Temeszów

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°41'29" N 22°13'02" E49.6913889 22.2172222 (Temeszów)


Temeszów
Województwo	podkarpackie
Powiat	brzozowski
Gmina	Dydnia
Sołtys	Jan Bluj
Położenie	49° 41' 29'' N 22° 13' 02'' E
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	380
Strefa numeracyjna (do 2005)	13
Tablice rejestracyjne	RBR
Położenie na mapie Polski Temeszów

Temeszów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Dydnia, na drodze pomiędzy wsiami Krzemienna i Witryłów, w dolinie rzeki San (jedne z najpiękniejszych przełomów tej rzeki).

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

[edytuj] Historia

Pierwsze znalezione ślady osadnictwa pochodzą jeszcze z okresu brązu (kultura łużycka, zaś pierwsze wzmianki pisane mówią o nadaniu Temeszowa dwóm braciom z Węgier, Piotrowi i Pawłowi Balom przez księcia Władysława Opolczyka w 1377 roku. W latach 1430 – 1447 wieś była własnością Małgorzaty Dydyńskiej, wdowy po Mikołaju spokrewnionego z Balami ^[1]. Po niej wieś odziedziczyli synowie Paweł i Mikołaj którzy pieczętowali się herbem Gozdawa. Oprócz Temeszowa, byli oni jeszcze w posiadaniu takich wsi jak: Dydnia, Krzemienna i Falejówka. W roku 1489 trzej synowie Elżbiety, tj. Jan, Zygmunt i Stanisław Dydyńscy podzielili majątek pomiędzy siebie w taki sposób, że Janowi przypadły wsie: Falejówka, Jabłonka i połowa Wydrnnej, zaś Zygmunt i Stanisław stali się właścicielami Dydnii, połowy Wydrnej, Temeszowa, Krzemiennej oraz Jabłonicy Ruskiej.

Jak się wydaje z zapisków oraz badań archeologicznych (przeprowadzonych w latach 50. XX wieku), pierwsza osada była ulokowana na wzgórzu zwanym Horodysko i miała charakter obronny. Toteż w od XV do XVII wieku często była wykorzystywana przez okoliczną szlachtę do obrony przed zagonami tatarskimi. Wieś w całości zamieszkana była przez ludność pochodzenia polskiego.

Do roku 1946 we wsi znajdował się dwór którego właścicielem był Włodzimierz Karol Dwernicki.

[edytuj] II wojna światowa

Po agresji Niemiec na Polskę w 1939 roku, wieś została włączona do Generalnego Gubernatorstwa, podczas gdy wsie znajdujące się za Sanem, jak Jabłonica Ruska, Hroszówka, Ulucz wcielił ZSRR. 25 czerwca 1941 o godz. 17:00 radziecką granicę na Sanie w Temeszowie przekroczyło słowackie zgrupowania wojskowe tj. I. motorizovany delostrelecki oddiel i II. motorizovany peši prápor kierujące się w stronę Sanoka i Krościenka.

W okresie II wojny światowej we dworze oraz w kilku gospodarstwach stacjonowali żołnierze niemieccy. Na skutek akcji germanizacyjnej Wielkopolski, w wyniku której powstał Wartheland, została przesiedlona do Temeszowa jedna rodzina z Poznania. W tym okresie działa również ruch oporu, którego akcje sabotażowe powodowały, uwięzienie kilku mieszkańców w KL Auschwitz. Temeszów zajęły wojska radzieckie w 1944 roku.

W nocy z 28 na 29 maja 1946 wieś zaatakował oddział UPA, złożony głównie z mieszkańców sąsiednich wsi Ulucz, Hroszówka, Jabłonica Ruska, Witryłów i Końskie, w ramach akcji odwetowej za wysiedlenie Ukraińców z miejscowości Lalin przez Wojsko Polskie i Milicję Obywatelską. Akcja UPA udała się mimo działającej we wsi straży, ze względu na kolaborację z Ukraińcami dwóch Polaków z sąsiedniej miejscowości znających zwyczaje mieszkańców.

Oddział UPA w czasie napadu został podzielony na dwie grupy. Pierwsza grupa rabowała mienie, wypędzając równocześnie mieszkańców w tym, co spali, na zewnątrz, a także likwidując osoby zagrażające nacjonalistom. Druga grupa sukcesywnie podpalała kolejne gospodarstwa. W rezultacie zginęło ośmiu mieszkańców wsi: ks. Józef Skrabalak (kapłan archidiecezji lwowskiej oraz kapelan WP), Jadwiga Kułak, Józef Bluj, Franciszek Skrabalak, Franciszek Dziamba, Bronisław Kawałek (zamordowany na oczach małoletnich dzieci, jego ciało spadło na płonący dom) i Stefan Hezbulewicz, zaś pozostała ludność zamieszkała w ocalonych budynkach murowanych: szkole oraz XIX-wiecznym dworze.

Prawdopodobnie stosunkowo niska liczba ofiar ^[2] w Temeszowie była spowodowana bliskością stacjonowania jednostek Wojska Polskiego oraz MO (Dydnia). Podczas napadu została spalona również cała wieś ^[3].

[edytuj] Przypisy

↑ Paweł (brat Piotra, Petrus et Paulus de Ungaria, Paweł, ożeniony z Wichną z Temiszowa (Temeszów), założyciel rodu Dedeńskich [w:] Herbarz Bonieckiego. [komentarz: Boniecki nie podaje z jakich źródeł korzystał
↑ W OKŚZpNP Rzeszów, prokuratorzy Marek Sowa, Marian Papiernik. Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1945-1946 na szkodę ludności polskiej zamieszkałej na terenie Temeszowa, Ulucza, Witryłowa pow. Brzozów, tj. przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 1, 2, i 4 oraz § 3 kk w zw. z art. 1 pkt 1 lit., podjęte 8 listopada 2000.
↑ Artur Bata "Bieszczady w ogniu", Rzeszów 1987 str. 152-153

[edytuj] Czasy współczesne

Obecnie we wsi znajdują się szczątki założenia dworskiego (budynek gospodarczy, część zabytkowego parku oraz zarośnięty staw), zabytkowa kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Ostrobramskiej z 1893 roku oraz kilka kapliczek przydrożnych. Ze względu na powolny upadek rolnictwa wieś zmienia swój charakter na letniskowy.

[edytuj] Bibliografia

J. F. Adamski, Z. Golla, D. Kierek: Dydnia. Gmina nad Sanem, wyd. PUW "Roksana, Krosno 2000
J. Marszałek: Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński,Warszawa 1993