Stanisław Sędziak
Z Wikipedii
Stanisław Sędziak, ppłk (ps. "Warta", "Wola", "Oset", "Wojna", "S-2", "T", fikcyjne nazwiska: Stanisław Sędziszewski, Zaremba, Kulesza, Czesław Noakowski) (ur. 7 września 1913 w Gwizdałach, zm. 2 sierpnia 1978 w Toruniu) – uczestnik wojny obronnej Polski w 1939 r., cichociemny; 1942-1944 szef sztabu Okręgu Nowogródek AK, w 1944 p.o. komendanta okręgu, zastępca, a następnie szef sztabu Okręgu Białystok Obywatelskiej Armii Krajowej, Delegat Sił Zbrojnych na Okręg Białystok, w latach 1945-1947 zastępca prezesa Zarządu Obszaru Centralnego WiN.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Stanisław Sędziak był synem Antoniego (hutnika i zarządcy majątków) oraz Marii Wolińskiej.
Uczył się w gimnazjach w Grodnie i Białymstoku, a następnie w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, gdzie w 1934 uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1936 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej i został awansowany do stopnia podporucznika. Otrzymał przydział do 7 Pułku Piechoty Legionów w Chełmie jako dowódca plutonu.
[edytuj] Kampania wrześniowa
W czasie kampanii wrześniowej pełnił funkcję dowódcy 8 kompanii w 95 Pułku Piechoty 39 Dywizji Piechoty Rezerwowej Armii Lublin. Uczestniczył w walkach między Puławami i Kazimierzem Dolnym oraz w drugiej bitwie tomaszowskiej. Po kapitulacji przebywał w Chełmie i Sierpcu. W grudniu 1939 podjął próbę przedostania się na Węgry. W Tarnowie został aresztowany, ale jeszcze tego samego dnia udało mu się uciec. Granicę polsko-słowacką przekroczył w nocy z 17 na 18 grudnia 1939 roku. Następnie przedostał się na Węgry i do Jugosławii, skąd drogą morską udał się do Francji.
[edytuj] Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Do Francji dotarł 7 lutego 1940 roku. Wstąpił do polskiego wojska i otrzymał przydział do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Camp de Coëtquidan. Po kapitulacji Francji udał się do Wielkiej Brytanii. Najpierw pełnił obowiązki dowódcy batalionu szkoleniowego w Biggar, a następnie został dowódcą plutonu w nowo utworzonej 1. Brygadzie Strzelców. Funkcję tę pełnił do grudnia 1940, a od stycznia 1941 został skierowany na pierwszy kurs aktywowanej na obczyźnie Wyższej Szkoły Wojennej. Po ukończeniu tego kursu otrzymał tytuł oficera dyplomowanego.
16 grudnia 1941 roku zgłosił się do pracy w kraju. Otrzymał przeszkolenie dywersyjne i został zaprzysiężony w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Przerzucono go do kraju w składzie ekipy IX (operacja "Rheumatism"). Pierwszy, nieudany lot tej ekipy odbył się w nocy z 1 na 2 września, drugi w nocy z 3 na 4 września 1942 r. Skoczków odebrała placówka "Ugór" w pobliżu Łyszkowic.
[edytuj] Okręg Nowogródek AK
Po okresie aklimatyzacji został w październiku 1942 r. wyznaczony na stanowisko szefa sztabu Okręgu Nowogródek AK. Na Nowogródczyznę dotarł w grudniu 1942 r. Zajmował się reorganizacją siatki terenowej okręgu, usprawnieniem działalności sztabu, przygotowaniami, a potem koordynacją działań partyzanckich. Funkcję szefa sztabu przestał sprawować 25 czerwca 1944, kiedy to w ramach przygotowań do operacji "Ostra Brama" przeprowadzone zostały zmiany organizacyjne i personalne w okręgu. Sędziak nie wziął udziału w walkach o Wilno. 2. i 7. batalion 77. Pułku Piechoty AK, przy którym znajdował się razem z byłym komendantem Okręgu, Januszem Prawdzicem-Szlaskim, nie zdążyły na wyznaczone pozycje. Wzięły jednak, na rozkaz Aleksandra Krzyżanowskiego (ps. "Wilk"), komendanta połączonych sił okręgów Wilno i Nowogródek, udział w koncentracji w rejonie Turgiel, która odbyła się po zakończeniu walk. Sędziak, podobnie jak większość oficerów Okręgu Nowogródek, nie wziął udziału w odprawie w Boguszach i dzięki temu uniknął aresztowania przez NKWD. 19 lipca 1944 w Puszczy Rudnickiej Janusz Prawdzic-Szlaski przekazał mu komendę Okręgu (formalnie Podokręgu). On sam 5 sierpnia 1944 przekazał z kolei tę funkcję ppłk. Maciejowi Kalenkiewiczowi (ps. "Kotwicz"), który także zdecydował się kontynuować działalność partyzancką i konspiracyjną na terenach wschodnich. Wyznaczony przez Kalenkiewicza na następcę, po jego śmierci przejął ponownie funkcję komendanta Podokręgu Nowogródek (21 sierpnia 1944). 29 sierpnia depeszą KG AK został oficjalnie mianowany p.o. komendanta.
