Kazimierz III Wielki

Z Wikipedii

Przeprowadzana jest gruntowna przebudowa tego artykułu. Pomoc jest mile widziana. Wikipedysta:Blaise Niepascal prosi jednak o kontakt PRZED wykonaniem edycji innych niż techniczne i językowe.

Kazimierz III Wielki Z Bożej łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, Pomorza i Rusi Czerwonej. 1310-1370
Król Polski
Władca od 1333 do 1370 poprzednik Władysław I Łokietek następca Ludwik Węgierski
urodzony 30 kwietnia 1310 w Kowalu k. Włocławka zmarły 5 listopada 1370 w Krakowie koronowany 25 kwietnia 1333 w Krakowie pochowany w katedrze na Wawelu
Ojciec Władysław I Łokietek Matka Jadwiga

Kazimierz III Wielki (ur. 30 kwietnia 1310 w Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w Krakowie) – król Polski w latach 1333-1370, ostatni władca z dynastii Piastów na polskim tronie.

Najmłodszy syn Władysława I Łokietka i Jadwigi Bolesławówny, córki Bolesława Pobożnego.

Spis treści 1 Dzieciństwo i młodość 1.1 Wychowanie 1.2 Plany małżeńskie 1.3 U progu władzy 2 Polityka zagraniczna 2.1 Sytuacja w chwili objęcia tronu 2.2 Luksemburgowie i Wittelsbachowie 2.3 Zakon krzyżacki 2.4 Andegawenowie 2.5 Przyłączenie Rusi Czerwonej do Polski 2.6 Wojny o Śląsk 2.7 Mazowsze 2.8 Marchia Brandenburska 3 Polityka wewnętrzna 3.1 Konflikt z biskupem krakowskim Janem Grotem 3.2 Prawa Żydów 3.3 Wielkopolska 3.4 Reformy administracyjne i sądowe 3.5 Wojskowość i budownictwo 3.6 Gospodarka i skarb państwa 3.7 Kultura, oświata i sztuka 4 Tytuł Królewski 5 Sprawa dziedzictwa tronu 6 Kochanki króla 7 Żony i dzieci 8 Bilans panowania 9 Wywód genealogiczny 10 Przypisy 11 Bibliografia 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Dzieciństwo i młodość

[edytuj] Wychowanie

Na chrzcie nadano mu imię dziada po mieczu – Kazimierza księcia brzesko-kujawskiego. Mimo że Kazimierz był najmłodszym spośród trzech synów pary książęcej, to już w wieku dwóch lat został jedynym dziedzicem Łokietka, ponieważ jego bracia – Stefan i Władysław – zmarli młodo (pierwszy w 1306, a drugi w 1312). Przyszły następca tronu wychowywał się na Wawelu. W tekstach źródłowych brak informacji o jego wychowawcach, ale powszechny jest pogląd, że byli to: zaufany dyplomata Łokietka, Spycimir Leliwita^[1] oraz wybitny intelektualista i prawnik Jarosław Bogoria ze Skotnik^[2]. Gdy królewicz miał 10 lat, jego siostra Elżbieta została wydana za mąż za króla węgierskiego Karola Roberta. Dało to Kazimierzowi sposobność do nabycia na Węgrzech dworskiej ogłady, poznania sztuki dyplomacji i nowoczesnych metod rządzenia oraz kontaktów z licznymi intelektualistami.

[edytuj] Plany małżeńskie

W 1322 Kazimierz został zaręczony z królewną czeską Juttą Luksemburską, córką Jana Luksemburskiego. Jednakże planowane małżeństwo nie zostało zawarte, bo strona czeska zerwała zaręczyny^[3]. Trzy lata później (16 października 1325) ożeniono królewicza – dla przypieczętowania nowozawartego sojuszu z Litwą – z Aldoną^[4], córką wielkiego księcia Giedymina.

[edytuj] U progu władzy

W ostatnich latach życia Władysław Łokietek zaczął wprowadzać syna w arkana sprawowania władzy. W 1329 wysłał go na dwór węgierski do Wyszehradu w celu zacieśnienia sojuszu skierowanego przeciw koalicji krzyżacko-czeskiej. Pierwsza misja dyplomatyczna królewicza zakończyła się sukcesem, ale według niektórych źródeł miał też wtedy miejsce skandal obyczajowy z udziałem Kazimierza. Historycy nie są zgodni, co się wydarzyło. Według jednej z koncepcji polski królewicz miał ukryty romans z piękną Klarą Zach, dwórką swej siostry^[5]. Inna rekonstrukcja zdarzeń przedstawia zajście jako gwałt^[6]. W obu wersjach pojawia się wątek pomocy królowej Elżbiety – miała przyprowadzić Klarę do sypialni Kazimierza i zostawić ich sam na sam^[7]. W każdym razie po odjeździe królewicza sprawa wyszła na jaw, podobno dzięki działaniom krzyżackich szpiegów^[8]. 17 kwietnia 1330 ojciec Klary, rycerz i poseł królewski Felicjan Zach wtargnął z mieczem do komnaty królewskiej i, chcąc się zemścić, zaatakował królową. Odciął jej cztery palce, a próbującego ją bronić króla Karola Roberta zranił w ramię. Gdy rzucił się na królewiczów, został zabity przez jednego z dworzan królowej. Król rozkazał poćwiartować zwłoki zamachowca i wystawić na widok publiczny w większych miastach węgierskich. Krewnych Zacha wytępiono i pozbawiono majątków. Samą zaś Klarę oszpecono i obwożono po miastach kraju. Resztki rodu Zachów schroniły się w Polsce. Trzeba jednak zauważyć, że większość ówczesnych źródeł ani nie wiąże w żaden sposób zamachu z osobą Kazimierza, ani nie podaje zhańbienia Klary jako przyczyny ataku. Czynią to znacznie późniejsze źródła krzyżackie, a także przekaz anonimowego kronikarza weneckiego i rymowana kronika autorstwa Henryka von Mügeln^[9]. Pozwala to powątpiewać, czy wydarzenia te były powiązane. Zwłaszcza że Krzyżacy traktowali dyskredytację Kazimierza jako metodę obniżania prestiżu Królestwa Polskiego^[10].

26 maja 1331 roku na wiecu w Chęcinach Łokietek mianował Kazimierza namiestnikiem Wielkopolski, Kujaw i Sieradza^[11]. Stało się to przyczyną zdrady dotychczasowego zarządcy tych ziem – starosty Wincentego z Szamotuł, który wkrótce obiecał margrabiemu brandenburskiemu, że jeśli zostanie przez króla pokrzywdzony, to przejdzie razem ze swoimi grodami na stronę Brandenburgii. Możnowładcę tego posądza się też o sprowadzenie w lipcu najazdu krzyżackiego na Wielkopolskę oraz doniesienie jego dowódcom, że Kazimierz przebywa z niewielką tylko osłoną w Pyzdrach. Krzyżacy zaatakowali miasto 27 lipca. Szczęśliwie królewicz uszedł.

