Łomazy

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: usunąć zbędne wytłuszczenia tekstu, tekst podzielić na sekcje, dodać linki wewnętrzne.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Współrzędne: 51°54' N 23°10' E51.9 23.1666667 (Łomazy)

Łomazy

Herb Łomaz

51° 54' N
23° 10' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

1700

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

21-532

Tablice rejestracyjne

LBI

Położenie na mapie Polski

Łomazy

Łomazy – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Łomazy, na obszarze Zaklęsłości Łomaskiej.

Duża wieś, na północ od Wisznic, na dawnym trakcie królewskim Kraków-Lublin-Wilno. Dawniej miasto królewskie na prawie magdeburskim z herbem i licznymi przywilejami, centrum klucza gospodarczego. Znana na początku XV w. jako wieś, którą K. Jagiellończyk w 1447 r. odłączył od starostwa Parczewskiego i przyłączył do Ziemi Brzeskiej. Dwukrotnie miejsce obrad sejmu (w 1451 i 1464). W 1568 Zygmunt August nadaje przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Łomazy.

[edytuj] Historia

Już na początku wieku XV była tu niewielka wioska, którą Kazimierz Jagiellończyk w roku 1447 odłączył od starostwa Parczewskiego, województwa lubelskiego i przyłączył do ziemi brzeskiej, a więc Litwy. Wywołało to niezadowolenie panów polskich w stosunku do króla i zarzuty, że król bardziej sprzyja Litwie, niż Koronie. Łomazy są pamiętne w naszych dziejach sejmowych, gdyż dostąpiły zaszczytu, że tu właśnie odbyły się dwa sejmy Polski i Litwy. Powody tego były następujące:

W roku 1451 król Kazimierz Jagiellończyk zwołał sejm Polaków i Litwinów do Parczewa. Na sejm ten jednak nie chciał przybyć żaden z Litwinów dopóki im glejt bezpieczeństwa nie będzie wydany. Król chcąc przełamać upór i nieufność Litwinów sam wyjechał z Parczewa do Łomaz i tu sprowadził z Brześcia posłów litewskich i namówił ich do zjechania się z Polakami w Brześciu. Podobnie było w roku 1464. Posłowie litewscy do Parczewa, a polscy do Brześcia nie chcieli się zebrać na wspólny sejm. Dlatego też zjechali się po pewnych targach posłowie tak polscy jak i litewscy w listopadzie do Łomaz, gdzie odbywały się obrady. Z powodów wzajemnych niechęci zjazd nie dał spodziewanych nadziei w sprawie pogodzenia Korony i Litwy.

Specjalne zasługi dla Łomaz, gdy chodzi o ich rozbudowę, położył Mikołaj Radziwiłł, starosta brzeski, a późniejszy wojewoda wileński oraz marszałek i kanclerz wielki litewski, który otaczał Łomazy specjalną opieką i doprowadził je do znacznego wzrostu.

W roku 1568 otrzymały Łomazy, jako istniejące już wówczas miasto, od króla Zygmunta Augusta prawo magdeburskie oraz herb wilczą głowę i orle nogi. W tym też roku otrzymały Łomazy, jako miasto królewskie, uwolnienie od wszelkich opłat i powinności do roku 1570, prawo do pobierania mostowego i targowego myta. Miasto otrzymało prawo do posiadania własnej miary, wagi, woskodajni i kramów oraz prawo do targów miejskich tygodniowych co niedziela i czwartek, a następnie jarmarków na św. Piotra i Wszystkich Świętych. Mieszczanie zostali zobowiązani do budowy mostu na gościńcu wileńskim, utrzymania grobli i mostów oraz wybudowania własnym kosztem ratusza. Miasto było wówczas dość obszerne, gdyż jak podaje Dymitr Sapieha, rewizor królewski, w 1566 liczyło kilka ulic, z których należy wymienić: Brzeską, Wileńską, Międzyrzecką, Parczewską, Podręczną i Ku Mostowi. Były w tym czasie Łomazy dość dużym osiedlem żydowskim, gdyż w pobliskiej Białej Radziwiłłowie wydali zakaz osiedlania się Żydów ponad ściśle określoną ilość. W protokóle lustracji, królewszczyzn z roku 1682 wymieniono, że w skład starostwa brzeskiego wchodziły m.in. dobra klucza łomaskiego z miastem Łomazy oraz wójtostwem ortelskim. Według inwentarza ekonomii brzeskiej z 1784 r. w mieście Łomazach znajdowały się: fara, cerkiew unicka i bożnica – poza innymi budynkami.

Pod Łomazami w r. 1769 zginął w bitwie konfederatów barskich z Moskalami Franciszek Pułaski, brat Kazimierza Pułaskiego.

