Wojna grecko-turecka
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: brak linków wewnętrznych. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Wojna grecko-turecka — obejmowała działania wojenne w latach 1919 - 1922 w zachodniej Azji Mniejszej. Impulsem do podjęcia interwencji przez Grecję, była klęska Imperium Osmańskiego w czasie I wojny światowej. Rząd w Atenach widział możliwość zaanektowania terenów zamieszkiwanych przez ludność grecką. Plany ekspansji do Azji Mniejszej w początkowej fazie były popierane przez zwycięskie mocarstwa, a szczególnie dużą rolę w skłonieniu Grecji do interwencji odegrała Wielka Brytania. Rozpoczęta w maju 1919 r. inwazja na wybrzeża Jonii oraz zajęcie Smyrny zapoczątkowało wojnę z nacjonalistycznym ruchem młodotureckim Mustafy Kemala, twórcą świeckiej Republiki Tureckiej. W wyniku wojny nastąpił kryzys polityczny, gospodarczy i ludnościowy w Grecji zakończony upadkiem monarchii i wprowadzeniem republiki. Zawarty traktat między Grecją a Turcją o wymianie ludności w Lozannie w 1923 spowodował że tereny zachodniej Anatolii (starożytna Jonia) oraz Pontu musiało opuścić ok. 1,5 mln Greków , którzy zamieszkiwali te ziemie nieprzerwanie od 2500 lat. Z Grecji deportowano ok. 250.000-300.000 Turków . Kemal pokonując Grecję i obce armie interwencyjne stworzył świeckie państwo o charakterze autorytarnym.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny greckiej polityki wobec zachodniej Anatolii
Podstawowym źródłem podjęcia działań zbrojnych wobec Imperium Osmańskiemu, była chęć zrealizowania idei jaka przyświecała Grekom od czasów odzyskania niepodległości w 1830r., a zamykała się w pojęciu megali. Ruch, realizowany przez kolejne rządy w Atenach polegał na przyłączeniu do Grecji wszystkich ziem zamieszkiwanych przez ludność grecką od czasów starożytnych i wskrzeszeniu Bizancjum ze stolicą w Konstantynopolu. Konsekwencją tej idei było rozpowszechnienie się nacjonalizmu w społeczeństwie i dążenie poprzez wojnę do wcielenia terenów z ludnością grecką w Jonii, Tracji, Konstantynopolu i Poncie. Megala dominowała w polityce Aten od XIX w. do 1922, kiedy po przegranej wojnie ostatecznie została zarzucona.Na podjęcie decyzji o wojnie miała wpływ trudna sytuacja, w jakiej znaleźli się Grecy w Turcji. Tereny Zachodniej Anatolii i Pontu zamieszkiwali od czasów starożytnych w liczbie ok. 2,5 mln. Pod wpływem nacjonalizmu, jaki rozpowszechnił się w Turcji w XIX w. nastąpiły procesy, które zburzyły dotychczasową koegzystencję różnych nacji w państwie, wpędzając i tak zacofany kraj w coraz to nowe konflikty. Ruch młodoturecki jawnie pod pozorną otoczką liberalizmu, odwoływał się do haseł panturkizmu. Mniejszości narodowe (Grecy, Ormianie, Arabowie) też domagały się równych praw, a pod koniec I wojny światowej już żądały pełnej niepodległości. W 1915 r. rząd młodoturecki rozpoczął budowę państwa o charakterze wyłącznie tureckim, a pierwszą ofiarą padli Ormianie, którzy w latach 1915-1917 zostali eksterminowani we wzbudzających do dziś żywe dyskusje tzw. rzeziach Ormian. Grecy też nieraz doświadczyli krwawych tureckich represji, ale wieści pochodzące od ormiańskich światków tych wydarzeń wzbudziły głęboki niepokój odnośnie ich własnej przyszłości.Polityka państw ententy wobec przegranego sułtana Mehmeda VI, narzucająca mu twarde warunki pokojowe miała też wpływ na decyzję o wprowadzeniu wojsk do Azji Mniejszej. Na konferencji pokojowej w Paryżu premier angielski David Lloyd George zapewnił Eleftherios Wenizelosa o swoim poparciu wobec aneksyjnych zamiarów Greków i wyraził chęć pomocy wojskowej. Do rozbioru państwa osmańskiego obok Grecji i Wielkiej Brytanii przyłączyły się Włochy, Francja oraz na wschodzie Armenia. Podział terytoriów przez zainteresowane strony nie przebiegał bez zakłóceń, bowiem już na samym początku doszło do spięcia między Włochami a Grecją o okręg Smyrny, zakończonego opuszczeniem przez włoską delegację konferencji. Premier angielski zabiegał u wysłannika USA o poparcie Aten w tej kwestii.
