Wulkan
Z Wikipedii
Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego boga ognia) – miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny. Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: góra wulkaniczna, stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy.
Spis treści |
[edytuj] Wulkany
[edytuj] Rodzaje wulkanów
Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:
- czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli),
- drzemiące – ich działalność obserwowano w czasach historycznych (np. Fudżi, Tambora),
- wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki wulkaniczne w Niemczech i Polsce).
Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 600. Ponad połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą.
Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany:
Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału, jaki się z nich wydobywa:
- lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na:
- stratowulkany (mieszane) – wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową; ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (kąt nachylenia ok 30 stopni, np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocatépetl);
- eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i najbardziej kwaśne lawy ryolitowe;
- maary;
- wulkany błotne – z których wydobywa się na powierzchnię błotnista mieszanina wody, iłu, piasku itp. Proces ten związany jest z przejawami wygasającego już wulkanizmu – wydobywaniem się gorącej wody lub pary wodnej.
- kaldera – krater powstały podczas zbyt gwałtownej erupcji wulkanu
[edytuj] Rozmieszczenie wulkanów
Największe skupiska wulkanów na świecie znajdują się w Indonezji (ok. 80 wulkanów aktywnych, 100 drzemiących) i wzdłuż tzw. "Drogi Wulkanów" z 30 stożkami w Ekwadorze. Najważniejsze wulkany na poszczególnych kontynentach:
[edytuj] Europa
W europie jest kilka działających wulkanów, głównie we Włoszech i na Islandii:
- Etna (Włochy) – 3323 m n.p.m. 1980 Kwiecień 16, 2000
- Beerenberg (Norwegia) – 2277 m n.p.m.
- Amiata (Włochy) – 1734 m n.p.m.
- Grimsvötn (Islandia) – 1719 m n.p.m.
- Askja (Islandia) – 1510 m n.p.m., 1961 rok 26 luty 2000 erupcja
- Hekla (Islandia) – 1491 m n.p.m. 1991 28 luty 2000 erupcja
- Katla (Islandia) – 1363 m n.p.m.
- Hvannadalshnukur (Islandia) - 2119 m n.p.m.
- Wezuwiusz ("Vesùvio", Włochy) – 1277 m n.p.m. 1949
- Stromboli (Włochy) – 926 m n.p.m.
- Vulcano (Włochy) – 500 m n.p.m.
- Santoryn (Grecja) – 131 m n.p.m.
W Polsce odnaleźć można ślady dawnego wulkanizmu w Pieninach (góra Wdżar) oraz w Sudetach. Góra Świętej Anny to również dawny wulkan.
[edytuj] Afryka
- Kilimandżaro (Tanzania) – 5895 m n.p.m.
- Meru (Tanzania) – 4570 m n.p.m.
- Kamerun (Kamerun) – 4094 m n.p.m.
- Pico del Teide (Wyspy Kanaryjskie) – 3718 m n.p.m.
[edytuj] Ameryka Północna
- Orizaba (Meksyk) – 5700 m n.p.m.
- Popocatépetl (Meksyk) – 5452 m n.p.m.
- Rainier (USA) – 4390 m n.p.m.
- Wrangell (USA) – 4270 m n.p.m.
- Colima (Meksyk) – 4265 m n.p.m.
- St. Helen (USA) – 3000 m n.p.m.
[edytuj] Ameryka Południowa
- Llullaillaco (Argentyna/Chile) – 6723 m n.p.m.
- Antafalla (Argentyna) – 6450 m n.p.m.
- Guallatira (Chile) – 6060 m n.p.m.
- Lascar (Chile) – 5990 m n.p.m.
- Cotopaxi (Ekwador) – 5896 m n.p.m.
- Tupungatito (Chile) – 5640 m n.p.m.
- Sangay (Ekwador) – 5325 m n.p.m.
- Maipo (Chile) – 5323 m n.p.m.
- Purace (Kolumbia) – 4700 m n.p.m.
- Villarica (Chile) – 2840 m n.p.m.
[edytuj] Antarktyda
- Erebus (Wyspa Rossa) – 3794 m n.p.m.
[edytuj] Australia i Oceania
- Mauna Kea (Hawaje, USA) – 4205 m n.p.m.
- Mauna Loa (Hawaje, USA) – 4170 m n.p.m.
- Ruapehu (Nowa Zelandia) – 2797 m n.p.m.
- Kilauea (Hawaje, USA) – 1250 m n.p.m.
- Hualalai (Hawaje, USA) – 2521 m n.p.m.
[edytuj] Azja
- Ararat (Turcja) – 5165 m n.p.m.
- Kluczewska Sopka (Rosja) – 4957 m n.p.m.
- Fudżi-san (Japonia/Honsiu) – 3776 m n.p.m.
- Semeru (Indonezja) – 3680 m n.p.m.
- Apo (Filipiny) – 2965 m n.p.m.
- Marapi (Indonezja) – 2890 m n.p.m.
- Tambora (Indonezja) – 2850 m n.p.m.
- Asama (Japonia) – 2540 m n.p.m.
- Pinatubo (Filipiny) – 1600 m n.p.m.
- Krakatau (Indonezja) – 1555 m n.p.m.
- Manam (Papua Nowa Gwinea) – 1725 m n.p.m.
[edytuj] Najwyższe wulkany na świecie
- Ojos del Salado ( Chile/ Argentyna) 6880 m n.p.m. (wygasły)
- Llullaillaco ( Chile/ Argentyna) 6723 m n.p.m.
- Antafalla ( Argentyna) 6450 m n.p.m.
- Lascar ( Chile) 5990 m n.p.m.
- Cotopaxi ( Ekwador) 5897 m n.p.m.
- Orizaba ( Meksyk) 5700 m n.p.m.
[edytuj] Wulkany we wszechświecie
Wulkany można znaleźć także na innych obiektach Układu Słonecznego, m.in. na Marsie (Olympus Mons), Io (księżycu Jowisza) czy Trytonie (księżycu Neptuna).
[edytuj] Wielkie erupcje wulkaniczne
- Toba – 73.000 ± 4.000 lat temu
- Santorini (Thira) – ok. 1450 r. p.n.e.
- Wezuwiusz – 24 sierpnia 79 r.
- Huaynaputina (Peru) – 19 lutego 1600 r.
- Tambora – 11 kwietnia 1815 r.
- Krakatau – 27 sierpnia 1883 r.
- Mount St. Helens – 18 maja 1980 r.
- Pinatubo – czerwiec 1991 r.
[edytuj] Wulkanologia
[edytuj] Powstawanie wulkanów
Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi – na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Śródatlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afrykańskich. Unikalną w czasach historycznych okazją do obserwacji narodzin wulkanu było powstanie wulkanu Paricutín w Meksyku oraz wysepki Surtsey u brzegów Islandii.
[edytuj] Zobacz też
- erupcja wulkanu
- efuzja (geologia)
- superwulkan
- wulkan błotny
- Vulcania
- wulkanologia
- ognisty pierścień pacyficzny
[edytuj] Linki zewnętrzne