Grota zbudowana w 1991 r. przy ulicy Budzyń w Łomazach w miejscu dawnego kościoła i cmentarza. Na grocie jest tablica o treści: "W tym miejscu stał kościół katolicki rozebrany z rozkazu władz carskiej Rosji w 1888 r. Rok 1991".

Już w roku 1451 istniał w Łomazach kościół parafialny, który spłonął w r. 1657. Następny powstał w r. 1657, lecz również spłonął w r. 1783. W tymże roku ufundował w Łomazach kościół król Stanisław August Poniatowski, ale i ten spalił się w r. 1795. Wybudowany w roku 1852 kościół drewniany uległ kasacie w r. 1875 i został zamieniony na cerkiew. Obecny kościół murowany pod wezwaniem św. Piotra i Pawła powstał w latach 1906-1911 kosztem parafian i staraniem księdza Antoniego Śliwińskiego. W okresie walk religijnych, po roku 1863, Łomazy przechodziły kilkakrotnie prześladowanie za wiarę katolicką. Gdy władze rosyjskie wprowadziły rosyjskie kazania do cerkwi unickiej – lud w Łomazach ściągnął księdza z kazalnicy wołając: "Tyś ksiądz rządowy, a nie nasz! Powiedz, ile ci Moskale zapłacili, my ci damy 10 razy więcej, byłeś był tylko naszym księdzem". Innym razem wyrzucono popa z plebanii i zamknięto cerkiew. Gdy wzywano na śledztwo – nikt z wezwanych nie zastosował się do polecenia władz, a ołtarzyście, który stanął do śledztwa, spalono dom, niedopuszczając do uratowania niczego. To też przez dwa tygodnie w Łomazach trwało batożenie opornych rózgami i nahajkami kozackimi tak, że lała się krew. Musiano płacić wysokie kontrycucje, a 30 gospodarzy wywieziono do Rosji, gdzie większość skończyła swój żywot w więzieniu.

Około roku 1880 istniała w Łomazach większa fabryka świec oraz garbarnia. W roku 1863 Łomazy biorą czynny udział w powstaniu styczniowym. St. Zieliński w swym dziele p. t. "Boje i potyczki 1863 – 1864" – podaje, że "dnia 23 stycznia 1863 r. Aleksander Szaniawski wraz z ks. Nawrockim i Czapińskim wpadli w nocy na 23 stycznia: na czele oddziałuj z 250 powstańców złożonym – do Łomazi. Ułani pułku: smoleńskiego, którzy stali w sile 200 koni w miasteczku, nieprzygotowani, zostali tak nagle wśród ciemnej i dżdżystej nocy zaatakowani, że nie zdążywszy nawet osiodłać koni, zbiegli się na rynku. Tu powstańcy uderzyli na nich z kosami, co taki wśród jazdy popłoch wywołało, że pędem, w rozsypce wymknęła się z miasta i uciekła do Międzyrzeca. Szaniawski zabrał do niewoli wachmistrza i trzech żołnierzy, wziął rzędy na 70 koni oraz broń i amunicję. Strat w ludziach nie było". Nieco dalej Zieliński podaje: "Dnia. 26 stycznia 1863 roku formujący się oddziałek. powstańczy, liczący pół setki ochotników, zatrzymał się przed kościołem. Tutaj oczekując błogosławieństwa, napadnięty przez 60 ułanów pod dowództwem rotmistrza Zjachtanowa wysłanego celem zabrania rzeczy po ułanach, którzy pierwszej nocy byli uciekli; powstańcy wytrzymawszy dwie salwy, ustawili się poza ogrodzeniem cmentarnym i stamtąd poczęli prażyć Moskali ogniem tyralierskim. Moskale, nie mogąc zdobyć cmentarza, odpędzeni celnym ogniem pierzchli w nieładzie, zostawiając na placu, boju 7 trupów i amunicję oraz broń w budynku, w którym się byli zebrali. Zjachtanow na drugi dzień, mszcząc się za porażkę, napadł na procesję".

W dwudziestoleciu międzywojennym działał tu aktywnie ruch ludowy ZMW "Wici". Podczas II wojny światowej Łomazy były ośrodkiem ruchu oporu.

[edytuj] Położenie

Gmina Łomazy położona jest w powiecie bialskim, województwie lubelskim. Zajmuje obszar 200,43 km². Geograficznie przynależy do Zaklęsłości Łomaskiej (zachodnia część Polesia Lubelskiego). Są to tereny równinne z dość gęstą siecią wód powierzchniowych. Największymi rzekami są: Zielawa, Grabarka i Lutnia. Lasy zajmują 25 proc. powierzchni gminy, a użytki rolne prawie 70 proc.