[edytuj] Początek interwencji
Aktem, na który powołano się usprawiedliwiając grecką interwencję był 7 art. rozejmu w Moudros, mówiący ogólnie, że w razie zagrożenia alianci dla swojego bezpieczeństwa mogą zająć dowolną część kraju. 15 maja 1919 r. dwadzieścia tysięcy żołnierzy greckich zajęło Smyrnę z pomocą floty angielskiej i francuskiej. Opór turecki był niewielki i tylko małe grupki go stawiały. Armia turecka wycofała się w głąb lądu, na wschód. Ludność grecka i ormiańska miasta wojska desantowe przyjęła jak wyzwolicieli wzbudzając nadzieję na przyłączenie do Grecji. Pierwszy dzień przyniósł też starcie z Turkami zakończone śmiercią 400 osób i 100 żołnierzy greckich. Ludność muzułmańska stała się też celem represji co często kończyło się krwawymi rozruchami. Letnia ofensywa grecka w 1920 r. zakończyła serię pomyślnych kampanii w stronę doliny Meandru i Peramos, nie napotykając na silniejszy opór. Cel tych operacji polegał na bezpiecznym odsunięciu linii frontu od miasta dla lepszej obrony Smyrny.
[edytuj] Traktat pokojowy w Sèvres 1920
W zamian za walkę Grecji u boku państw Ententy w czasie I wojny światowej, została jej obiecana Tracja Wschodnia (którą już Grecy zajęli, bez Konstantynopola. W rzeczywistości ten traktat kończył pierwszą Światową Wojnę w Azji Mniejszej i miał być uzupełnieniem traktatu wersalskiego. przypieczętował też agonię otomańskiego imperium. 10 sierpnia 1920 okrojony sułtanat podpisał Traktat pokojowy w Sèvres 1920 zrzekając się na rzecz Grecji Tracji, aż do linii Chatalja. Co ważniejsze , Turcja wyrzekła się na rzecz Grecji praw do Imbros i Tenedos, zachowując małe tereny Konstantynopola, wysp Marmara i pas europejskiego terenu. Cieśnina Bosfor miała być administrowana przez Międzynarodową Komisję. Okręg Smyrny nadal miał być pod nominalną zależnością sułtana, jednak pod własną flagą i z własnym lokalnym parlamentem. Po pięciu latach mieszkańcy Smyrny mieli zadecydować w plebiscycie nadzorowanym przez Ligę Narodów o ewentualnym przyłączeniu do Grecji.
[edytuj] Linia frontu w październiku 1920
Grecy uzyskując poparcie i pomoc wojskową od Wielkiej Brytanii wznowili ofensywę w głąb Anatolii nie napotykając silniejszego oporu. Sytuacja w kraju uległa zmianie po śmierci króla Aleksandra Greckiego. Zwolennicy zdetronizowanego Konstantyna I zorganizowali plebiscyt, w którym społeczeństwo opowiedziało się za jego powrotem na tron. Nastąpiły kolejne przesunięcia w greckim rządzie. Upadł rząd Wenizelosa, a nowy premier Gounaris Dimitrios będący zwolennikiem króla Konstantyna zmienił kadrę dowódczą na froncie anatolijskim na mniej doświadczoną, ale bardziej podległą królowi. Monarcha po odsunięciu Wenizelosa, z którym często popadał w konflikty, przejął pełnię władzy w państwie. Te wydarzenia pociągnęły poważne konsekwencje na forum międzynarodowym. Państwom ententy, a szczególnie Wielkiej Brytanii znane były proniemieckie sympatie Konstantyna z czasów I wojny światowej, dlatego jeszcze przed powołaniem jego na tron odradzały dokonania takiego wyboru. Groziły cofnięciem poparcia politycznego i odcięciem pomocy wojskowej. Tymczasem król Konstantyn I Glücksburg wydał w Smyrnie rozkaz wznowienia ofensywy, a jej celem było pokonanie młodoturków Mustafy Kemala w walnej bitwie i zdobycie Ankary. Armia grecka dysponowała nowoczesnym uzbrojeniem uzyskanym od Wielkiej Brytanii zyskując przewagę nad armią turecką.