Na wrzesień koalicja krzyżacko-luksemburska zaplanowała decydujące uderzenie. Króla czeskiego jednak zaabsorbowały inne sprawy i nie przybył wspomóc oblegających Kalisz. Wobec braku wojsk sojusznika Krzyżacy zwinęli oblężenie i rozpoczęli odwrót, podczas którego doszło do bitwy pod Płowcami. Propaganda krzyżacka potem rozgłaszała, że królewicz uciekł w popłochu z pola walki, ale znacznie bardziej prawdopodobne jest, że wycofał się na polecenie ojca.

Po zawarciu w sierpniu 1332 rozejmu z Krzyżakami (Obie strony zgodziły się na przekazanie sporu pod arbitraż Karola Roberta i Jana Luksemburskiego.) wojska polskie oderzyły na książąt głogowskich, którzy dotąd prowadzili dywersję na rzecz Zakonu. Ofensywę na Kościan poprowadził królewicz Kazimierz. Zdobył go szturmem i rozkazał wyciąć załogę co do nogi^[12]. Według kroniki Jana Długosza operację pod Kościanem Kazimierz przeprowadził z własnej inicjatywy, a nawet wbrew woli ojca. Może to wskazywać, że Łokietek nie chciał narażać jedynego syna na niebezpieczeńtwa wojenne.

2 marca 1333 zmarł król Władysław. Na zjeździe rycerstwa polskiego jednomyślnie okrzyknięto Kazimierza nowym władcą i wyznaczono termin koronacji. Niespodziewanie na przeszkodzie stanęła królowa Jadwiga. Sprzeciwiała się ona koronacji swej synowej – Aldony Anny, uważając, że w kraju może być tylko jedna królowa. W końcu jednak dała się uprosić Kazimierzowi i ustąpiła, usuwając się ze sceny politycznej do klasztoru klarysek w Starym Sączu. 25 kwietnia w Krakowie arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował parę monarszą.

[edytuj] Polityka zagraniczna

[edytuj] Sytuacja w chwili objęcia tronu

Gdy w 1333 dwudziestotrzyletni Kazimierz objął panowanie, państwo polskie znajdowało się w bardzo niebezpiecznym położeniu. Zajmowało ono obszar nieco ponad 100 tys. km^2[13] i składało się z dwóch prowincji – Małopolski i Wielkopolski przedzielonych lennymi księstwami: sieradzkim i łęczyckim. Ziemią sieradzką władał Przemysł inowrocławski, a łęczycką Władysław Garbaty. Kujawy, ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie były okupowane przez Krzyżaków, z którymi obowiązywał rozejm do Zielonych Świąt. Stosunki z Brandenburgią mimo pokoju landsberskiego nie były zbyt dobre. Królestwo Polskie formalnie znajdowało się w stanie wojny z Czechami. Księstwa śląskie – z wyjątkiem świdnickiego^[14], jaworskiego i ziębickiego^[15] – uznawały zwierzchnictwo czeskie podobnie jak księstwo płockie. Pozostałe księstwa mazowieckie zachowały samodzielność, ale ich władcy byli niechętni nowemu królowi. Kniaź halicko-włodzimierski Bolesław Jerzy II sam raczej potrzebował wsparcia, niż mógł go udzielić. Stosunki z Litwą były dobre, ale sojusz z nią mógłby prowadzić do alienacji Królestwa Polskiego, jak to miało miejsce pod koniec panowania Łokietka. Jedynie sojusz z Węgrami dawał oparcie polskiemu monarsze. Do tego wszystkiego dochodziła kwestia tytułu królewskiego – w oczach świata Kazimierz był królem Krakowa, a prawowitym królem Polski był Jan Luksemburski.

[edytuj] Luksemburgowie i Wittelsbachowie

Po wstąpieniu na tron najpilniejszą sprawą dla króla było rozbicie koalicji krzyżacko-luksemburskiej. Bardzo szybko rozpoczęto starania o zawarcie sojuszu z Wittelsbachami. Pierwszym krokiem do bliższej współpracy było zawarcie w lipcu 1333 z margrabią brandenburskim Ludwikiem układu o współpracy przygranicznej przeciw grabieżom i rozbojom. Gdy w kwietniu 1335 zmarł Henryk Karyncki, w Rzeszy Niemieckiej rozpoczęła się walka o spadek po nim^[16] pomiędzy Luksemburgami, Habsburgami i Wittelsbachami. Skierowane przeciw tym pierwszym porozumienie Habsburgów z Wittelsbachami sprawiło, że król polski stał się ważnym potencjalnym sprzymierzeńcem dla obu stron. Koalicjanci chcieli okrążyć Luksemburgów, do czego nie mógł dopuścić król Czech. 16 maja 1335 polska dyplomacja zawarła we Frankfurcie wstępny układ sojuszniczy z Wittelsbachami. A 28 maja zakończyły się w Sandomierzu rozmowy z Karolem IV Luksemburskim, synem Jana Luksemburskiego, które zaowocowały zawieszeniem wojny. Mimo wcześniejszych zobowiązań króla czeskiego względem Krzyżaków do niewchodzenia w układy z królem polskim nie dopuszczono ich do prowadzonych rokowań. Dzięki sprzyjającym uwarunkowaniom międzynarodowym udało się rozmontować koalicję luksembursko-krzyżacką. Choć nie oznaczało to końca ich współpracy, był to sukces polskiej dyplomacji.

20 czerwca wysłannicy Kazimierza zawarli w jego imieniu w Chojnie szczegółowy^[17] układ z Wittelsbachami (cesarzem Ludwikiem IV Wittelsbachem i jego synem, margrabią Ludwikiem). Ustalono też, że 8 września w Wieleniu odbędzie się ratyfikacja traktatu i wymiana dokumentów pomiędzy królem i margrabią brandenburskim. Jednak w wyznaczonym terminie Kazimierz nie ratyfikował układu.

Wcześniej natomiast król wysłał składającą się z Małopolan delegację do Trenczyna, dając jej pisemne pełnomocnictwa wyznaczające granice ustępstw. 9 sierpnia rozpoczęły się tam, przy udziale biskupa Mikołaja (przedstawiciela Karola Roberta), rokowania z królewiczem Karolem Luksemburskim. Ustalono preliminaria pokojowe. Zgodnie z nimi 24 sierpnia pełnomocnicy Luksemburgów wystawili dokument, w którym znajdowała się deklaracja gotowości do zrzeczenia się praw do tytułu króla Polski. Nie jest pewne, jakie były zobowiązania strony polskiej. Według starszej historiografii Kazimierz rezygnował z praw do Śląska. Nowsza literatura twierdzi, że kwestii praw Kazimierza w ogóle nie rozpatrywano, a strona polska zobowiązała się, iż Kazimierz nie naruszy czeskiego stanu posiadania na Śląsku i Mazowszu (żadnego spośród imiennie wymienionych księstw zhołdowanych przez Luksemburgów) i nie będzie wywierać nacisków w jakiejkolwiek formie, aby przeszli pod jego zwierzchnictwo^[18], lub, że Polacy potwierdzili prawa królów czeskich do tychże księstw^[19]. Po rokowaniach w Trenczynie kancelaria króla czeskiego przestała nazywać Kazimierza królem Krakowa, a z tytulatury Jana Luksemburskiego usunięto określenie "król Polski". W październiku Kazimierz miał wystawić ostateczne dokumenty traktatowe, ale tego nie uczynił. Możliwe, że król czekał na rozwój sytuacji^[20].

