Żuawi śmierci

Z Wikipedii

Żuawi śmierci - stoją od lewej: hr. Wojciech Komorowski, płk Franciszek Rochebrune, por. Tenente Bella
Rysunek K. Sariusz Wolski na podstawie fotografii.

François Rochebrune w stroju żuawa śmierci.

Potyczka żuawów śmierci w czasie powstania styczniowego

Żuawi śmierci, polski oddział powstania styczniowego sformowany w lutym 1863 z ochotników w Ojcowie przez oficera francuskiego Franciszka Rochebrune na wzór żuawów francuskich.

[edytuj] Znaczenie nazwy

Nazwa "żuaw" pochodzi od arab. zuāwa - nazwy szczepu Kabylów. Nazwa żuawi śmierci wynikała ze składanej przysięgi, że nigdy się nie cofną ani nie poddadzą. Mogli tylko zwyciężyć albo zginąć. Pod twardą ręką Rochebrune'a, żuawi stali się jedną z doborowych formacji powstania, w której szczególnie widoczny był esprit de corps - "duch oddziału", wyrażający się m.in. w odmiennym jednolitym umundurowaniu, dyscyplinie i ceremoniałach przyjęcia do żuawów.

[edytuj] Umundurowanie, broń, organizacja

Nosili koszule z surowego jedwabiu na którą nakładano płócienną bieliznę jako podkładkę pod ubiór z łosiowej skóry. Na ten płócienny pokrowiec zakładano właściwy mundur tego oddziału: czarną sukienną kamizelkę z naszywanym dużym białym krzyżem, surdut z czarnego sukna bez kołnierza, sięgające do kostek czarne sukienne bufiaste spodnie, wysokie buty z cholewami, szalik czarnobiały na szyi i obszyty białym barankiem czerwony fez z czarnym kutasikiem (ozdobny pęk z frędzli). Oficerowie nosili krótsze od surdutów czarne sukienne kurtki bez kołnierza zw. żuawkami a ich fezy były obszyte siwym barankiem i ozdobione polską kokardą z orłem. Oznaki stopni oficerskich noszono na rękawach w postaci wyszywanych skomplikowanych wzorów złotych, u podoficerów z żółtej tasiemki (należało to do ówcześnie panującej mody wojskowej).

W celu ochrony tego kosztownego ubioru żołnierze zakupili sobie guńki (ciepłe męskie odzienie wierzchnie noszone przez bogatych pasterzy) z brązowego sukna.

Ekwipunek żuawa śmierci stanowił tornister, pas z ładownicami, sztylet, manierka, karabin kapiszonowy z bagnetem (dł. 40-60 cm.) i rewolwer kapiszonowy. Jego ładowanie odbywało się w sposób następujący: nabój wkładano do kolejnych komór bębna od przodu i dociskano go pobojczykiem dźwigniowym umieszczonym zawiasowo pod lufą. Potem nakładano kapiszony na znajdujące się z tyłu bębna specjalne trzpienie-kanały połączone z kolejnymi komorami bębna i w ten sposób broń była gotowa do strzału (cały proces trwał ok. 3 minuty).

Skład sztabu:

Franciszek Maksymilian Rochebrune (pułkownik)

Franciszek Kuttek (lekarz)

Emanuel hr. Moszyński (podporucznik sztabu, adiutant Rochebrune’a)

Jan Serafin Tomkowicz (podporucznik-chorąży, adiutant Rochebrune’a)

Cesar Manara (podporucznik-chorąży)

Karol Moszyński (kapral saperów)

Dr Bronisław Garwoliński (drugi lekarz, pomocnik major-lekarz)

Ochotnicy do oddziału musieli być zaakceptowani przez dowódcę, który osobiście interesował się swoimi podwładnymi. W zamian, mimo egzekwowania surowej dyscypliny, z karą śmierci za niesubordynację włącznie [!], żołnierze darzyli Rochebrune'a wielkim szacunkiem i oddaniem.

[edytuj] Szlak bojowy

Pierwszy raz żuawi śmierci weszli do walki 17 lutego 1863 w bitwie pod Miechowem, w której, mimo utraty elementu zaskoczenia, Rochebrune poprowadził osobiście atak na bagnety na pozycje rosyjskie usadowione na miejscowym cmentarzy. Rozbitym i zszokowanym Rosjanom żuawi wyciągali wręcz karabiny z rąk. Jednak ponieśli ciężkie straty - ze 150 pozostało jedynie kilkunastu, w tym dowódca (polegli m.in. jego adiutanci: Jan Serafin Tomkowicz i Emanuel hr. Moszyński oraz szeregowiec - Horoch), lecz rozeszła się sława oddziału. Rochebrune następnie odtworzył formację, nazwaną Pułkiem Żuawów Śmierci, z ochotników w Krakowie (nie osiągnęła ona w rzeczywistości rozmiaru pułku).

