August II Mocny
Z Wikipedii
| August II Mocny |
|
 |
|
| Król Polski | |
| Okres urzędowania | od 1697 do 1706 |
| Poprzednik | Jan III Sobieski |
| Następca | Stanisław Leszczyński |
| Król Polski | |
| Okres urzędowania | od 1709 do 1733 |
| Poprzednik | Stanisław Leszczyński |
| Następca | August III Sas |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | Wettynowie |
| Urodzony | 12 maja 1670 |
| Zmarł | 1 lutego 1733 |
| Ojciec | Jan Jerzy III Wettyn |
| Matka | Anna Zofia Duńska |
August II Mocny (niem. August II der Starke ur. 12 maja 1670 w Dreźnie, zm. 1 lutego 1733 w Warszawie) – król Polski i wielki książę litewski w latach 1697-1704 i 1709-1733, elektor Saksonii 1694-1733 jako Fryderyk August I. Pochodził z dynastii saskiej Wettynów. Jego przydomek jest zazwyczaj wiązany z jego nieprzeciętną siłą.
Spis treści |
[edytuj] Życie i działalność
Był synem elektora Saksonii Jana Jerzego III Wettyna i Anny Zofii Oldenburg. Wykształcenie uzupełniał odbyciem szeregu podróży po Niemczech, do Francji, Hiszpanii, Portugalii i Włoch. W latach 1689-1693 brał udział w kampaniach wojennych przeciwko Francji nad Renem. W 1694 objął tron elektorski po swoim zmarłym bracie Janie Jerzym IV. W 1695-1696 przeprowadził kampanię przeciwko Turcji, dowodząc połączoną armią cesarsko-saską na Węgrzech. 2 czerwca 1697 w Wiedniu przeszedł na katolicyzm. 27 czerwca 1697 ogłoszony został królem przez mniejszość szlachty na sejmie elekcyjnym, po bardzo burzliwym, wielomiesięcznym interregnum, trwającym od śmierci Jana III Sobieskiego 17 czerwca 1696. Większość wybrała wówczas kandydata francuskiego księcia Conti. August II wykorzystał jednak bierność Francuza, ruszając na Wawel i zjednując sobie po drodze coraz liczniejszą rzeszę szlachty. Opór napotkał dopiero u wrót Krakowa, gdzie wstępu odmówił mu starosta Franciszek Wielopolski - stronnik Contiego. Hojne obdarowanie starosty i jego małżonki rozwiązało ten problem, wnet jednak pojawił się następny. Ustawy sejmowe stanowiły, iż ceremonię koronacji przeprowadzić można było tylko przy użyciu insygniów przechowywanych w wawelskim skarbcu. Drzwi do skarbca zamknięte były na osiem zamków, do których osobne klucze posiadało ośmiu senatorów Rzeczypospolitej. Jako że sześciu z nich opowiadało się po stronie Contiego drzwi nie można było otworzyć, ich wyważenie zaś poczytano by za świętokradztwo. Ostatecznie insygnia wyniesiono przez wybitą w murze dziurę, pozostawiając drzwi w stanie nienaruszonym. 15 września 1697 elektor zaprzysiągł pacta conventa i został koronowany na króla Polski przez biskupa kujawskiego Stanisława Dąmbskiego w katedrze wawelskiej.
O sukcesie Wettina zdecydowały: szybkie wkroczenie do Rzeczypospolitej, jego wcześniejsze przejście na katolicyzm, przekupienie części szlachty na sejmie elekcyjnym i sprzeciw cara Rosji Piotra I przeciwko kandydaturze francuskiego księcia Conti. W 1698 August II odbył tajną konferencję z Piotrem I w Rawie Ruskiej, gdzie omówiono plan wspólnej wojny zaczepnej przeciwko Szwecji. W czerwcu tego roku spotkał się w Jansborgu z elektorem brandenburskim Fryderykiem III Hohenzollernem, gdzie zezwolił mu na tymczasową okupację pruską Elbląga, w zamian za 150 tys. talarów.
Swoje panowanie jednak rozpoczął od próby opanowania księstw naddunajskich, Mołdawii i Wołoszczyzny. Wyprawa podhajecka wykazała jednakże słabość wojsk Rzeczypospolitej i ich niechęć do współdziałania z wojskami saskimi. Jednak w zawartym z Turcją w styczniu 1699 pokoju w Karłowicach, Rzeczpospolita odzyskała Podole z twierdzą kamieniecką, a młody król umocnił swą pozycję na tronie polskim.