W końcu pokój zawarto podczas zjazdu w Wyszehradzie, na który przybyli królowie: polski, czeski i węgierski. Obrady rozpoczęto w dzień Wszystkich Świętych. Kazimierz odrzucił warunki trenczyńskie, stwierdzając, że jego pełnomocnicy przekroczyli przysługujące im uprawnienia. W nowych negocjacjach pośredniczył Karol Robert. 19 listopada wydano ostateczny traktat pokojowy. Król Kazimierz wynegocjował znacznie korzystniejsze warunki od trenczyńskich. Za 20 tysięcy kóp groszy praskich wykupił prawa Jana Luksemburskiego do korony polskiej. Ponadto Polska odzyskała połać ziemi rudzkiej z zamkiem w Bolesławcu. Traktat nie zawierał żadnych zobowiązań Kazimierza względem Śląska^[21]. Pokój umocniono projektem małżeństwa wnuka Jana Luksemburskiego i córki Kazimierza. Od czasu zjazdu wyszehradzkiego w 1335 roku międzynarodowa społeczność uznawała Kazimierza za prawowitego króla Polski.

Kazimierz starał się definitywnie przerwać współpracę luksembursko-krzyżacką. W tym celu dążył do sojuszu z Luksemburgami. W czerwcu 1336 wraz z liczącym kilkuset rycerzy oddziałem przybył na Morawy, aby wspomóc królów Czech i Węgier przygotowujących się tam do wyprawy przeciw Wittelsbachom. Innym celem tej operacji króla polskiego mogło być pozyskanie przychylności papieża – zagorzałego przeciwnika cesarza Ludwika IV Wittelsbacha^[22].

W 1338 Luksemburgowie zawarli z Andegawenami porozumienie, w którym ci drudzy zobowiązywali się do pomocy władcom Czech w przypadku najazdu Kazimierza na któreś z luksemburskich lenn na Śląsku. Być może wiedząc o tym, 9 lutego 1339 Kazimierz wystawił Luksemburgom dokument, w którym deklarował, że nie naruszy czeskiego stanu posiadania (wymienionych z nazwy księstw zhołdowanych przez Luksemburgów)^[23].

Wobec nierozwiązanego sporu z Krzyżakami i zaangażowania polskich sił w toczące się od 1340 walki o Ruś Halicką Kazimierz zinensyfikował starania mające na celu przymierze z Luksemburgami. Sojusz miał być umocniony małżeństwem Małgorzaty (niedawno owdowiałej córki Jana Luksemburskiego) i króla polskiego^[24]. Ale, gdy ten przybył do Pragi, narzeczona zachorowała i 11 lipca 1341 zmarła. Mimo to dwa dni później zawarto polsko-czeski układ. Strony się zobowiązały wspomagać się nawzajem przeciwko każdemu nieprzyjacielowi (z wyjątkiem księstwa świdnickiego). Ponadto Kazimierz obiecał, że będzie uzgadniać z dworem czeskim plany małżeńskie swoich dzieci i własne. W zamian otrzymał ziemię namysłowską (z Namysłowem, Kluczborkiem, Byczyną i Wołczynem)^[25]. Luksemburgowie doradzili królowi polskiemu, aby ożenił się z Adelajdą Heską, córką landgrafa heskiego Henryka II Żelaznego. Kazimierz rady usłuchał i 29 września wziął z nią ślub w Poznaniu.

Kazimierz nie otrzymał spodziewanego wsparcia w kwestii krzyżackiej. Ale po zawarciu pokoju z północnym sąsiadem sam dotrzymał obietnicy danej królowi czeskiemu. Gdy w 1343 nowy książę żagański Henryk V Żelazny (Żagański) nie złożył hołdu Janowi Luksemburskiemu, a nawet rozpoczął wojnę i na kilka miesięcy odebrał Czechom Głogów, wojska polskie zaatakowały księcia. Kazimierz mógł się z nim sprzymierzyć, co zmieniłoby układ sił na Śląsku, ale wybrał inne rozwiązanie^[26]. Chciał odebrać ziemię wschowską^[27]. Po stronie Henryka V Żelaznego stanęli jego stryjowie Jan ścinawski i Konrad oleśnicki. Mimo porażki doznanej pod Oleśnicą od oddziałów Konrada Polacy wygrali wojnę. Zdobyli i spalili Ścinawę, spustoszyli księstwa żagańskie i ścinawskie oraz, co najważniejsze, zdobyli Wschowę. Na mocy zawartego pokoju ziemia wschowska została włączona do Królestwa Polskiego. Sytuację wykorzystali Luksemburgowie i podporządkowali sobie niepokornego księcia, jednocześnie obiecując mu pomoc w odzyskaniu utraconych ziem. W 1344 Henryk V Żelazny złożył hołd królowi czeskiemu i odtąd był wiernym wasalem władców Czech.

[edytuj] Zakon krzyżacki

Rozejm z Krzyżakami udało się kilkakrotnie przedłużyć i tym samym odsunąć zagrożenie wojenne. Potwierdzono też ustalenia, że spór będzie rozsądzony przez królów Czech i Węgier. Sąd arbitrażowy odbył się na zjeździe w Wyszehradzie w 1335. Przybyła do Wyszehradu składająca się z trzech komturów delegacja Zakonu dostarczyła arbitrom dokumenty świadczące o jego prawach do spornych ziem. Analogicznie uczynił Kazimierz. Po zapoznaniu się z racjami obu stron sędziowie ogłosili pod koniec listopada wyrok. W literaturze historiograficznej można spotkać różne poglądy na temat tego, czy rozwiązanie zawarte w werdykcie było ostateczne. Według jednego z nich wyrok miał być jeszcze zatwierdzony przez papieża, co nigdy nie nastąpiło^[28]. Wedle innego papież nie posiadał żadnych uprawnień w sprawie arbitrażu, a wyrok zobowiązywał zwaśnione strony do podjęcia kroków mających na celu zawarcie pokoju, podając przy tym wstępne warunki^[29]. A najważniejsze z nich były następujące: Kujawy i ziemia dobrzyńska miały zostać zwrócone Polsce^[30], a Pomorze pozostać w posiadaniu Krzyżaków jako "wieczysta jałmużna"^[31] króla polskiego. Kazimierz miał się zgodzić na dalsze posiadanie ziemi chełmińskiej przez Zakon na prawach nadanych przez przodków króla. Walczące strony miały też zrezygnować z wszelkich odszkodowań wojennych oraz udzielić amnestii poddanym zbiegłym na terytorium przeciwnika w czasie ostatniej wojny. Natychmiast rozpoczęto realizację postanowień arbitrów. Kazimierz zawarł z, również przybyłym do Wyszehradu, księciem Władysławem układ, na mocy którego przekazał mu we władanie ziemię dobrzyńską. A książę wystawił dla Jana Luksemburskiego dokument, w którym zrzekał się należnych mu odszkodowań. Po powrocie do kraju król wydał oświadczenie, że akceptuje werdykt arbitrów i wystawi wymagane dokumenty pokojowe, ale nie zrobił tego. Czekał na decyzję papieża w sprawie dwóch polskich skarg na Zakon złożonych prawdopobnie w lipcu. Jedną wniósł arcybiskup gnieźnieński, oskarżając o najazdy na dobra kościelne, zniszczenie kościołów i grabieże. Drugą Kazimierz, zarzucając zagarnięcie ziem należących do Królestwa Polskiego.