Według części biografów, Rochebrune uczestniczył w bitwie pod Małogoszczem, lecz brak relacji o udziale formacji żuawów w tej bitwie. W tym okresie oddział osiągnął siłę batalionu liczącego 400 ludzi w dwóch kompaniach, dowodzonych przez Drzymałę (właśc. Tytus O'Brien de Lacy) i hr. Wojciecha Komorowskiego. Żuawi walczyli następnie 17 marca 1863 pod Chrobrzem, gdzie będąc w straży tylnej oddziałów polskich, odparli atak rosyjskich dragonów. W bitwie tej oddziałom polskim udało się wycofać, zadając poważne straty nieprzyjacielowi. Następnego dnia 18 marca oddział wziął udział w bitwie pod Grochowiskami, stanowiąc jądro oporu polskich sił, okrążonych i broniących się w lesie. Bitwa zakończyła się odparciem Rosjan, którzy ponieśli duże straty.

Po następującym później wyjeździe Rochebrune'a do Francji, nastąpił koniec oddziału. Dowodzony przez krótki okres przez Drzymałę, oddział pod koniec marca 1863 przekroczył granicę austriacką. Dwudziestu jeden ostatnich walczących w powstaniu żuawów poniosło śmierć w bitwie pod Igołomią 5 maja 1863 r.

[edytuj] Ciekawostki

pieśń o tej formacjii pt. Marsz Żuawów napisał Włodzimierz Wolski. Do mniej znanych należą te poniżej:

"Żuaw śmierci już się zbliża Za Polskę chce walczyć Już nam Moskal nie ubliża Francuz go przestraszył Bo na wzór wojsk Bonapartych Żuaw z nami mierzy Wśród tradycji nie zatartych Na Polsce wolnej mu zależy…"

"Żuaw śmierci, białe krzyże na swej piersi nosi On o nasza wolną Polskę Pana Boga prosi Krew przelewa za to, aby Polska była wolna To jest nasza ojców ziemia, dzięki nim będzie spokojna…"

Mundur żuawa śmierci należący do Franciszka Rochebrune'a znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Analogiczne polskie oddziały żuawów śmierci, tym razem konne działały w wojnie bolszewickiej 1920r. Ich symbolem była czarna flaga z czaszką i skrzyżowanymi piszczelami, taka jak piracki Jolly Roger tylko większy. Miały one absorbować i wiązać siły nieprzyjaciela, głównie karabinów maszynowych, co także czyniło je w zasadzie jednostkami samobójczymi.

[edytuj] Bibliografia

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Żuawi śmierci

Chwała Oręża Polskiego, nr 19(40) z 2 XII 2006 (dodatek "Rzeczpospolitej")
Powstanie niespełnionych nadziei 1863, Arsenał Polski, Kraków 1984.
J. Jabłoński, R. Guldon - W 130 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego na Kielecczyźnie[w:] "Archeion", t. 94, 1995, s. 255-256.
J. Jabłoński - Krótki zarys powstania styczniowego [w:] "Tygodnik Solidarność Świętokrzyska", nr 61, 63-64, Kielce 1995.
Rafał Korbal - Polskie Powstania Narodowe, Poznań 1997.
S. Kalembka - Powstanie styczniowe 1863-1864. Wrzenie, bój, Europa, wizje., Warszawa 1990.
S. Kieniewicz - Polskie straty w powstaniu styczniowym [w:] "Mówią Wieki", 2003, nr 01/03 (517), s. 44-45.
Eligiusz Kozłowski - Od Węgrowa do Opatowa 3.02.1863 - 21.02.1864 Wybrane bitwy z Powstania Styczniowego, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1962 r.
S. Kotarski - Opatów w latach 1861-1864, Opatów 1935 r.
E. Kozłowski, M. Wrzosek - Historia Oręża Polskiego 1795-1939, Warszawa 1984.
Tadeusz Manteuffel (red.) - Historia Polski, t.II, cz.III, Warszawa 1959 r.
Tadeusz Rutowski - Rok 1863 w malarstwie polskiem, Lwów 1917.
"Skład osobowy oficerów 1. Pułk Żuawów Śmierci, polskiego oddziału walczącego w powstaniu styczniowym"

Publikacja źródła: Bańkowski P., Z dziejów powstania styczniowego w Kielecczyźnie (nieznane fragmenty kancelarii powstańczych Apolinarego Kurowskiego, Antoniego Jeziorańskiego i Mariana Langiewicza), "Pamiętnik Kielecki", 1947, s. 133-134., Opis zewnętrzny: Oryginał, rękopis, karta papierowa o wymiarach 216x355mm., Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe Kielce, Naczelnik wojenny powiatu olkuskiego i miechowskiego, Spisy imienne powstańców udających się do obozu w Ojcowie, sygn. 1, str. 23, [dawne karty 7, 16].

W. Tokarz - Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów, Kraków 1914.
K. Wirski - Próba analizy składu społeczno-zawodowego oddziału powstańczego Apolinarego Kurowskiego w 1863 roku. [w:] "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu", seria A, 1979, s. 69-90.
Zdzisław Żygulski jun., H. Wielecki - Polski mundur wojskowy, Kraków 1988.
Zdzisław Żygulski jun. - Polska. Broń wodzów i żołnierzy, Kraków 1998.