Teatr lalek

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Teatr lalek – rodzaj teatru, w którym zamiast aktorów w spektaklach grają lalki.

Głównym środkiem wyrazu jest lalka teatralna animowana przez aktora-lalkarza, najczęściej ukrytego za parawanem, czasem występującego razem z lalką na scenie. Lalki mogą też być poruszane przez mechanizm (mechaniczny teatr lalek). Podstawowe typy lalek teatralnych: pacynka, kukiełka, jawajka, marionetka, lalka cieniowa.

Od lat 80. największymi ośrodkami sztuki lalkarskiej w Polsce są Białystok i Wrocław.

[edytuj] Historia

Teatr cieni, Dżakarta w Indonezji

Teatr lalek wywodzi się z obrzędów kultowych, najwcześniejsze jego ślady znajdujemy w starożytnym Egipcie, później w Azji, Europie i na kontynencie amerykańskim. Teatr lalek rozwijał się równolegle z teatrem żywego aktora i przechodził te same fazy rozwoju. W starożytnej Europie uprawiany w Grecji i Rzymie, w średniowieczu przedstawiał repertuar religijny (m.in. misteria na Wielkanoc i Boże Narodzenie) oraz świecki.

W okresie renesansu i baroku stworzył własnych bohaterów komedii dell'arte, którzy stali się typowymi postaciami tego teatru w swoich krajach, np.: Pulcinella we Włoszech, Poliszynel we Francji, Punch w Anglii, Hanswurst w Niemczech itp.

W znacznym stopniu do rozwoju teatru lalek przyczynili się romantycy pisząc sztuki i traktaty o tym teatrze (m.in. H. von Kleist, J.W. Goethe, G. Sand). W połowie XIX w. dostrzeżono dydaktyczne i wychowawcze możliwości teatru lalek i zaczęto tworzyć repertuar adresowany do dzieci (1858 w Monachium pierwszy stały teatr lalek dla dzieci J. Schmida i F. Pocciego, 1900 w Warszawie – Teatr Lalek M. Weryho).

Duże zainteresowanie okazali teatralnej lalce moderniści, futuryści, pisząc dla teatru lalek dramaty (np. M. Maeterlinck, F. Wedekind, A. Schnitzler), szukając w nim idealnego aktora (m.in. E.G. Craig, W. Briusow, A. Bieły, W. Meyerhold). Na początku XX w. wykorzystaniem lalki w teatrze zainteresowali się plastycy i architekci, jak E. Autant, który wraz z żoną, aktorką L. Larą, założył teatr Art et Action (1914). W 1929 na zjeździe w Pradze powstała Międzynarodowa Unia Lalkarska (UNIMA).

W XX w. coraz częściej w teatrze lalek spotyka się obok lalki – aktora lub maskę, animatorzy często odkrywają swój warsztat wychodząc zza parawanu, rozwija się tzw. teatr przedmiotu, w którym przedmioty otrzymują funkcję postaci scenicznych.

Początki polskiego teatru lalek sięgają XV w. i wiążą się z szopką, a pierwszym wymienianym lalkarzem jest Waśko z Wilna. Na ziemiach polskich między XVI a XIX w. działało wiele zespołów lalkarskich, zarówno polskich jak i cudzoziemskich. W XVIII w. stałe teatry lalek działały na dworach magnackich (np. w Białej Podlaskiej, w Słucku u H. Radziwiłła).

Istniały też teatry uliczne, np. "chodzenie z szopką", która czasem spełniała funkcje polityczne, jak szopka Baraniego Kożuszka (1794), ścinająca na gilotynie głowy zdrajców z konfederacji targowickiej. Swoistą odmianą szopki stały się lalkowe programy satyryczne, m.in. przedstawienia Zielonego Balonika w Krakowie (1906-1912), Cyrulika Warszawskiego w Warszawie (1922-1939).

Na początku XX w. powstały pierwsze stałe teatry dla dzieci: Teatr Lalek M. Weryho (1900-1904), Teatr Kukiełek M. Dienstla-Dąbrowy (1910-1912). W dwudziestoleciu międzywojennym powstawało coraz więcej teatrów lalek dla dzieci, m.in.: Teatr Miniatur w Krakowie S. Polony-Polońskiego, Teatr Błękitny Pajac w Poznaniu, Teatr Kukiełek Baj w Warszawie.

Po II wojnie światowej powstało 27 teatrów lalek, których głównym założeniem programowym był repertuar dla dzieci. Największą popularnością cieszyły się m.in.: Teatr Lalki i Aktora Groteska w Krakowie (1945), Teatr Marionetek w Poznaniu (1945), Teatr Lalek Arlekin w Łodzi (1948), Teatr Lalka w Warszawie (1948).

W latach 70. ważnymi ośrodkami lalkarskimi stały się Białystok (por. Jan Wilkowski) i Wrocław, gdzie oprócz teatrów lalkowych są wydziały lalkarskie PWST. W latach 90. zaczęły powstawać prywatne teatry lalek, m.in. Towarzystwo Wierszalin (1991), Teatr 3/4-Zusno (1992). Większość teatrów lalek stara się realizować także repertuar dla dorosłych.