Zajmował się modnym wówczas okultyzmem i był różokrzyżowcem. August II miał ponoć 365 nieślubnych dzieci, z czego do 9 się przyznał.
[edytuj] Wojna północna
Drugą wielką inicjatywą Augusta II było wznowienie w 1700 r., w przymierzu Saksonii z Rosją, wojny ze Szwecją o Inflanty. Kraina ta, jako własna zdobycz dynastyczna Wettinów, przez przyłączenie jej do Polski miała wzmocnić pozycję króla wobec szlachty i umożliwić mu zaprowadzenie rządów absolutystycznych. Wojska saskie próbujące zdobyć Rygę, największy port w regionie, zostały jednakże odparte przez Szwedów, którzy rozgromili również Rosjan oblegających Narwę. Następnie król szwedzki Karol XII pomaszerował ze swym wojskiem na Rzeczpospolitą, odnosząc w lipcu 1701 kolejne zwycięstwo nad wojskami saskimi nad Dźwiną. W Wielkim Księstwie Litewskim trwała akurat wojna domowa pomiędzy potężnym rodem magnackim Sapiehów a pomniejszymi magnatami i szlachtą litewską, która w pospolitym ruszeniu w bitwie pod Olkienikami pod Wilnem 18 listopada 1700 rozgromiła wojska Sapiehów, po czym ich majątki zostały rozgrabione i przejęte przez zwycięzców. Hetman wielki litewski Kazimierz Jan Sapieha i jego stronnicy oddali się więc pod opiekę Karola XII; on żądał tylko jednego: detronizacji Augusta II.
Zaangażowany w wojnie o dalekie Inflanty król August jakby nie zauważył i nie zareagował, gdy w styczniu 1701 Brandenburgia-Prusy przekształciły się w Królestwo Pruskie, którego królem mianował się (w Królewcu) dotychczasowy elektor brandenburski, Fryderyk III. Zadeklarował on wprawdzie utrzymanie istniejących traktatów i polskich praw do Prus. Późniejsze poczynania państwa pruskiego miały głęboko zaważyć na losach Rzeczypospolitej i Europy.
W serii krwawych bitew Szwedzi rozgromili siły Rzeczypospolitej, opanowując prawie cały kraj. 19 lipca 1702 pokonali Polaków i Sasów w bitwie pod Kliszowem, 2 maja 1703 w bitwie pod Pułtuskiem. Do sierpnia 1702 Szwedzi opanowali wszystkie centralne dzielnice Korony z Warszawą, Poznaniem, Krakowem. W czerwcu 1703 August II zwołał sejm nadzwyczajny do Lublina, gdzie musiał stawić czoło silnej opozycji, niezadowolonej z jego rządów. Król otwarcie wystąpił przeciwko przywódcy opozycji prymasowi Michałowi Radziejowskiemu, nakazał też porwanie królewiczów Jakuba i Konstantego Sobieskich.
Opozycyjne w stosunku do króla Augusta II kręgi szlachty zawiązały wówczas zbrojną konfederację w Warszawie, zaś na zjeździe w styczniu 1704 ogłoszono detronizację Augusta II. Wykorzystał to niezwłocznie Karol XII i wyszukał sobie nowego króla Polski w osobie młodego wojewody poznańskiego, Stanisława Leszczyńskiego, po czym 12 lipca 1704 sejm elekcyjny w postaci niewielkiego zgromadzenia szlachty, w otoczonym przez wojska szwedzkie obozie podwarszawskim, dokonał jego formalnego wyboru na króla Rzeczypospolitej.
[edytuj] Abdykacja
Dotychczasowy król Polski, August II, nie miał jednak zamiaru abdykować. W maju 1704 doprowadził do zawiązania konfederacji sandomierskiej, grupującej jego zwolenników, ogłosił pospolite ruszenie obronne i 30 sierpnia, w Narwie zawarł w imieniu Rzeczypospolitej traktat sojuszniczy z Rosją, od tego momentu Polska była formalnie w stanie wojny ze Szwecją. W kraju zaczęła rozwijać się wojna domowa pomiędzy zwolennikami saskiego Augusta II i St. Leszczyńskiego, zgodnie z powiedzeniem: Jedni do Sasa, drudzy do Lasa. Augustowi udało się odbić Warszawę, jednak już po dwóch miesiącach wycofał się do Saksonii. W 1705 powrócił do Polski, odbył nawet tzw. radę grodzieńską, na której uzyskał powszechne poparcie większości senatorów. 13 lutego 1706 spóźnił się na plac boju i poniósł klęskę w bitwie pod Wschową.