[edytuj] Bitwy pod Inönü I, III 1920
W grudniu 1920 r. ruszyła grecka ofensywa w głąb Anatolii w kierunku Eskişehir. Spotkała się ona z bardziej zdecydowanym oporem Turków niż dotychczas. Zbliżająca się do serca nowej Turcji armia wroga sprawiła, że opór wobec nieprzyjaciela okrzepł a oddziały młodoturków zaczęły przekształć się w zorganizowaną armię. Tymczasem greckie natarcie zostało zatrzymane w pierwszej bitwie pod Inönü w styczniu 1921 r. Państwa ententy, które utrzymywały kontakt z rządem otomańskim i młodotureckim zaproponowały rozmowy, to zostały one zignorowane przez Greków, którzy pomimo pierwszego niepowodzenia pod Inönü nadal byli przekonani, że strategiczna inicjatywa w tej wojnie nadal leży po ich stronie. Opierąjc się na tym błędnym przeświadczeniu, chcąc zrobić wyrwę w linii tureckiej zainicjowali drugą bitwę pod Inönü. Pomimo wielkiego poświęcenia i przez dłuższy czas utrzymującego się nierozstrzygnięcia z dniem 30 marca armia grecka wycofała się pierwsza z pola bitwy. Drugie starcie pod Inönü miało wielkie znaczenie dla dalszych losów wojny, ponieważ było to pierwsze znaczące greckie niepowodzenie w wojnie. Sytuacja na forum międzynarodowym też zaczęła sie układać nie po myśli Aten. Anglicy jeszcze utrzymywali swoje poparcie polityczne, jednak odmówili dalszej pomocy wojskowej, obawiając się reakcji Anglii i Francji. Turcy na wschodzie pokonali wojska armeńskie oraz nawiązali stosunki dyplomatyczne z ZSRR, które też było izolowane przez mocarstwa.
[edytuj] Bitwa nad Sakaryą
W czerwcu grecka armia po impasie spowodowanym klęskami pod Inönü rozwinęła nową ofensywę skierowaną do rzeki Sakarya (gr.Sangarios), ok. 100 km od Ankary. Grecy byli pewni zdobycia miasta o czym wcześniej poinformowali Anglików. Sytuacja w mieście też nie układała się pomyślnie, ponieważ pomoc uzyskana od ZSRR była niewystarczająca, brakowało amunicji i karabinów. Broń oraz zapasy odzieży musiała dostarczyć ludność cywilna. W tym decydującym momencie tureckie władze powierzyły naczelne dowództwo Mustafowi Kemalowi. Dzięki dotychczasowej taktyce sił tureckich, polegającej na ustępowaniu pola udało się w pełnym stanie zachować armię i uniknąć okrążenia. Starcie obu armii trwało od 23 sierpnia do 13 września 1921 r. Tureckie pozycje obrony zostały skoncentrowane na okolicznych wzgórzach, które utrudniały atakującym zajęcie ich, szczególnie wobec zaciekłego oporu Turków. Niektóre z okolicznych wzgórz przechodziły z ręki do ręki. Pomimo liczebnej przewagi wojsk greckich, kolejne ataki na tureckie linie obrony były odpierane. Dopiero decydujący atak Greków na miejscowość Haymana, leżącą ok. 40 km od Ankary przesądził o losie bitwy. Odgłosy armat były słyszane w stolicy. Odparty zdecydowane przez Turków ostatecznie pogrzebał szanse Greków nie tylko na atak na Ankarę, ale też na przejęcie jeszcze inicjatywy strategicznej w tej wojnie. Duże też były koszty utrzymania rozciągniętego frontu i linii zaopatrzenia(brak amunicji), które po 2 latach ofensywy wyczerpywały stronę grecką. Zaciętość bitwy wyczerpała obie strony, ale to Grecy wycofali się pierwsi w uporządkowanym szyku na linię frontu sprzed bitwy.
