Zalew Szczeciński
Z Wikipedii
Zalew Szczeciński (niem. Stettiner Haff także Oderhaff oraz Pommersches Haff) – część systemu wodnego estuarium Odry; zalew u ujścia Odry, Wkry i Piany nad Morzem Bałtyckim. Przez akwen przebiega granica polsko-niemiecka.
Zalew oddzielony jest od Zatoki Pomorskiej wyspami Uznam i Wolin. Połączony z morzem cieśninami: Peenestrom na zachodzie, Świną między Uznamem a Wolinem i Dziwną na wschodzie. Umowną południową granicą zalewu jest wyspa Chełminek, utworzona po wybagrowaniu mielizny u ujścia Odry.
Spis treści |
[edytuj] Dane podstawowe
Powierzchnia z cieśninami to 911,8 km², z czego 50,1% (457,3 km²) leży na terytorium Polski, bez cieśnin - 687 km². Zalew Szczeciński jest największym zbiornikiem wodnym Polski. Maksymalna głębokość wynosi 10 m na torze wodnym Szczecin-Świnoujście, średnia 3,8 m. Średnia temperatura Zalewu w okresie letnim (sierpień) wynosi ok. 20°C a zimą (luty) ok. 1°C. W okresie od czerwca do ostatnich dni sierpnia na wodach Zalewu odnotowuje się przewagę wiatrów z kierunków N, NW, NE o sile nie przekraczającej 4-5°B. Zalew jest dobrym terenem uprawiania różnego rodzaju sportów wodnych, przede wszystkim żeglarstwa oraz rybołówstwa.
W Zalewie Szczecińskim wyróżnia się Mały Zalew na zachodzie i Wielki Zalew na wschodzie oraz podrzędne zatoki i zalewy o charakterze jezior. Największe: Zalew Kamieński w dolnym odcinku Dziwny, Zatoka Skoszewska u wejścia do Dziwny, Roztoka Odrzańska w ujściu Odry, Jezioro Nowowarpieńskie wcięte w brzegi południowe oraz Jezioro Wicko Wielkie wcięte w brzeg wyspy Wolin u wejścia do starej Świny. Do Małego Zalewu (w Niemczech) uchodzą rzeki Wkra (Uecker) i Zarow, do Wielkiego Zalewu - Odra z Gowienicą.
[edytuj] Powstanie
Około 20 000 lat temu, pod grubą warstwą lodu (3000 m) zaczęły powstawać dalekie początki dzisiejszego krajobrazu Zalewu Szczecińskiego i jego okolic. Gdy epoka lodowcowa miała się ku końcowi topniejące masy lodu zamieniały się w wielkie pra-rzeki, budujące pod lodem swoje pra-koryta. Z lodu wytapiały się osady, powstawały z nich morenowe wzgórza dzisiejszego Wolina i Uznamu. Ale jeszcze 8 tys. lat temu nie było Zalewu Szczecińskiego, cały obszar był lądem oddalonym od ówczesnego morza o ponad 100 km. Odra prowadziła swoje wody przez płaską dolinę prowadzącą wieloma kanałami, których szlaków do dzisiaj nie udało się w pełni odtworzyć. Poziom morza był niższy nawet o 30 metrów, jednak ok. 6 tysięcy lat temu zaczął się gwałtownie podnosić. Morskie wody w czasie bardzo gwałtownych i długotrwałych sztormów wdarły się w głąb lądu, zalewając niżej położone tereny. Na krótko cały Zalew Szczeciński stał się otwartą zatoką z lądowymi przyczółkami morenowych wzgórz. Od tego momentu krajobraz kształtowały żywioły morza: fale, tak jak dzisiaj atakowały brzeg wymywając tysiące ton materiału, prąd morski niósł je i odkładał mozolnie budując piaszczyste i żwirowe plaże, z których wiatr porywając drobny piasek formował wydmy. I tak około 5 tys. lat temu pasemko lądu odcięło wody zatoki od otwartego morza. Powstał Zalew Szczeciński
[edytuj] Zasolenie
Wody zalewu są nieznacznie zasolone (0,5-2,0 prom.) wskutek utrudnionego dopływu wód morskich przez wąskie cieśniny oraz dużego dopływu z rzek (średni roczny odpływ Odry 16,3 km³). Zasolenie wzrasta zimą przy przewadze wiatrów północnych i północno-zachodnich, które wtłaczają wodę słoną.
[edytuj] Zjawiska lodowe
Zjawiska lodowe na akwenie występują od połowy grudnia do połowy marca.
[edytuj] Dorzecze
Ten niewielki fragment powierzchni kraju (0,15%) przyjmuje wody z całego dorzecza Odry, czyli z około 1/3 powierzchni kraju (dokładnie ze 118 861 km²). Skutki jakiejkolwiek katastrofy ekologicznej na tej rzece mogą być odczuwalne właśnie nad Zalewem. Znikome zasolenie powoduje, że nadbrzeżny krajobraz częściej przypomina brzeg jeziora, niż morza (według prawa morza są to morskie wody wewnętrzne Polski).
Dorzecze Zalewu Szczecińskiego obejmuje 12 109 km², z czego w granicach Polski znajduje się 2467 km². Stanowią je niewielkie rzeki (m.in. Ina, Gowienica, Wołczenica). Dorzecze to także sieć kanałów pochodzących z czasów, gdy intensywnie zaczęto zmieniać krajobraz na rolniczy.
