Retrofleksja (fonetyka)
Z Wikipedii
| Klasyfikacja spółgłosek |
|---|
| wargowe |
| dwuwargowe |
| wargowo-zębowe |
| przedniojęzykowe |
| językowo-wargowe |
| międzyzębowe |
| zębowe |
| dziąsłowe |
| zadziąsłowe |
| z retrofeksją |
| środkowojęzykowe |
| przedniopodniebienne |
| podniebienne |
| tylnojęzykowe |
| miękkopodniebienne |
| języczkowe |
| gardłowe |
| nagłośniowe |
| krtaniowe |
| o podwójnej artykulacji |
| wargowo -podniebienne |
| wargowo -miękkopodniebienne |
| zadziąsłowo -miękkopodniebienne |
| Koartykulacja |
| labializacja |
| palatalizacja |
| welaryzacja |
| faryngalizacja |
| Zobacz też: sposób, miejsce i narząd artykulacji |
Retrofleksja (z łac. retrō ‘wstecz’ i flexio ‘zginanie’ od czasownika flectere ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artyklacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].
Spis treści |
[edytuj] Artykulacja
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ,ʒ,ʧ,ʤ].
[edytuj] Przykłady
W języku polskim nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie spółgłoski zadziąsłowe [ʃ], [ʒ] są często uznawane za spółgłoski laminalne z retrofleksją [ʂ], [ʐ]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi miękko.
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indyjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
W amerykańskiej odmianie języka angielskiego r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.
[edytuj] Terminologia
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum ‘mózg’) lub spółgłoski szczytowe. Nazwy te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indyjskich. Termin spółgłoska z retrofleksją można też uznać za równoważny terminowi spółgłoska subapikalna, chociaż może mieć też szersze znaczenie obejmując również spółgłoski apikalno-prepalatalne. (?)