4 maja 1338 papież Benedykt XII wydał bullę, w której nakazywał rozpoczęcie procesu kanonicznego. 27 października wyznaczono termin rozprawy. Postępowanie sądowe rozpoczęło się 4 lutego 1339 i toczyło się na neutralnym terytorium, jakim była Warszawa. Posłowie krzyżaccy wnieśli protest, zapowiedzieli apelację do papieża i niezwłocznie wyjechali. Proces trwał długo. Przesłuchano 126 świadków reprezentujących wszystkie stany. Zakończył się wyrokiem, nakazującym krzyżakom zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej, inowrocławskiej, brzeskiej, dobrzyńskiej i michałowskiej, zapłacenie odszkodowania wysokości 194 i pół tys. grzywien polskich i pokrycie kosztów procesu. Jednakże wpływy zakonu w kurii i ustępstwa w sprawie płacenia świętopietrza spowodowały zawieszenie wyroku. Wyrok spowodował jednak, że Polacy znaleźli się na lepszej pozycji w sporze, dzięki czemu w 1343 podpisano w Kaliszu traktat pokojowy z Krzyżakami. Wedle układu Krzyżacy zwracali Polsce Kujawy z ziemią dobrzyńską, a Kazimierz miał zrezygnować z Pomorza i ziemi chełmińskiej. Kazimierz jednak nie przestawał się tytułować władcą Pomorza. Choć z terytorialnego punktu widzenia pokój ten był niekorzystny, to w aktualnym momencie był najlepszym rozwiązaniem. Zwracał Polsce część utraconych ziem, zabezpieczał północne granice i stwarzał prawne podstawy do ewentualnej dalszej akcji rewindykacyjnej.

[edytuj] Andegawenowie

W 1339 w Wyszehradzie potwierdzono założenia sprzed 4 lat, a także ustanowiono ściślejszy sojusz z Andegawenami węgierskimi. Za poparcie polityki zagranicznej Polski zyskiwali oni prawo do sukcesji w Polsce w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza.

[edytuj] Przyłączenie Rusi Czerwonej do Polski

Rok po umowie wyszehradzkiej, w 1338 wybuchł nowy konflikt – tym razem na wschodzie. Ruś Halicko-Wołyńska była bogatym i urodzajnym krajem, leżącym przy wielkim szlaku handlowym wiodącym znad brzegu Morza Czarnego do brzegów Bałtyku. Stała się Ruś Czerwona obiektem zainteresowania Węgier, Polski i Litwy. To, że nie tak dawno przez jej tereny przetoczyła się nawałnica mongolska ułatwiało dodatkowo ekspansję na te tereny. Tron halicki miał przypaść w udziale Kazimierzowi w spadku po księciu mazowieckim Bolesławie Jerzym II, który w zamian za pomoc wyznaczył króla polskiego na swego następcę. Jego otrucie dało Polsce wygodny pretekst do przejęcia Rusi Czerwonej. Początkowo miejscowe bojarstwo nie chciało się podporządkować. Dlatego też wyprawę ponowiono. Doszło do zwycięskich starć nad Wisła oraz pod Lublinem. Sukcesy Kazimierza na Rusi okazały się jednak nietrwałe. Następnych parę lat odciągnęło sprawę ruską na drugi plan, dlatego też w 1349 r. trzeba było Ruś niemal od nowa podbijać. Udało się Kazimierzowi opanować niemal całą Ruś Halicko-Wołyńską. Równolegle podboju dokonywali Litwini, których król polski pokonał pod Żukowem i z mniejszymi efektami Węgrzy. Tym samym Kazimierz opanował Księstwo Halickie z Haliczem i Lwowem oraz zachodnią część Wołynia – tereny te pozostały przy Polsce aż do rozbiorów, w znacznej części wróciły pod władzę II RP. Jedynie ziemia sanocka pozostała przy Rzeczypospolitej do chwili obecnej.

[edytuj] Wojny o Śląsk

W 1345 król zawarł przymierze z cesarzem Ludwikiem Bawarskim wymierzone w Luksemburgów. Sojusz z cesarskim rodem Wittelsbachów doprowadził do wojny Kazimierza z Luksemburgami. W maju 1345 roku Jan Luksemburski zaatakował będące w sojuszu z Kazimierzem Wielkim księstwo świdnickie Bolka II Małego. Kazimierz Wielki idąc na odsiecz z posiłkami węgierskimi i litewskimi spustoszył księstwo opawskie co odciągnęło Luksemburczyków spod Świdnicy i spowodowało ich podejście w lipcu pod Kraków i nieskuteczne oblężenie miasta. W tym czasie wojska czeskie spotkały dwie porażki pod Lelowem i koło wsi Pogoń koło Będzina. Wojska polskie szturmowały Żory oraz podeszły pod Wrocław, który bezskutecznie oblegały. We wrześniu zawarto rozejm. Niedługo potem śmierć Ludwika Bawarskiego w 1347 r. i objęcie korony cesarskiej przez Karola Luksemburskiego zmieniły sytuację polityczną. Co prawda w 1346 roku Kazimierz Wielki podpisał z księciem bytomskim Władysławem układ negujący jego zależność lenną od władcy Czech, a w 1348 Kazimierz przeprowadził demonstrację zbrojną w księstwie wrocławskim ale w tym samym roku Karol IV dokonał inkorporacji Śląska do Korony Królestwa Czeskiego. Żeby zakończyć stan wojny strony zawarły pokój namysłowski w 1348, w którym Polska wycofywała się z wojny bez strat i korzyści.

Polska posiadała jednak nadal silne wpływy na Śląsku w związku z podporządkowaniem tych terenów arcybiskupstwu w Gnieźnie. Pomimo że w 1341 biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli złożył hołd lenny Luksemburgom z biskupiego księstwa nyskiego (czego król polski nie uznał) samo biskupstwo podlegało metropolii gnieźnieńskiej. Karol Luksemburski początkowo zabiegał o podporządkowanie biskupów wrocławskich powołanemu w 1348 arcybiskupstwu w Pradze. Energiczne przeciwdziałanie Kazimierza Wielkiego wspartego tym razem przez Przecława z Pogorzeli pokrzyżowało te plany luksemburskie. Podczas spotkania we Wrocławiu w 1351 Kazimierza Wielkiego z Karolem Luksemburskim i Przecławem z Pogorzeli król czeski obiecał już więcej tej sprawy nie podnosić. Obietnicy tej jednak nie dotrzymał i do 1360 próbował oderwać biskupstwo wrocławskie od metropolii gnieźnieńskiej.

Wydawało się, że układ polsko-czeski zawarty w 1356 w Pradze oznaczał ostateczną klęskę Kazimierza Wielkiego w jego usiłowaniach rewindykacji Śląska. W układzie tym król zrzekał się wszystkich księstw śląskich, w tym również tych które dotąd nie złożyły hołdu Czechom. Był to jednakże tylko wybieg taktyczny króla, który dzięki temu układowi zlikwidował czeskie pretensje do księstw mazowieckich, zmuszonych w 1351 do podporządkowania się Polsce, a związanych dotychczas zależnością lenną z dworem praskim. Parę lat później Kazimierz znów zaczął się dopominać praw do Śląska. Udało mu się nawet zdobyć poparcie papieskie dla akcji rewindykacyjnej na Śląsku, gdyż dzięki zabiegom dyplomatycznym króla Stolica Apostolska unieważniła wszystkie zawarte pod politycznym przymusem przysięgi Kazimierza dotyczące ustępstw terytorialnych z lat 1335, 1339, 1348 oraz 1356.