[edytuj] Podziemie niepodległościowe 1944-1947
W lutym 1945 objął funkcję zastępcy szefa sztabu Okręgu Białystok AK, mjr. dypl. Wincentego Ściegiennego (ps. "Las"). Prowadził nadzór nad oddziałami zbrojnymi Okręgu (noszącego od stycznia 1945 r. nazwę Obywatelska Armia Krajowa, zajmował się też wydawnictwami. 2 marca 1945 roku objął, po aresztowanym mjr. Ściegiennym, stanowisko szefa sztabu, a na początku sierpnia funkcję Delegata Sił Zbrojnych – przejmując tym samym dowodzenie Okręgiem (po aresztowaniu dotychczasowego dowódcy). W październiku 1945 r. przekazał tę funkcję ppłk. Michałowi Świtalskiemu (ps. "Juhas"), sam natomiast został mianowany drugim zastępcą prezesa Obszaru Centralnego zrzeszenia Wolność i Niezawisłość do spraw wojskowych. Od 22 grudnia do chwili aresztowania (4 stycznia 1947) pełnił funkcję zastępcy prezesa Obszaru Centralnego WiN.
W czasie śledztwa prowadzonego przez Jerzego Kaskiewicza, Edwarda Zająca i Adama Adamuszka przetrzymywany był w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Sądzono go w dniach 3-27 grudnia 1947 r., wspólnie z działaczami Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej "Stocznia". Został skazany na karę śmierci, którą, na mocy amnestii z 22 lutego 1947 r., zamieniono na dożywotnie więzienie.
Więziony był kolejno we Wronkach, Rawiczu i Strzelcach Opolskich. Na mocy amnestii z 27 kwietnia 1956 r. Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie 7 maja 1956 r. złagodził mu karę do 12 lat więzienia. 24 kwietnia 1957 r. Rada Państwa, korzystając z prawa łaski, zawiesiła mu resztę kary na dwa lata. Wyszedł na wolność 29 kwietnia 1957 roku.
[edytuj] Po 1957
W 1957 ożenił się z Wandą z Mizgierów. W latach 1957-1971 pracował w Zjednoczonych Zakładach Gospodarczych INCO (należących do Stowarzyszenia PAX), między innymi na stanowiskach inspektora rewindykacji opakowań, inspektora kontroli obrotu opakowań, starszego inspektora informacji technicznej, akwizytora w Biurze Zbytu. 12 marca 1971 r. przeszedł na rentę inwalidzką.
Zmarł 2 sierpnia 1978 roku, w Toruniu.
[edytuj] Odznaczenia
- 26 czerwca 1944 dwukrotnie Krzyż Walecznych
- 28 września 1944 Virtuti Militari V kl.
[edytuj] Awanse wojskowe
- 1936 podporucznik
- 1941 porucznik, oficer dyplomowany
- 1942 kapitan
- 1945 podpułkownik
[edytuj] Publikacje
- Stanisław Sędziak, Nowogródzka konspiracja, [w:] Ze wspomnień żołnierzy AK Okręgu Nowogródek, opr. Eugeniusz Wawrzyniak, Warszawa 1988.
[edytuj] Bibliografia
- Jan Erdman, Droga do Ostrej Bramy, Warszawa 1990.
- Kazimierz Krajewski, Armia Krajowa na ziemi nowogródzkiej, [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. Krzysztof Komorowski, Warszawa 1996.
- Kazimierz Krajewski, Na Ziemi Nowogródzkiej. "Nów" – Nowogródzki Okręg Armii Krajowej, Warszawa 1997.
- Kazimierz Ratyński, Okręg ZWZ-AK "Nów". Wybrane zagadnienia, Bydgoszcz 2000.
- Ze wspomnień żołnierzy AK Okręgu Nowogródek, oprac. Eugeniusz Wawrzyniak, Warszawa 1988.
- Krzysztof A. Tochman, Słownik biograficzny cichociemnych, Rzeszów 1996, s. 162-164.
