Kollana
Z Wikipedii
Kollana (niem.: Collane, fr. collier, ang.i hiszp.: collar, it.: collare, collana) - używany w nowszej falerystyce specjalistyczny termin określający łańcuch (naszyjnik) oznaczający najwyższy stopień orderu, przysługujący głowom państwa jako jego Wielkim Mistrzom, męskim członkom rodzin panujących, lub też - w przypadku np. austriacko-hiszpańskiego Orderu Złotego Runa, włoskiego Orderu Anuncjaty czy serbskiego Orderu św. Łazarza, które są noszone tylko na kollanie, łańcuch orderowy przysługujący wszystkim kawalerom danego orderu.
[edytuj] Zarys historii
Już dawne zakony rycerskie używały w celu oznaczenia członkostwa prostych naszyjników, na których zawieszona była oznaka zakonu. Pierwszą nowoczesną kollanę stworzył król Anglii Henryk VII dla Orderu Podwiązki: składała się z ogniw dwóch rodzajów, czerwonego krzyża św. Jerzego, nałożonego na symbol niebieskiej podwiązki, i tzw. Czerwonej Róży Lancastrów. Wnuk Edward VI zmienił wygląd kollany, która do dziś ma tylko ogniwa w postaci czerwonych róż, wiązanych złotymi węzłami.
Druga w historii kollana pojawia się na portrecie założyciela Orderu Złotego Runa, księcia Burgundii Filipa III Dobrego z roku 1430: składa się z czarnych "skałek", z których wychodzą złote promienie, i ze złotych pierścieni.
Kollany stały się szczególnie popularne w XVII wieku, w okresie kochającego przepych baroku. Później, w XVIII i XIX wieku, nowe statuty ograniczyły noszenie kollany, przyznając ją tylko głowom państwa jako Wielkim Mistrzom, albo nadając jej status specjalnego odznaczenia przyznawanego (lub nie) wraz z nadaniem Wielkiego Krzyża. Paroma wyjątkami pozostały włoski Order Anuncjaty, zawsze noszony na kollanie ( nawet pierwotnie zwany Ordine del Collare), norweski Order Lwa Norweskiego, posiadający tylko kollanę, lub serbski order św. Łazarza czy pruski Order Czerwonego Orła, których kollana była oznaką władzy królewskiej i noszona być mogła tylko przez monarchę. W przypadku szkockiego Orderu Ostu jego kollana jest zakładana tylko w szczególne Collar Days. Także ustanowiony w roku 1993 Order Republiki Serbskiej w Bośni-Hercegowinie należy do wyjątków, gdyż jest noszony przeważnie tylko na kollanie ("ogrlici").
Obecnie kollany są na ogół insygniami najwyższego urzędu państwowego (z wyjątkiem orderów brytyjskich): tylko prezydent Francji ma prawo nosić kollanę Legii Honorowej, tylko prezydentowi Rosji przysługuje kollana Orderu Zasług. Do zmiany konstytucji w roku 1975 król Szwecji zawsze zakładał z okazji wygłoszenia mowy tronowej przy otwarciu sesji Riksdagu kollany wszystkich królewskich orderów szwedzkich: Serafinów, Gwiazdy Polarnej, Miecza i Wazów, nosząc order o najwyższej precedencji - Order Serafinów - jako pierwszy od dołu.
Kollanę często stosowano w heraldyce, otaczając nią herb państwowy czy szlachecki: występowała w tzw. Wielkich Herbach Prus, Austrii, Rosji, Danii, Szkocji, Szwecji oraz wielu pomniejszych państw niemieckich. Najnowsze przypadki to stworzony przez Adama Heymowskiego herb Lecha Wałęsy jako kawalera szwedzkiego orderu Serafinów otoczony kollaną tego odznaczenia, czy przybrany przez jugosłowiańskiego królewicza Aleksandra nowy herb dynastyczny, otoczony kollaną serbskiego orderu św. Łazarza.Od XX wieku kollany nosi się już tylko podczas wielkich uroczystości (na ogół tylko do fraka lub munduru czy sukni balowej) w obecności głów państw, członków domów panujących i w dnie przewidziane w statucie danego orderu.
Z polskich orderów kollanę posiadał tylko Order Orła Białego, w wersjach Wettinów, Stanisława Augusta i carskiej. Ustawa z 3 lutego 1921 roku przewidywała kollanę (łańcuch) jako jedną z oznak odznaczenia, ale nigdy jej nie wykonano i nie noszono. "Ceremoniał wręczania oznak wielkiego mistrza orderu" przy obejmowaniu urzędu Prezydenta RP przez nowoobraną osobę przewidywał jednak co następuje: " Kanclerze orderów po wygłoszeniu okolicznościowych przemówień, (przy czym pierwszy zabiera głos kanclerz Orderu Orła Białego) wręczają nowemu Wielkiemu Mistrzowi specjalne dyplomy, stwierdzające otrzymanie tej godności, wraz z oznakami obu orderów (łańcuchem i wielką wstęgą Orderu Orła Białego oraz Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski") (Kodeks Orderowy, Art.287).
Według niektórych danych reżym PRL (wówczas jeszcze, do 1952, zwanej RP) planował (zawiesiwszy nadawanie Orła Białego) stworzenie kollany dla orderu Polonia Restituta, która miała się składać z herbów ówczesnych 17 województw i oznaki orderu, ale i do tego nie doszło. W obecnej III RP kollany Orła Białego nie przywrócono i nie stworzono kollany dla Polonia Restituta.
[edytuj] Bibliografia
- Paul Hieronymussen, Orders, Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1978
- Václav Měřička, Faleristik, Prag 1976
- Wiesław Bończa-Tomaszewski, Kodeks Orderowy, Warszawa 1939