Jednakże państwu brakło siły, aby plan wprowadzić w życie. Dlatego król Polski usilnie zabiegał o aliantów na Śląsku. W latach 1362-1363 wciągnął w orbitę swych wpływów Henryka V Żagańskiego jednego z najsilniejszych książąt śląskich i swego dotychczasowego, zaciekłego wroga. W 1365 ślub króla z Jadwigą żagańską przypieczętował to przymierze. Król liczył również do końca na Bolka II Świdnickiego, mimo iż ten zawarł w 1353 układ o przeżycie z Karolem Luksemburczykiem. W razie projektowanej wojny o Śląsk Kazimierz Wielki miałby więc za sobą koalicję Bolka Świdnickiego oraz Henryka Żagańskiego. Niestety w 1368 zmarł Bolko, a w następnym roku Henryk i królewskie plany legły w gruzach razem z księstwami żagańskim i świdnicko-jaworskim.

Wojna z Czechami wydawała się jednak i tak nieunikniona. W 1365 Luksemburgowie będący jednocześnie królami Czech oraz cesarzami Rzeszy zawładnęli tronem Brandenburgii oskrzydlając Polskę od zachodu. Równocześnie zaczęli zabiegać o rękę córki władcy Pomorza Szczecińskiego chcąc i tam zdobyć tron. Zgromadzona w rękach Luksemburczyków potęga połączonych tronów czeskiego, brandenburskiego i cesarskiego była dla polskiego władcy śmiertelnym zagrożeniem. Kazimierz pokrzyżował plany luksemburskie na Pomorzu Zachodnim wciągając je w orbitę polskich wpływów (plany sukcesyjne wobec Kaźka Słupskiego i utrącenie planów matrymonialnych Luksemburczyków).

Jakby uprzedzając wybuch zbrojnego konfliktu król wcielił do Polski część Nowej Marchii z Wałczem która oddzielała Pomorze Szczecińskie od Korony Polskiej i łączyła Brandenburgię z Państwem Krzyżackim. W tym samym czasie zabezpieczając swoją zachodnią flankę od margrabiów brandenburskich przejął król część miast lubuskich z Drezdenkiem. Udało mu się również zdobyć kontrolę nad biskupstwem lubuskim. Umocniwszy swoje pozycje na północnym i środkowym zachodzie Kazimierz Wielki przygotowywał uderzenie na Śląsk. Koncentrację sił i środków na granicach przerwała śmierć króla w 1370 gdy wojna wisiała na włosku. Następcy Kazimierza nie powrócili już do kwestii rewindykacji utraconej prowincji.

[edytuj] Mazowsze

W 1351 po bezpotomnej śmierci na polu bitwy księcia mazowieckiego Bolesława III płockiego, Korona na mocy układu z Trojdenowicami z 18 września 1351 r. przejęła tereny płockie, zakroczymskie i wiskie Mazowsza, natomiast resztę uznano za polskie lenno. W 1352 roku Trojdenowicowie złożyli Kazimierzowi Wielkiemu hołd lenny ze swych ziem dziedzicznych. Karol IV Luksemburski zrzekł się praw do księstwa płockiego w Układzie w Budzie w 1353 r.

[edytuj] Marchia Brandenburska

Dodatkowo udana polityka zagraniczna Kazimierza doprowadziła do opanowania przez Polskę części ziem Marchii Brandenburskiej, która wcześniej zabrała je Polsce.

[edytuj] Polityka wewnętrzna

Kazimierz Wielki odnosił sukcesy dyplomatyczne i organizował zwycięskie wyprawy przede wszystkim dzięki prowadzeniu spójnej, a zarazem reformatorskiej polityki wewnętrznej. Dążył do stworzenia silnych podstaw materialnych oraz prawnych sprawowanych rządów królewskich. Wprowadził jednolity system zarządzania państwem. Przy boku władcy działała powoływana przez niego rada królewska, pełniąca funkcje doradcze. W jej skład wchodzili m.in. marszałek odpowiedzialny za bezpieczeństwo państwa, kanclerz zajmujący się głównie polityką zagraniczną, podskarbi zarządzający skarbem. Królewskimi urzędnikami lokalnymi byli starostowie, powoływani i odwoływani przez monarchę. Pełnili oni funkcje administracyjne, ekonomiczne oraz sądownicze w przypadku ciężkich przestępstw. Prężnie rozwijające się państwo Kazimierza potrzebowało nie tylko mądrze rządzących ludzi, ale również sprawnie działającego prawa, które stanowiłoby podstawę ustrojową Polski.

[edytuj] Konflikt z biskupem krakowskim Janem Grotem

W 1334 król wszedł w konflikt z biskupem krakowskim Janem Grotem na tle jego polityki ustępstw wobec krzyżaków. W grę wchodził też konflikt o obciążenie finansowe diecezji krakowskiej na rzecz państwa. Biskup rzucił klątwę na króla i nałożył interdykt na diecezję. W odpowiedzi Kazimierz oskarżył biskupa przed papieżem o zdradzanie tajemnic stanu, nawoływanie do buntu i nadużycia w nadawaniu beneficjów kościelnych. Doszło nawet do tego, że gdy w 1338 ekskomunikowany król wszedł do katedry wawelskiej biskup przerwał nabożeństwo. Ostatecznie Kazimierz pogodził się ze swoim przeciwnikiem w 1343.

[edytuj] Prawa Żydów

W 1334 władca rozszerzył na całe Królestwo Polskie postanowienia statutu kaliskiego księcia Bolesława Pobożnego, odnośnie Żydów. Gminy żydowskie uzyskały m.in. wyjęcie spod jurysdykcji prawa niemieckiego i bezpośrednio podlegały sądom królewskim.

[edytuj] Wielkopolska

Rycerstwo wielkopolskie protestowało przeciwko ustanowieniu starosty generalnego dla Wielkopolski, który stał się faktycznym rządcą tej dzielnicy w imieniu króla. Likwidacja tego urzędu i powołanie przez Kazimierza dwu odrębnych starostów: Maćka Borkowica poznańskiego i Przecława z Gułowa kaliskiego tylko pogorszyło sytuację. Rozpoczęły się zamieszki i zbójnictwo na drogach. Dla obrony kupców Poznań zmuszony był zawiązać w 1350 konfederację miejską. Co gorsza na początku 1352 Kazimierz Wielki usunął obu starostów i przywrócił urząd starosty generalnego, którym został Ślązak Wierzbięta z Paniewic. To spowodowało już otwarte wystąpienie rycerstwa, które zawiązało 2 września 1352 w Poznaniu konfederację. Rozpoczęły się ataki na przedstawicieli i zwolenników króla. Wielkopolska pogrążyła się w chaosie wojny domowej. W 1353 król przybył tutaj, próbując mediacji. Udało mu się wówczas odciągnąć od konfederacji ród Zarembów i Leszczyców. Konfederaci jednak z pomocą wojsk brandenburskich uderzyli na Pałuki, oblegając Czarnków. Kres konfederacji położyła przysięga wierności Maćka Borkowica złożona Kazimierzowi Wielkiemu 16 lutego 1358 w Sieradzu.

