedynie Eugeniusz de Beauharnais zachował order. Pierwszym protestantem, który otrzymał order, był książę Wellington. Order nadawał także król Amadeusz I Sabaudzki (9 nadań). Z przerwą w latach 1932-1975 (przy czym paru nadań dokonał w latach 60. XX wieku ojciec obecnego króla, wygnany Don Juan de Borbón) order (Orden del Toisón de Oro) jest najwyższym odznaczeniem Hiszpanii. Wielkim mistrzem jest król Jan Karol I. Obecnie order ma 17 kawalerów (głównie głowy koronowane), wśród nich trzech niechrześcijan: cesarza Japonii Akihito, króla Tajlandii Bhumibola i króla Arabii Saudyjskiej Abdullah bin Abdulaziz al Sauda. Jedyną osobą, która posiada oba ordery, habsburski i hiszpański, jest król Belgii Albert II.

Nazwa i insygnia orderu symbolizują, nawiązując do wyprawy Jazona do Kolchidy, rycerskie dążenie do osiągnięcia wysokich celów.

[edytuj] Członkostwo (order habsburski)

Cesarz Karol V z kollaną Złotego Runa

Członków mianować może tylko aktualny szef zakonu-orderu. Mogą nimi być tylko mężczyźni, którzy muszą wyznawać religię katolicką, mieć nieskazitelną reputację oraz wykazać się szlacheckim pochodzeniem od ośmiu pokoleń po mieczu i po kądzieli. Następca tronu Austro-Węgier stawał się rycerzem Złotego Runa w chwili narodzin, inni arcyksiążęta otrzymywali insygnia po uzyskaniu pełnoletności (w wieku lat 18). Od 1421 r. do chwili obecnej nadano order ok. 1282 osobom. Spośród królów polskich otrzymał go jako jeden z pierwszych Zygmunt III Waza, stąd widzimy łańcuch Zakonu Złotego Runa okalający herb królewski na wieży Zamku Warszawskiego.

[edytuj] Insygnia

Król Carlos Nawiedzony jako Wielki Mistrz Orderu Złotego Runa

Złote Runo jest orderem jednoklasowym, który jako jedyny spośród wysokich odznaczeń europejskich nie posiada gwiazdy ani wielkiej wstęgi. Insygnium austriackie to zawieszona na złotym pierścieniu podobizna złotej skóry baranka z głową zwróconą na prawo i z widocznymi czterema nogami. Pierścień z kolei wisi na okrągłym czarnym lub niebieskim szlachetnym kamieniu (symbolu skałki lub krzemienia), z którego z obu stron wychodzą złote, czerwono emaliowane promienie; nad nimi zaś góruje złota agrafa, w dolnej części której przedstawiona jest walka Jazona ze smokiem, zaś w górnej umieszczona jest dewiza dynastii burgundzkiej PRETIUM LABORUM NON VILE.

Insygnium hiszpańskie nie posiada na agrafie reliefu z walką Jazona ze smokiem ani dewizy burgundzkiej.

Order Złotego Runa noszony jest na szyi na ciemnoczerwonej wstędze lub na łańcuchu (kollanie). Łańcuch orderu składa się z 28 emaliowanych na czarno owalnych "skałek" , z których po obu stronach wychodzą stylizowane wiązki płomieni i z 28 złotych pierścieni.

Order do dziś dnia posiada oficjałów (urzędników Kapituły): Herolda, Króla Broni (Roy d'Armes) i Kanclerza. W pierwszych wiekach istnienia Złotego Runa nowo mianowani kawalerowie musieli w chwili jego otrzymania odesłać wszystkie inne ordery, które posiadali. Nakaz zniesiono dopiero w XIX w.