Gdy Szwedzi zagrozili całkowitym podbojem elektoratu Saksonii August II Mocny zrzekł się korony polskiej na rzecz Stanisława Leszczyńskiego we wrześniu 1706 na mocy pokoju w Altranstädt. Jeszcze w piątym tygodniu po zawarciu rozejmu, 29 października 1706 armia Augusta II pokonała Szwedów w bitwie pod Kaliszem. Po złożeniu korony polskiej August wziął udział w wojnie o sukcesję hiszpańską, walczył w armii austriackiej księcia Eugeniusza Sabaudzkiego, brał udział w oblężeniu Lille.
Dopiero po rocznej okupacji i eksploatacji części Saksonii Karol XII zdecydował się na rozprawę z Rosją i w 1708 r. poprowadził swe armie na wschód. Lecz tam Szwedzi ponieśli 8 lipca 1709 wielką klęskę w bitwie pod Połtawą. Rozpoczęli wtedy szybki odwrót również z terenów Rzeczypospolitej, a wraz z nimi emigrowali ich poplecznicy i zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego.
[edytuj] Powrót do Polski
W tej sytuacji August II Mocny w 1709 wrócił do kraju, jakby zapominając, że kilka lat wcześniej zrzekł się w uroczystym ślubowaniu polskiej korony królewskiej. Zaczął swe nowe rządy od zawarcia z Piotrem I traktatu w Toruniu 20 października 1709. Car zobowiązał się utrzymać go swoją potęgą na tronie polskim: ...i zarówno udzielać mu pomocy wojskowej, jak iść mu zawsze na rękę w Rzeczypospolitej Polskiej dobremi usługami.
Nie spotkało się to bynajmniej z życzliwym przyjęciem społeczności szlacheckiej, żądającej opuszczenia kraju zarówno przez wojska saskie jak i wojska rosyjskie. Z drugiej strony uaktywniła się groźba zbrojnej ingerencji Turcji, prowokowanej do niej przez Karola XII i licznych zwolenników Leszczyńskiego, przebywających w Stambule. Rzeczpospolita nie dysponowała odpowiednimi siłami, by odeprzeć ewentualną agresję turecką, więc był to dodatkowy argument, obok zagrożenia szwedzkiego, za obecnością wojsk rosyjskich w Polsce. Istotnie sułtan Ahmed III wypowiedział wojnę Rosji, zakończoną zwycięstwem Turcji i podpisaniem traktatu pruckiego w 1711, w którym car Piotr I zobowiązał się do wycofania wojsk rosyjskich z Polski i nie mieszania się więcej w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej (czego nie dotrzymał). 18 listopada 1711 August II zawarł układ z królem duńskim Fryderykiem IV w sprawie podziału Pomorza Szwedzkiego, które zdobył na czele wojsk saskich. W 1713 był skłonny przystąpić do wielkiej koalicji antyrosyjskiej, jednak wobec słabości swojej pozycji w Rzeczypospolitej, pozostał sojusznikiem cara.
W tym też roku król nakazał aresztowanie i osadzenie w twierdzy Königstein przywódcy spisku detronizacyjnego Jana Stanisława Jabłonowskiego, który zamierzał sprowadzić interwencję turecko-tatarską na Rzeczpospolitą.
Dla utrzymania swej władzy w kraju, zagrożonej przez stronników Leszczyńskiego i coraz silniejsze stronnictwo prorosyjskie, zmuszony był wprowadzić do Polski wojska saskie. Wywołało to ostry sprzeciw szlachty, która widziała w tym próbę zaprowadzenia absolutyzmu w Rzeczypospolitej. W 1715 zawiązała ona antysaską konfederację tarnogrodzką, domagającą się wycofania Sasów.
W październiku 1716 August II spotkał się w Gdańsku z Piotrem I, zabiegał tam o pomoc rosyjską w sporze z polską szlachtą. Jednocześnie w sierpniu rozpoczął w Lublinie pertraktacje z konfederatami. Wobec ich fiaska zgodził się na wprowadzenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej.