[edytuj] Reformy administracyjne i sądowe

Jako syn Łokietka był popierany przez mieszczan od samego początku. Monarchia syna Łokietka była monarchią stanową. W Polsce jako pierwszy, wykształcił się stan duchowieństwa. Za czasów ostatnich Piastów słabła pozycja świeckich książąt na korzyść dostojników kościelnych. Politykę Kościoła polskiego opracowano na synodach w XIII wieku. W wyniku zdobywania przywilejów przez możnowładców i rycerzy powstał stan rycerski zwany szlacheckim. Jako ostatni wyodrębnił się stan mieszczański. Mieszczanie byli ludźmi osobiście wolnymi, posiadali prawo własności na środki produkcji i towary. Zarówno rycerstwo, jak i mieszczaństwo nie były jednolite. Stany te można było podzielić na grupy, jako kryterium obierając np. sytuację gospodarczą lub finansową. Najbiedniejszym stanem byli chłopi. Mieli ograniczoną wolność osobistą i prawa do ziemi. Byli poddani sądownictwu pana. Polityka Kazimierza Wielkiego dążyła do scentralizowania i umocnienia władzy opierając się na miastach i szlachcie. Największym zagrożeniem tej polityki byli główni możni. Dlatego król starał się ograniczyć potęgę ekonomiczną możnych i duchowieństwa oraz podporządkować Kościół władzy królewskiej. Taka polityka napotkała na opór ze strony biskupa krakowskiego Jana Grota, który rzucił na króla klątwę. Syn Łokietka zyskał wielu wrogów wśród kleru, też ze względu na odbiegające od chrześcijańskiego wzoru życie osobiste. Kazimierz czterokrotnie się żenił i utrzymywał związki nielegalne. Ponieważ król był porywczy często dochodziło do poważnych zatargów między nim a duchowieństwem. W latach 1352 – 1353 miało miejsce groźne starcie z książętami wielkopolskimi. Kazimierz szybko i bezwzględnie się z nimi rozprawił. Przywódca buntowników, starosta poznański, Maćko Borkowic został w 1358 roku uwięziony i skazany na śmierć głodową. Jedną z reform było przeobrażenie urzędu starosty, spowodowane zrastaniem się poszczególnych ziem w jedno państwo i stabilizacja władzy centralnej. Starosta miał władzę policyjną, karno – sądowniczą i wojskową. Zarządzał majątkiem królewskim. Nadal odbywały się wiece wczesnofeudalne , ale trochę zmieniła się ich funkcja. Brali w nich udział dostojnicy i urzędnicy ziemscy, szlachta i przedstawiciele miast. Wiece były zalążkami późniejszych sejmików i sejmu. Duży wpływ na rządy w Polsce miała rada królewska. Byli to skupieni u boku króla dostojnicy. Kazimierz wprowadził istotne zmiany w sądownictwie i ustawodawstwie. W drugiej połowie XIV wieku wykształciły się dwa osobne sądy dla szlachty. Sąd grodzki był zarządzany przez starostów i zajmował się sprawami karnymi. Sąd ziemski, w którym władzę mieli asesorowie z grona szlachty, rozstrzygał spory cywilne. W zakresie sądownictwa miejskiego ważną reformą było utworzenie w Polsce własnych instancji odwoławczych od istniejących w miastach sądów łowniczych. W ten sposób powstały tak zwane wyższe sądy prawa niemieckiego. Miało to na celu uniezależnienie naszego mieszczaństwa od obcego sądu apelacyjnego w Magdeburgu. W latach 1346 – 1347 z polecenia Kazimierza Wielkiego wykonana została kodyfikacja praw w postaci statutów wiślicko – piotrkowskich. Było to wydarzenie ogromnej wagi. Statuty tworzyły system norm prawnych, zapobiegających różnego rodzaju nadużyciom. Były one szczególnie korzystne dla szlachty, którą faworyzowały, a niekorzystne dla chłopów, ponieważ zapoczątkowały ograniczanie ich wolności osobistej. Kazimierz zreformował też organizację sił zbrojnych. Pojawiło się wiele nowych machin bojowych jak np. katapulta, taran, wieża oblężnicza. Podstawą polskich sił zbrojnych była jazda złożona ze „szlachetnie urodzonych” rycerzy. Byli oni od stóp do głów pokryci żelazną zbroją. Do walki używano mieczy, toporów, kopii, a także łuków i kusz. Jeżeli dochodziło do ataku na miasto wszyscy mieszkańcy mieli obowiązek stanąć w jego obronie. W ciężkich przypadkach do walki wzywano także chłopów w pospolitym ruszeniu. Chłopska piechota odgrywała dużą rolę przy zdobywaniu miast i zamków. Kazimierz Wielki stworzył ruch chorągwiany. Wojsko składało się z oddziałów, których nazwy pochodziły od znaków i proporców. Istniały chorągwie rodowe, zarządzane przez możnych, w ich skład wchodzili rycerze służebni zależni od nich. Powstały chorągwie ziemskie. Zarządzali nimi kasztelanowie i wojewodowie. Służyła w nich niezależna szlachta i sołtysi.

[edytuj] Wojskowość i budownictwo

Wzmocnieniu siły władającego pomaga również silna armia. Toteż nic dziwnego, że i tą sprawą Kazimierz się zajął, przeprowadzając reformę organizacji wojska. Wykorzystał on fakt obowiązku wojskowego wszystkich posiadaczy ziemskich (prócz duchowieństwa) – dodatkowo dołączył do tego obowiązku sołtysów i wójtów. Szlachta i sołtysi musieli wraz ze swoją kopią stawać na wezwanie chorągwi terytorialnych. Dbano także o dyscyplinę w wojsku.

Niemniej ważną sprawą było budownictwo obronne, którym Kazimierz zapisał się chwalebnie na kartach historii. Nie tylko Polska zaczęła doganiać pod tym względem sąsiadów, lecz inwestycje te pozostawiły po sobie zaplecze gospodarcze, a więc wapienniki i cegielnie. Za czasów Kazimierza wybudowano 53 zamki i 27 murowanych fortyfikacji miejskich.

O wadze jaką miała armia dla władcy miał się Kazimierz szybko przekonać. Kiedy usunął ze starostwa opozycjonistę Maćka Borkowica ten zawiązał konfederację przeciwko państwu. Dzięki silnej władzy udało się stłumić bunt i skazać Maćka na śmierć.

[edytuj] Gospodarka i skarb państwa

Wielkie też są zasługi Kazimierza na polu gospodarczym. Przede wszystkim wspomagał energiczną kolonizację puszczy. Otoczył też opieką miasta, co nie było w zwyczaju u jego ojca. Nadał tym samym przywileje handlowe Krakowowi. Za panowania Kazimierza założono niemal 100 nowych miast. Fundowanie miast na prawie niemieckim powodowało, że zarówno chłopi, jak i specjaliści z Zachodu ruszali do naszego państwa.