[edytuj] Sytuacja państw walczących
Zatrzymanie greckiego natarcia nad Sakaryą był momentem decydującym w rozgrywającej się wojnie. Inicjatywa strategiczna przeszła ostatecznie na stronę turecką. Sytuacja polityczna też zaczęła się układać nie po myśli Greków. Pomimo brytyjskiej okupacji cieśnin, francuskich ataków na południowe rejony Turcji i wojny turecko-ormiańskiej na wschodzie kraju, rząd w Atenach nie tylko nie znalazł nowych sprzymierzeńców, ale tracił też poparcie Brytyjczyków. Po impasie na froncie zauważyli wzmocnienie nacjonalistycznego rządu tureckiego w Ankarze, dlatego dalsze popieranie Greków nie leżało w interesie Londynu, zwłaszcza że Włosi zaczęli udzielać pomocy Turkom. Na niekorzyść Aten wpływał też fakt, że Brytyjczycy wciąż pamiętali proniemiecką postawę króla Konstantyna w czasie wielkiej wojny. Gdy Grecy zmagali się z brakiem wsparcia od dotychczasowego sojusznika i spotykały się z coraz większą izolacją ze stront Francji i Włoch, Ankara uzyskała pomoc od ZSRR, który na forum międzynarodowym podobnie jak Turcja, był izolowany. Z Moskwy przyszła pomoc w postaci broni i amunicji. Wsparcia wojskowego udzieliły też Włochy i Francja, ponieważ zbyt duże wparcie udzielone Atenom przez Wielką Brytanię naruszały ich własne interesy w tym rejonie. Mobilizacji przeciwko Grekom pomagała też propaganda Mustafy Kemala skierowana do wszystkich muzułmanów, w której przedstawiał tą wojnę jako kolejny front walki z zachodnim kolonializmem, a Turków jako jedyny niezależny muzułmański naród. Na niekorzyść Greków zaczął działać nie tylko czas, ale i zbyt rozciągnięty front. Chociaż grecka armia była liczebnie duża (ok. 100 000 żołnierzy) to po prawie 3 latach ofensywy w głąb Azji Mniejszej pojawiły się trudności, które z trudem dowództwo potrafiło rozwiązać zwłaszcza związane z amunicją i sprzętem. Też grecka gospodarka, biedna i zacofana nie sprostała wyzwaniu, jakim było prowadzenie długotrwałej wojny ofensywnej na dużym obszarze wrogiego państwa.
[edytuj] Linia frontu w marcu 1922
Patowa sytuacja na froncie panowała przez kilka miesięcy. Grecy nie zdoławszy rozstrzygnąć wyniku wojny na polu bitwy rozpoczęli zabiegi dyplomatyczne wśród mocarstw o udzielenie im pomocy wojskowej i politycznej. Jednak stali na pozycjach straconych w tej rozgrywce ponieważ rządy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch porozumiały się, że traktat z Serves powinien zostać ponownie uzgodniony między stronami. Włosi i Francuzi chcąc dać gest dobrej woli wobec Ankary zdecydowali o ewakuacji ich wojsk z okupowanych terenów tureckich. Dzięki tej decyzji Kemal mógł skierować teraz wszystkie swoje wojska przeciw Grekom, którzy na polu boju zostali w ten sposób osamotnieni w walce. W marcu 1922 mocarstwa sprzymierzone zaproponowały rozejm, jednak Mustafa Kemal odmówił, ponieważ jako wybitny strateg dostrzegł, że sytuacja polityczna i militarna Grecji jest coraz trudniejsza. Zastój na linii frontu i niekorzystne decyzje mocarstw też nie wpłynęły na reorganizację polityki Aten i nie skłoniły do opracowania nowej strategii wojskowej. W szeregach armii, która się okopała pojawiła się demoralizacja i oznaki rozkładu. Greccy dowódcy i politycy tymczasem snuli nierealne plany utrzymania dotychczasowych zdobyczy terytorialnych, a nawet zajęcia Konstantynopola, co wobec zdecydowanego sprzeciwu mocarstw musieli zaniechać.
[edytuj] Turecka kontrofensywa, sierpień 1922
Mustafa Kemal rozpoczął ofensywę 26 sierpnia, która została przeprowadzona błyskawicznie i przeszła do historii Turcji jako „wielka ofensywa”. Główne greckie pozycje obronne zostały zaatakowane w rejonie Izmitu, który padł tego samego dnia. Strona grecka rozmachem i szybkością ofensywy była zaskoczona, co praktycznie uniemożliwiło skuteczną obronę. Decydujący był tu efekt nagłego zmasowanego ataku, którego okopana i będąca w zastoju armia grecka nie potrafiła odeprzeć. 30 sierpnia w bitwie pod Dumlupinar zdecydowanie zostali rozgromieni Grecy, którzy stracili prawie połowę swojej armii, duże ilości sprzętu bojowego. Do niewoli dostał się cały głównodowodzący korpus grecki z gen. Hajianestisem. Data tej bitwy jest świętowana w Turcji jako Dzień Zwycięstwa. 1 września Kemal wydał słynny rozkaz: „Armio, twoim pierwszym celem jest Morze Śródziemne. Naprzód!”. Gdy 2 września Eskisehir zostało zdobyte grecki rząd poprosił Wielką Brytanię aby skłoniła Ankarę do rozejmu, gdyż liczył jeszcze, że uda się przy Grecji zachować przynajmniej okręg Smyrny.