Oczywiście w ślad za armią rosyjską szła również realna władza carska. Ugruntowana została przez Sejm niemy, który odbył się 1 lutego 1717 w Warszawie. Przyjęto na nim uchwały o wyjściu wojsk saskich z Rzeczypospolitej, ograniczeniu kompetencji hetmanów, ustaleniu liczby wojska tylko na 24 tys. żołnierzy, a także zatwierdzono dotychczasowe przywileje szlachty. Mediacja posła rosyjskiego Grzegorza Dołgorukiego, zapoczątkowała niemal nieustanne mieszanie się Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. W 1719 August II próbował emancypacji i zawarł w Wiedniu traktat sojuszniczy z Austrią i Anglią i zażądał stanowczo wyjścia z Rzeczypospolitej także wojsk rosyjskich, co faktycznie wkrótce nastąpiło. Na dwóch sejmach 1720 roku plany Augusta II zostały sparaliżowane przez podsycaną przez Prusy i Rosję opozycję szlachecką. Wobec tego król postanowił przeprowadzić rozbiór Rzeczypospolitej. Jego nadworni Żydzi Lehmann i Meyer rozpoczęli sondowanie opinii dworów europejskich w tej sprawie.
16 lipca 1724 w Toruniu miał miejsce tzw. tumult toruński. Tłum protestantów zdemolował wówczas kolegium jezuickie, profanując kaplicę i święte obrazy. Sąd asesorski wymierzył wówczas karę śmierci protestanckim burmistrzom miasta i 10 uczestnikom zajść. W czasie procesu król August II celowo podsycał antyprotestanckie nastroje i odmówił okazania łaski skazanym, licząc, że oburzone na surowe wyroki państwa ościenne pozwolą mu wprowadzić rządy absolutystyczne. Jego nadzieje były płonne, za to za jego panowania ograniczono prawa polskich ewangelików, rugując w 1717 roku z Izby Poselskiej ostatniego posła ewangelickiego (kalwińskiego) Adama Kromno Piotrowskiego. Dla państw niekatolickich stało się to wygodnym pretekstem do krytykowania Rzeczypospolitej za nietolerancję, w czasach gdy w Europie praktycznie nigdzie nie istniała tolerancja wyznaniowa i religijna.
W czerwcu 1730 manifestacyjnie zbliżył się do Prus, przeprowadzając wraz z królem pruskim Fryderykiem Wilhelmem I przegląd wojsk pod Mühlbergiem. 25 maja 1732 podpisał wymierzoną w Austrię konwencję francusko-saską, co spowodowało podpisanie 13 września tego roku porozumienia rosyjsko-austriackiego, zwanego traktatem Loewenwolda, w którym państwa te zobowiązywały się uniemożliwić sukcesję w Rzeczypospolitej Wettynów i Stanisława Leszczyńskiego, zamierzając poprzeć do korony polskiej kandydaturę infanta portugalskiego Don Emanuela. Sama Rzeczpospolita też poczuła się zagrożona i prymas Teodor Potocki podpisał 23 listopada 1732 traktat sojuszniczy z Austrią, będący odnowieniem sojuszu z 1677.
[edytuj] Skutki wojen
Po II wojnie północnej Rzeczpospolita do lat 90. XVIII w. nie prowadziła już żadnych poważniejszych wojen zewnętrznych. Okres ten bynajmniej nie został wykorzystany na rozwój i umocnienie państwa. W kraju cały czas trwał kryzys władzy, polegający na dążeniu rodów magnackich do rządzenia w swych posiadłościach i województwach we własnym zakresie. Niektóre z nich, np. Sapiehowie, czy Radziwiłłowie na Litwie, miały nawet własne odrębne prawo, wojsko, skarb i urzędy. Szermując hasłami tradycyjnych wartości i wolności szlacheckiej, szlachta wiodła zaciekłe spory i walkę o władzę, wyżywała się w zajazdach, rokoszach i konfederacjach.
Nastąpił jedynie pewien rozwój w zakresie rzemiosła, wspartego przez saskich rzemieślników, kultury oraz budownictwa sakralnego i rezydencji magnackich. Wiele z nich wzorowało się na wystawionym przez Augusta II w stylu rokoko pałacu Saskim z Ogrodem Saskim, ozdobionym rzeźbami i altanami.