[edytuj] Tor wodny
Od ujścia Odry do Kanału Piastowskiego (przekop przez Uznam do środkowej Świny) przebiega przez Zalew Szczeciński tor wodny Szczecin-Świnoujście. Długość odcinka toru prowadzącego przez Zalew wynosi 19,5 km, głębokość 10 m. Wytyczony został pod koniec XIX w. Pogłębiony i wyprostowany w XX w. Umożliwia on pływanie statkom morskim ze Świnoujścia do Szczecina. Tor jako część ważnej drogi morskiej wymaga stałej kontroli i pogłębiania, a w okresie zlodzenia dozorowania przez lodołamacze.
[edytuj] Polskie miejscowości, porty i kąpieliska nad Zalewem Szczecińskim
Miasta:
Wsie:
Porty:
- Trzebież
- Stepnica (Roztoka Odrzańska)
- Nowe Warpno
- Wolin) (w rejonie Zalewu Szczecińskiego, Dziwna)
Kąpieliska:
[edytuj] Niemieckie miejscowości nad Zalewem Szczecińskim
Miasta:
Wsie:
- Altwarp
- Vogelsang-Warsin
- Garz (Uznam)
- Kamminke
[edytuj] Obszary chronione
- Woliński Park Narodowy
- obszary Natura 2000: Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH320018, Wolin i Uznam PLH320019, Zalew Szczeciński PLB320009,
- rezerwaty przyrody: rezerwat przyrody Czarnocin, rezerwat przyrody Białodrzew Kopicki.
- użytek ekologiczny: użytek ekologiczny Łysa Wyspa,
- inne: Karsiborska Kępa i Wyspy Bielawka (społeczne rezerwaty OTOP), Park Natury Zalewu Szczecińskiego (społeczny obszar chroniony Stowarzyszenia Na Rzecz Wybrzeża).
[edytuj] Flora i fauna
[edytuj] Ryby
Cały Zalew Szczeciński jest najprawdopodobniej najbogatszym w gatunki łowiskiem w naszym kraju. Występują tu niemal wszystkie gatunki ryb karpiowatych, spotykanych w wodach polskich. Bogactwa dopełniają takie drapieżniki, jak: okoń, sandacz, miętus, sum, szczupak oraz łosoś i troć wędrowna. Można tu spotkać i rzadsze gatunki, jak sieja wędrowna, aloza, certa czy inna, rzadka przedstawicielka rodziny karpiowatych - ciosa, przypominająca pokrojem ciała tropikalne ryby latające. Co prawda, podobnie jak i w innych wodach naszego kraju, złowienie przyzwoitej wielkości węgorza jest coraz trudniejsze, to nadal warto próbować tu szczęścia, tym bardziej, że możemy liczyć na rekordowych rozmiarów miętusa. Zalew Szczeciński to jednocześnie olbrzymie tarlisko, jak i niezwykle żyzne żerowisko ryb.
[edytuj] Ptaki
Zalew Szczeciński jest ważnym zbiornikiem wodnym na europejskich szlakach i trasach wędrówek ptaków. Już w lipcu i sierpniu nad Zalewem Szczecińskim pokazują się stada migrujących rybitw rzecznych, rybitw czarnych i czajek. Jesienią w ogromnych kluczach przelatują gęsi i żurawie. Na wodzie żerują perkozy dwuczube, nurogęsi, bielaczki, ogorzałki, czernice, głowienki, gągoły, krzyżówki, krakwy i kormorany. Stada tych ptaków mogą liczyć nawet do 250 tys. osobników. W niektórych miejscach nad Zalewem znajdują się noclegowiska kilkutysięcznych stad gęsi zbożowych i białoczelnych oraz mniejszych stad mew (siodłatej, srebrzystej, pospolitej i śmieszki), a największe z nich liczyło około 100 tys. ptaków. Niezapomnianych wrażeń dostarczają powietrzne ewolucje wielotysięcznych stad szpaków, zanim zapadną w trzcinowiska na nocleg.
Zimą kiedy Zalew jest skuty lodem ptaki możemy obserwować na oparzeliskach i na torze wodnym, gdzie lód jest pokruszony przez przepływające statki. Najliczniejsze stada tworzą tam nurogęsi, bielaczki, ogorzałki, głowienki i czernice. W okresie zim Zalew stanowi bazę pokarmową dla bielika. Ryby ogłuszone lub zabite śrubami przepływających statków, przyciągają liczne bieliki. Zdarza się, że na jednym drzewie zaobserwować można 50 bielików, a niekiedy można je obserwować w stadkach liczących od 5 do 20 osobników przy upolowanej zdobyczy lub padlinie.
[edytuj] Bibliografia
Wybrzeże 1. Od Świnoujścia do Mrzeżyna, Praktyczny przewodnik dookoła Polski Bielsko-Biała 1998 , Wydanie II, Pascal, ISBN 83-87037-84-2
Wielka encyklopedia PWN t. 26, Starnawski - śliwy, red. nacz. Jan Wojnowski. Warszawa, Wydaw. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14347-9
Zalew Szczeciński - środowiskowe warunki współczesnej sedymentacji lagunowej, Andrzej Osadczuk, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2004, ISBN 83-7241-436-X