Skarb państwa opierał się na dochodach z rozległych dóbr królewskich. Dzięki rewindykacji dóbr, które znalazły się nie zawsze zgodnie z prawem w rękach szlachty i Kościoła skarb zwiększył swoje dochody. Lokacje zaś nowych wsi i "melioracje" starych wzmogły ich dochodowość. Zwiększeniu dochodów sprzyjała również zmiana nadzwyczajnego poradlnego na coroczny podatek. To samo spowodował rozwój handlu. Zachowane regalia (szczególnie żupy solne w Bochni i w Wieliczce) stanowiły ważną część dochodu króla. W 1368 Kazimierz przeprowadził reorganizację administracji tych salin, wydając ordynację górniczą. Wprowadził też urząd żupnika, którym mianował swojego żydowskiego bankiera Lewkę.

Dochody wpływały również z mennic. Kazimierz przeprowadził reformę monetarną w 1338 roku. Jako pierwszy władca polski bił monetę groszową (grosz krakowski). Za czasów Kazimierza nastąpiło pogorszenie jakości monety, co także służyło doraźnemu zyskowi skarbu królewskiego.

Dosyć często zdarzało się, że władza królewska przechwytywała i zatrzymywała dla siebie świętopietrze przeznaczone dla kurii papieskiej.

Roczny dochód skarbu królewskiego pod koniec panowania Kazimierza sięgał stu tysięcy grzywien srebra.

[edytuj] Kultura, oświata i sztuka

Jedną z największych zasług Kazimierza Wielkiego było ufundowanie w 1364 Akademii Krakowskiej. Kazimierz pisał: Pragnąc gorąco jako obowiązani jesteśmy, aby rzecz każda pożyteczna i wszelkie powodzenie rodzaju ludzkiego wzmagało się, w przekonaniu, że się to duchownym i poddanym naszego państwa przyda, w mieście naszym Krakowie postanowiliśmy miejsce wyznaczyć, gdzie by studium powszechne we wszelkiej nauce dozwolonej się rozwijało. I niech będzie perłą wiedzy przemożnej, aby wydawało ludzi dojrzałością rady znamienitych, cnót ozdobą jaśniejących, różnej wiedzy kierunków pełnych; niech będzie tam nauki źródło dobroczynne, z którego czerpać będą mogli wszyscy pragnący się oświecić naukowo.

Szkoła była wzorowana wedle praw na uniwersytety w Bolonii i Padwie, lecz zastosowano także schematy znane z Neapolu. Kazimierz chciał przede wszystkim, aby nowa szkoła kształciła prawników, którzy mogliby pokierować i wzmocnić administrację państwową, o którą tak bardzo dbał. Uczniowie Akademii mieli wiele przywilejów, takich jak zwolnienie z ceł i opłat. Zanim jednak dzieło owo zostało dokończone, Kazimierz zmarł.

Za panowania Kazimierza Wielkiego na terenie Małopolski powstało wiele gotyckich budowli, których lwia część była fundacjami królewskimi. Oprócz licznych zamków i miast wraz z obwarowaniami rozmieszczonych na terenie całego Królestwa był zaangażowany w liczne inwestycje w Krakowie, przede wszystkim na terenie Wawelu. Objął po Władysławie Łokietku patronat przy rozbudowie katedry, gdzie postawił monumentalny nagrobek dla swojego ojca. Rozbudowany został także zamek wawelski, którego fragmenty z tych czasów zachowały się do dziś (część północno wschodnia, z Wieżą Duńską, Kurzą Stopą, oraz Salą Kazimierzowską). W założonym przez monarchę Kazimierzu ufundował dwie wielkie świątynie - farę p.w. Bożego Ciała, oraz kościół p.w. Św. Katarzyny i Małgorzaty wraz z klasztorem Augustianów których monarcha sprowadził z Pragi. Następnie w ramach ekspiacji po zabójstwie Marcina Baryczki na terenie Małopolski ufundował wiele świątyń m.in. w Niepołomicach, Stopnicy, kolegiatę w Wiślicy i katedrę w Sandomierzu.

[edytuj] Tytuł Królewski

Kazimirus, Dei gracia rex Polonie ac terrarum Cracovie, Sandomirie, Syradie, Lancicie, Cuyavie, Pomeranie, Russieque dominus et heres.

Tłumaczenie: Kazimierz z Bożej łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, Pomorza i Rusi Czerwonej (dodatkowo w latach 1351-1370 pan ziemi płockiej, zakroczymskiej i wiskiej oraz suweren lennego Mazowsza).

[edytuj] Sprawa dziedzictwa tronu

Pomimo tego, iż Kazimierz Wielki miał liczne żony, nie udało mu się doczekać syna z prawego łoża. W 1339 r. na zjeździe w Wyszehradzie ustalił z Andegawenami prawo następstwa tronu po jego bezpotomnej śmierci. Była to cena poparcia jego polityki zagranicznej przez dynastię węgierską. Jeszcze raz w 1369 Kazimierz potwierdził prawa Andegawenów do tronu polskiego. Kiedy więc umarł na zapalenie płuc po wypadku na polowaniu w okolicach Przedborza w miejscowości Żeleźnica w 1370, tuż po jego pogrzebie przybył z Węgier Ludwik Andegaweński, który niezwłocznie koronował się w Katedrze krakowskiej (wawelskiej). Tym samym wygasła dynastia Piastów jako panująca na tronie polskim.

Zobacz też: Kronika Janka z Czarnkowa.

[edytuj] Kochanki króla

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Jedną z bardziej znanych kochanek króla Kazimierza Wielkiego była piękna kobieta o dziwnym imieniu Cudki. Była ona żoną zaufanego dworzanina monarchy, Niemierzy z Gołczy. Podczas trwającego wiele lat romansu urodziła królowi trzech synów: Jana, Niemierzę i Pełkę. Ich istnienie jest poświadczone w źródłach, m.in. za sprawą zapisu testamentowego króla. Jego rozwiązły tryb życia stał się powodem konfliktu z biskupem krakowskim Bodzantą. W 1349 wysłanego z upomnieniem przez biskupa wikarego katedry krakowskiej Marcina Baryczkę, król uwięził i 13 grudnia kazał utopić w Wiśle. Reakcja Bodzanty była natychmiastowa - objął monarchę klątwą, zaś on interweniował u papieża, który ułaskawił władcę.

Jeżeli wierzyć Janowi Długoszowi, w życiu Kazimierza bardzo ważną rolę odegrała jeszcze jedna kobieta, Esterka. Była ona ponoć słynącą z urody Żydówką, z którą król miał kilka córek. Prawdopodobnie to właśnie jej Żydzi w Polsce zawdzięczają sprzyjającą im politykę. Nie jest jednak całkowicie pewne, czy śliczna Esterka była postacią historyczną, czy jedynie legendarną.