August II Sas zmarł na zamku warszawskim 1 lutego 1733 ze słowami na ustach: Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Został pochowany w katedrze wawelskiej, wnętrzności króla złożono w kościele Kapucynów w Warszawie, natomiast jego serce spoczęło w kościele dworskim w Dreźnie.
[edytuj] Rodzina
- Żona Krystyna Eberhardyna (ur. 1671, zm. 1727) – córka Krystiana Ernesta, margrabiego Bayreuth; ślub odbył się w 1693
- syn Fryderyk August II (ur. 1696) – elektor Saksonii i król Polski (jako August III).
- metresa Maria Aurora von Königsmarck (ur. 1662, zm. 1728) – szwedzka arystokratka
- syn Maurycy Saski (ur. 1696, zm. 1750) – marszałek Francji, pradziadek późniejszej pisarki George Sand
- metresa Joanna Teresa Esterle, Austriaczka, hrabina z domu Lamberg
- metresa Turczynka Fatima (ur. ok. 1681, zm. po 1720) – późniejsza Maria Anna von Spiegel
- metresa Urszula Katarzyna Bokum (ur. 1680, zm. 1743) – żona wojewody krakowskiego – Jerzego Dominika Lubomirskiego, potem księcia Ludwika Wirtemberskiego, od 1704 r. księżna cieszyńska (niem. Reichsfürstin von Teschen);
- metresa Henriette Renard-Duval gospodyni, córka francusko-polskiego handlarza winem
- córka Anna Orzelska (ur. 1707, zm. 1769)
- metresa Anna Konstancja von Brockdorf "Cosel" (ur. 1680, zm. 1765) – żona saskiego ministra Adolfa von Hoym
- metresa Angelique Duparc francuska tancerka i aktorka
- metresa Maria z Bielińskich Dönhoffowa (ur. 1693, zm. 1730) – później Lubomirska
- wnuczka Antonina Dunin babka poety Antoniego Malczewskiego
- metresa Zofia Ermunda Dieskau poślubiła marszałka dworu Jana von Loss
- metresa Henriette von Osterhausen wstąpiła do zakonu urszulanek, potem poślubiła Stanisławskiego
[edytuj] Literatura
- Karl Czok, Am Hofe August des Starken, Edition Leipzig, Leipzig 1989
- Karl Czok, August der Starke und Kursachsen, Koehler u. Amelang, Leipzig 1987.
- Piotr Napierała, "Die polnisch-sächsische Union (1697-1763) - Polens letzte Hoffnung - Sachsens Traum von der Macht" [w:] Polen un Deutschland. Zusammenleben und -wirken, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2006.
- Jacek Staszewski, August II Mocny, Wrocław Warszawa Kraków (Ossolineum) 1998. ISBN 83-04-04387-4
- Jacek Staszewski, August III Sas, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź (Ossolineum) 1989.
- Jacek Staszewski, Polacy w osiemnastowiecznym Dreźnie
- Jacek Staszewski, August III. Kurfürst von Sachsen und König von Polen. Eine Biographie, Berlin 1996
- Jacek Staszewski, O miejsce w Europie. Stosunki Polski i Saksonii z Francją na przełomie XVII i XVIII wieku, Warszawa 1973.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Archiwum tajne Augusta II : czyli Zbiór aktów urzędowych z czasów panowania tego monarchy. T. 2 . W końcu przydany jest Rys życia dworskiego Polaków i Polek za panowania królów domu saskiego wydany przez Edwarda Raczyńskiego
- August II Mocny, Saksonia
- Dokumenta do panowania Augusta II
- Kazimierz Jarochowski Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię polską aż do elekcyi Stanisława Leszczyńskiego 1702-1704
- Dokumenty archiwalne związane z panowaniem Augusta II Mocnego
| Poprzednik Jan Jerzy IV Wettyn |
 |
elektor Saksonii 1694-1733 |
|
Następca Fryderyk August II czyli August III Sas król Polski |
| Poprzednik Jan III Sobieski |
 |
król Polski i wielki książę Litwy 1697-1706 |
|
Następca Stanisław Leszczyński |
| Poprzednik Stanisław Leszczyński |
|
król Polski i wielki książę Litwy 1709-1733 |
|
Następca August III Sas |
