Łańcuch Orderu Orła Białego
Z Wikipedii
Łańcuch Orderu Orła Białego, Klejnot Rzeczypospolitej - najbardziej uroczysta forma odznaki orderowej i najwyższe insygnium orderowe Orderu Orła Białego przysługujące wyłącznie wielkim mistrzom kapituły tego odznaczenia.
Spis treści |
[edytuj] Historia
W czasach saskich był to prywatny klejnot noszony przez Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa dla wyróżnienia króla jako zwierzchnika orderu spośród innych orderowych.
Kollana Orderu Orła Białego wprowadzona została oficjalnie dopiero przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w 1764 roku Klejnot Rzeczypospolitej włączył do regaliów królewskich i nosił na piersi podczas swojej koronacji królewskiej w Warszawie. W okresie zaborów w latach 1815-1831 w Królestwie Kongresowym Łańcuch Orderu Orła Białego noszony był przez carów rosyjskich. Po włączeniu Orderu Orła Białego do odznaczeń Cesarstwa Rosyjskiego łańcuchy nie były stosowane przez wielkich mistrzów, były jednak przechowywane na Kremlu i w Pałacu Zimowym razem z insygniami innych orderów rosyjskich.
Po I wojnie światowej przywrócony formalnie w Rzeczypospolitej Polskiej na mocy ustawy z 1921 roku przysługiwał Prezydentowi RP nie był jednak używany.
W III Rzeczypospolitej w 1992 roku podjęto próbę odnowienia tego insygnium w ramach restytuowania Orderu Orła Białego. Nie zostało to jednak uwzględnione w nowej ustawie i łańcuch nie jest obecnie przyznawany Prezydentom RP. To odznaczenie było jednak eksponowane 23 grudnia 2005 roku obok innych polskich znaków zaszczytnych w Sali Wielkiej na Zamku Królewskim w Warszawie podczas uroczystości przekazania insygniów orderowych prezydentowi, Lechowi Kaczyńskiemu.
[edytuj] Insygnium
W Rzeczypospolitej Obojga Narodów pierwotna forma odznaki Łańcucha Orderu Orła Białego składała się z 24 złotych emaliowanych ogniw, do których przywieszony był brylantowy klejnot - godło orderowe w kształcie krzyża maltańskiego z Białym Orłem z diamentów i dewizą PRO FIDE GREGE ET LEGE (Za wiarę, naród i prawo). 12 medalionów przedstawiało Orła Białego, 6 - królewskie inicjały AR, 6 - wizerunek Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus. W 1764 roku kształt odznaczenia zmieniono. Król Stanisław August Poniatowski zrezygnował z monogramu AR i zastąpił go imieniem MARYA, odznaka orderu przestała też być bogato zdobiona. W XIX wieku carowie rosyjscy zupełnie zmienili wygląd łańcucha. Godło zachowało dawny kształt, ale osadzono je na złotej gwieździe nowego wzoru, wprowadzono też trzy rodzaje emaliowanych medalionów. Dwa pierwsze ogniwa przedstawiały czarnego cesarskiego orła, kolejne były w kształcie Orderu Orła Białego, reszta była wykonana w formie tarczek herbowych z monogramem imienia cesarza.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1921 roku zaprojektowano nowy łańcuch. Miał on być złoty z zawieszoną na nim gwiazdą orderową, na której powtórzono wizerunek orła. Płaskie ogniwa łańcucha z monogramem RP w otoku liści dębowych miały być łączone medalionami z herbami województw. Nigdy go jednak nie wykonano i formalnie klejnot orderowy stanowił rewindykowany w 1922 roku łańcuch Stanisława Augusta Poniatowskiego, nie używany jednak, na co wskazują oficjalne zdjęcia kolejnych Prezydentów RP. W 1932 roku powstała kolejna wersja projektu łańcucha nawiązująca do Klejnotu Rzeczypospolitej z 1764 roku jej też jednak nie wykonano.
Z zachowanych do naszych czasów Łańcuchów Orderu Orła Białego najbardziej znane jest insygnium przechowywane na Zamku Królewskim w Warszawie, które należało do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pozostałe łańcuchy orderowe należące do imperatorów rosyjskich i królów polskich Aleksandra I Romanowa i Mikołaja I Romanowa, przechowywane są obecnie na Kremlu w Moskwie.
[edytuj] Ciekawostki
- Zachowany do dnia dzisiejszego Łańcuch Orderu Orła Białego należący do Stanisława Augusta Poniatowskiego jest niekompletny. W XIX wieku zaginął bowiem brylantowy krzyż orderowy, który prawdopodobnie jest obecnie w posiadaniu prywatnego kolekcjonera dzieł sztuki.
- Podczas koronacji królewskiej w Warszawie w 1829 roku car Mikołaj I udekorował Łańcuchem Orderu Orła Białego swoją żonę, carycę Aleksandrę Fiodorownę. Był to jedyny przypadek kiedy ktoś inny niż wielki mistrz kapituły orderu nosił to odznaczenie.
- Łańcuch Orderu Orła Białego z 1764 roku zwany Klejnotem Rzeczypospolitej miał bardzo burzliwe dzieje. Wykonany w warszawskim zakładzie złotniczym na zamówienie Stanisława Augusta Poniatowskiego jako łańcuch koronacyjny do 1795 roku przechowywany był na Zamku Królewskim w Warszawie, później został zabrany przez króla do Grodna, a gdy Stanisław August Poniatowski abdykował wywieziony do Sankt Petersburga. Od 1798 roku był własnością carów rosyjskich. Paweł I nakazał zdeponować go na Kremlu w Moskwie. Po I wojnie światowej na mocy postanowień traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką został zwrócony Polsce i umieszczony na Zamku Królewskim w Warszawie. W 1939 roku w przededniu wybuchu II wojny światowej został zdeponowany w skarbcu Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie. We wrześniu 1939 roku został z niego jednak zabrany i wywieziony do Francji. Początkowo przechowywany w ambasadzie polskiej w Paryżu, później trafił do Biblioteki Polskiej. W 1940 roku łańcuch ten został dołączony do kolekcji wawelskiej, która znajdowała się w Aubusson. Stamtąd na wiosnę 1940 roku został wywieziony najpierw do Wielkiej Brytanii, a później do Kanady i ukryty w magazynach rządu kanadyjskiego pod Ottawą. W 1944 roku wraz ze Szczerbcem, mieczem Orderu Świętego Stanisława i prywatnym berłem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego został zdeponowany w filii Bank of Montreal w Ottawie gdzie znajdował się do 1959 roku. Później powrócił do Warszawy i trafił do Muzeum Narodowego w Warszawie. Po odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie stał się eksponatem tej instytucji. Przechowywany jest w Kaplicy Małej obok berła Stanisława Augusta Poniatowskiego.
- Ksiądz prałat Henryk Jankowski swoje dystynktoria kanonickie nosi na replice Łańcucha Orderu Orła Białego.
[edytuj] Zobacz też
- Odznaczenie państwowe
- Polskie insygnia koronacyjne
- Miecz Orderu Świętego Stanisława
- Pieczęć Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
- Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
[edytuj] Literatura
- Jerzy Lileyko. Regalia Polskie. Warszawa 1987. ISBN 83-03-02021-8
- Zbigniew Puchalski. Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa 2000. ISBN 83-7059-388-7
- Alfred Znamierowski. Insygnia, symbole i herby polskie. Kompendium. Warszawa 2003. ISBN 83-7311-601-X