[edytuj] Żony i dzieci

1. Od 1325 Aldona Anna (ur. ok. 1310 - zm. 1339), córka Giedymina

• córki: Elżbieta i Kunegunda

2. Od 1341 Adelajda Heska (ur.1324 - zm. ok. 1371), córka landgrafa heskiego Henryka Żelaznego, związek zakończony rozwodem w 1367

Małżeństwa bigamiczne:

3. Od 1356 Krystyna Rokiczana (zm. po 1364) związek zakończony rozwodem w 1364

4. Od 1365 Jadwiga żagańska (ur. ok. 1350 - zm. 1390), córka księcia żagańskiego Henryka V Żelaznego, Od 1367 legalna małżonka

• córki: Anna księżna Teck, Kunegunda, Jadwiga

[edytuj] Bilans panowania

Bilans panowania Kazimierza Wielkiego musi budzić podziw. W chwili objęcia przez niego władzy Polska zajmowała drugorzędną pozycję międzynarodową. Za jego panowania stopniowo przekształciła się w silny organizm polityczny. Terytorium państwa wzrosło niemal trzykrotnie. Do Polski przyłączono Ruś Halicką i Włodzimierską, Podole, częściowo Mazowsze, Wałcz, Czaplinek. Nie udało się odzyskać Śląska i Pomorza Gdańskiego. Dawniejsza historiografia ostro krytykowała rzekomą rezygnację króla z tych terytoriów, podobnie jak ekspansję w kierunku Rusi, którą krytycy rządów Kazimierza Wielkiego oceniają jako poważny błąd polityczny. Zarzuty te są jednak najzupełniej błędne. Kazimierz Wielki do końca swego panowania nie zrezygnował ze Śląska, ziemi lubuskiej oraz Pomorza Szczecińskiego i do końca swego życia snuł plany ich rewindykacji. Dobitnym tego przykładem (wszakże nie jedynym) jest zażarta walka króla z biskupem kamieńskim Janem Saskim, który zmierzał do oderwania pomorskiego biskupstwa kamieńskiego od metropolii gnieźnieńskiej i podporządkowania jej Magdeburgowi. Dzięki konsekwentnym zabiegom Kazimierza Wielkiego powiodło się to częściowo dopiero w 1380 r. czyli 10 lat po śmierci króla, kiedy papież podporządkował to biskupstwo bezpośrednio Watykanowi przecinając więzy łączące je dotąd z Gnieznem.

Nie jest również prawdą jakoby Kazimierz Wielki dokonał "ideologicznego zwrotu" na wschód obejmując w swoje władanie ziemie ruskie. Wydaje się, że królowi przyświecały trzy główne cele w jego dążeniu do opanowania Rusi Halickiej. Po pierwsze chciał zabezpieczyć swe państwo przed najazdami tatarskimi. Po drugie wzmocnić siłami ruskimi swój potencjał, który jak to wykazała wojna o Śląsk 1345-1348 był zbyt mały do podjęcia planów rewindykacji ziem utraconych. Po trzecie chodziło o opanowanie atrakcyjnych szlaków handlu czarnomorskiego i kijowskiego. Ten ostatni atut mógł Kazimierz wykorzystać do swych planów śląskich. Otóż podstawowym argumentem ówczesnego Wrocławia i innych śląskich miast za kurczowym trzymaniem się Czech był argument handlowy. Wrocław połączony w jednym państwie z bogatą Pragą nie widział korzyści w przejściu na stronę polską, a wręcz dostrzegał same straty. Opanowanie przez Kazimierza Wielkiego szlaku Kraków – Lwów – Morze Czarne oraz Kraków – Lwów – Kijów mogło po pewnym czasie skłonić wrocławian do zmiany frontu ponieważ w ich interesie było czerpanie profitów z ruchu handlowego na linii Wrocław – Kraków – Lwów – Morze Czarne oraz Wrocław – Kraków – Lwów – Kijów.

Warto zaznaczyć, że owego "ideologicznego zwrotu" na wschód dokonali dopiero Jagiellonowie. Dzieło polityczne Kazimierza Wielkiego na Rusi nie okazało się trwałe. Już w 1372 r. Ruś Halicka zaczęło grawitować za sprawą Władysława Opolczyka ku Węgrom, by wreszcie w 1377 r. zostać częścią węgierskiej monarchii. Konsekwentnego złączenia ziem ruskich z Koroną Polską dokonali dopiero Jagiellonowie począwszy od 1387. Kazimierz Wielki do końca swego panowania pozostał wierny piastowskiej koncepcji państwa zwróconego ku zachodowi i władającego dorzeczem oraz ujściem Odry.

Układy z Luksemburgami czy Krzyżakami są przykładem realizmu politycznego. Nic w nich nie stracił, a zyskał czas i siły na późniejsze działanie. "Królik krakowski" z początków panowania wyrósł na arbitra sporów międzynarodowych, partnera cesarza, cenionego sprzymierzeńca. Kazimierz Wielki był zapobiegliwym gospodarzem i budowniczym. Skarb był pełen, wzrosła liczba miast, wsi i zamków, rozwijał się handel, zreformowano skarb, administrację i prawo. Kazimierz budował nową Polskę i nowe społeczeństwo. Jak pisał Henryk Samsonowicz, "był bohaterem czasów nowożytnych zaplątanym w średniowiecze". I jako polityk i jako człowiek uosabiał sobą współczesnych, z jednej strony tkwiących mocno w realiach średniowiecznego świata, ale z drugiej, inicjujących działania będące zapowiedzią przyszłości. Podsumowaniem działalności króla Kazimierza Wielkiego jest znane przysłowie, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.

[edytuj] Wywód genealogiczny

Konrad I mazowiecki zm. 31 sierpnia 1247

Kazimierz I kujawski zm. 14 grudnia 1267

Agafia Światosławówna, księżniczka ruska zm. po 31 sierpnia 1247

Władysław Łokietek

Kazimierz I opolski zm. 13 maja 1229 lub 1230

Eufrozyna opolska zm. 4 listopada po 1291

Wiola opolska zm. 7 września 1251

Kazimierz III Wielki

Władysław Odonic zm. 5 czerwca 1239

Bolesław Pobożny zm. 13 lub 14 kwietnia 1279

Jadwiga zm. 29 grudnia 1249

Jadwiga kaliska

Béla IV Wielki zm. 3 maja 1270

Jolenta Helena zm. 16 lub 17 czerwca po 1304

Maria Laskarina zm. 1270

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Feliks Kiryk, Wielki król i jego następca, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1992, ISBN 83-03-03266-6
• Henryk Samsonowicz, Łokietkowe czasy, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1989, Czasy wojen o przetrwanie państwa, s. 61-68
• Stanisław Szczur, Historia Polski średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, 5.III.2 Piastowie mazowieccy i 5.III.3 Książęta kujawscy i 5.IV. Wielki król, s.360-396
• Paweł Jasienica, Polska Piastów, Prószyński i S-ka, 2007, ISBN 978-83-7469-479-7
• Henryk Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1985.
• Henryk Samsonowicz, Kazimierz III Wielki [w:] Poczet Królów i Książąt Polskich, Warszawa 1991.
• Bogusław Leśnodorski, rozdział z Historii ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2001.
• Karol Olejnik, Kazimierz Wielki 1310/1370, Warszawa 1975.
• Kronika Polski – praca zbiorowa, Warszawa 2000.
• Jerzy Lesław Wyrozumski, Historia Polski do 1505, Warszawa 1998.
• Jerzy Lesław Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław 1982.
• Paul Crossley ; Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great, Kraków 1985

[edytuj] Zobacz też

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Dokumenty archiwalne związane z panowaniem Kazimierza Wielkiego