[edytuj] Zniszczenie Smyrny
Błyskawicznie zbliżająca się armia turecka do Smyrny (dziś Izmir) była realnym zagrożeniem dla tego ważnego miasta zamieszkiwanego przeważnie przez ludność grecką i ormiańską, z czego zdawał sobie sprawę Kemal. Jako głównodowodzący wydał pośpiesznie rozkaz, na mocy którego każdy żołnierz który zabije osobę cywilną poniesie śmierć, w ten sposób starał się zapobiec zniszczeniu miasta i uchronić ludność przed odwetem armii tureckiej. Ulotka z tym rozkazem została rozpowszechniona w języku greckim. Zaznaczył też, że rząd w Ankarze nie może być odpowiedzialny za ewentualną masakrę mieszkańców. Zabiegi Mustafy Kemala nie tylko zostały zignorowane, ale wydarzenia jakie miały miejsce od 9 września czyli od momentu wkraczania Turków do miasta były całkowitym zaprzeczeniem wydanego wcześniej rozkazu. Nureddin Pasza jeden z tureckich dowódców wydał rozkaz eksterminacji ludności chrześcijańskiej miasta: Greków i Ormian. W dzielnicach zamieszkanych przez te nacje rozpoczęły się krwawe masakry i gwałty. Według strony greckiej w czasie pogromu mogło zginąć nawet 100 000 Greków i ok. 30 000 Ormian. Atmosferę anarchii i mordu a tym samym strat spotęgował jeszcze olbrzymi pożar jaki strawił dzielnice chrześcijańskie w dniach 13-17 września. Trudno ustalić kto odpowiada za podpalenia miasta. Tezy mówią o celowym podpaleniu przez Turków, którzy w ten sposób chcieli oczyścić to miasto z elementów nietureckich, Ormian którzy w obliczu masakr chcieli wytworzyć całkowitą anarchię oraz greckich żołnierzy, którzy stosowali taktykę spalonej zmieni. Większość opinii skłania się jednak w kierunku tezy pierwszej, ponieważ dzielnica muzułmańska w ogóle nie ucierpiała w tych ciężkich dniach. Turecka armia zmasakrowała znaczną część chrześcijańskiej populacji. Do rangi symbolu tamtych trudnych dni urasta los biskupa Chryzostoma ze Smyrny, któremu w czasie linczu obcięto uszy, nos i ręce a oczy zostały wydłubane nożem. Grecy przed mordami próbowali szukać schronienia na statkach, ponieważ tylko morze było jedyną drogą ucieczki ze śmiertelnej pułapki. Nie wszyscy stłoczeni w porcie mieszkańcy znaleźli chronienie na statkach, ponieważ Anglicy odmówili przyjmowania uciekinierów, nawet tych którzy łódkami podpływali do jednostek będących już na morzu. Jedynie kilka statków japońskich i włoskich przyjęły uchodzących z miasta Greków.
[edytuj] Rezultat wojny
W dniu 11 października 1922 został zawarty rozejm w Mudanya. Na jego mocy Grecy musieli ewakuować swoje wojska z terenów jeszcze okupowanych czyli Tracji i Cieśniny Bosfor. Do rozejmu, który wszedł w życie 15 października został później dołączony traktat z Lozanny stanowiący o wymianie ludności (patrz: Wymiana ludności między Grecją i Turcją. Zakładał on wysiedlenie z Azji Mniejszej (starożytny Pont i Jonia) z wyjątkiem Konstantynopola wszystkich prawosławnych Greków w liczbie ok. 1,5 mln, a z Grecji wszystkich Turków (ok. 250 000). W wyniku przegranej przez Grecję wojny, Ateny ostatecznie zarzuciły politykę megali, która determinowała działania kraju przez prawie sto lat. Dla społeczeństwa greckiego katastrofa armii na froncie małoazjatyckim i jej całkowita utrata (z tureckiej niewoli prawie nikt nie wrócił), masakra mieszkańców Smyrny, pogromy oraz deportacja Greków i prześladowania jakie temu towarzyszyły były doświadczeniami bardzo wstrząsającymi. W kraju zapanowało olbrzymie niezadowolenie i chęć ukarania winnych, m.in. stracono gen. Hatzianestisa Georgiosa wraz z pięcioma politykami odpowiedzialnymi za klęskę Grecji w tej wojnie. Tymczasem Mustafa Kemal po odparciu greckiej inwazji i wycofaniu się armii interwencyjnych rozpoczął budowę świeckiego państwa opartego na autorytarnych rządach armii.
