Bazylika św. Jana na Lateranie
Z Wikipedii
Współrzędne: 41°53'9.26" N 12°30'22.16" E
Bazylika św. Jana na Lateranie, właściwie Arcybazylika Najświętszego Zbawiciela, św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty na Lateranie (Archibasilica Sanctissimi Salvatoris) – jedna z czterech bazylik papieskich (dawniej zwanych patriarchalnymi, gdyż podlegają bezpośrednio papieżowi) znajdujących się na terenie Rzymu i Watykanu. Katedra biskupa Rzymu.
Bazylika była częścią rezydencji kolejnych papieży od roku 313. Po przeniesieniu siedziby przez Benedykta XI do Perugii, a następnie (podczas pontyfikatu Klemensa V do Awinionu) Lateran został spalony (1308) i ograbiony. Dlatego papież Grzegorz XI wracając z Awinionu przeniósł siedzibę na Watykan.
Spis treści |
[edytuj] Historia
- początek IV wieku – koszary gwardii cesarza Maksencjusza
- 313 – cesarz Konstantyn Wielki przekazuje koszary w Lateranie papieżowi Milcjadesowi
- 314-318 – budowa pierwszej pięcionawowej bazyliki
- 324 – bazylika zostaje poświęcona Jezusowi Chrystusowi przez papieża Sylwestra I
- 896 – budynek kościoła zostaje uszkodzony podczas trzęsienia ziemi
- 904-911 odbudowa na zlecenie papieża Sergiusza III
- 1144 – kościół zostaje poświęcony świętym Janowi Chrzcicielowi i Janowi Ewangeliście
- 1300 – papież Bonifacy VIII ogłasza w tym kościele po raz pierwszy jubileusz Roku Świętego
- 1308 – pożar uszkadza bazylikę
- 1309 – papież Klemens V przenosi się do Awinionu w wyniku czego kościół nie jest odbudowywany po pożarze
- 1360 – kolejny pożar niszczy bazylikę
- 1307 – papież Grzegorz XI przenosi siedzibę papieży z powrotem do Rzymu. Ze względu na zniszczenie bazyliki przenosi siedzibę na wzgórze Watykańskie.
- XV wiek – odbudowa bazyliki z zachowaniem pięcionawowego układu.
- 1586 – Domenico Fontana buduje północna fasadę kościoła
- 1646 – Francesco Borromini nadaję wnętrzu dzisiejszy wygląd
- 1733 – ukończenie fasady głównego wejścia wg. projektu Allesandra Galilei w stylu klasycznym
- lata 80. XIX wieku – powiększenie prezbiterium
[edytuj] Architektura
Fasada głównego wejścia do bazyliki została zaprojektowana w XVIII wieku przez Alessandro Galilei w stylu klasycznym (ukończono ją 1733). Układ pilastrów i półkolumn podkreśla pięcionawowe wnętrze bazyliki. Poniżej gzymsu widoczny jest napis: Omnium Ecclesiarum Urbis et Orbis Mater et Caput – matka i głowa wszystkich kościołów miasta i świata. Znaczy to, że świątynia ta jest katedrą papieży – biskupów Rzymu i zwierzchników całego Kościoła. Fasadę wieńczy piętnaście siedmiometrowych figur, przedstawiających doktorów Kościoła z rzeźbą Chrystusa ustawioną w centralnej części.
Wejście do bazyliki prowadzi z szerokiego narteksu. Środkowe drzwi zostały przeniesione z Kurii znajdującej się przy Forum Romanum. Drzwi po prawej stronie to Święta Brama. W przedsionku, po lewej stronie, znajduje się rzeźba przedstawiająca Konstantyna. Pochodzi ona z term jego imienia. We wnętrzu, na pierwszym filarze prawej nawy bocznej, zachowała się część fresku Giotta ukazującego Bonifacego VIII ogłaszającego Rok Święty. W niszach filarów umieszczono posągi 12 apostołów autorstwa uczniów Berniniego. Posadzka wzorowana na stylu szkoły Cosmatich (arte cosmatesca) została wykonana w latach 1417-1431. Sufit ozdobiony herbami trzech papieży jest dziełem Giacomo della Porta. Ołtarz główny osłania gotycki baldachim wykonany podczas pontyfikatu Urbana V w 1367. Pod ołtarzem znajduje się płyta nagrobna Marcina V. Nawę główną zamyka absyda, w której zwraca uwagę bogata mozaika wykonana w XIII wieku przez Jacopo Torriti i Jacopo da Camerino. Centralną część zajmuje Krzyż Św., po stronie lewej Matka Boska i niewielka postać papieża Mikołaja IV, fundatora mozaiki.
W lewej części transeptu znajduje się późnorenesansowy ołtarz Najświętszego Sakramentu. Freski zdobiące ściany ilustrują historię bazyliki. Powstały na przełomie XV i XVI wieku. Boczne kaplice oraz nawy (zwłaszcza nawy skrajne) to miejsce spoczynku papieży i kardynałów. Po lewej stronie znajduje się wejście na dziedziniec klasztoru. Otaczają go średniowieczne krużganki wykonane przez kamieniarzy z rodziny Vassallettich zaliczanych do szkoły Cosmatich. Krużganki powstały w latach 1215-1232. Charakteryzują się delikatną rzeźbą kolumienek, często skręconych, zdobionych mozaiką lub złoceniami.
Transept jest połączony z baptysterium Świętego Jana u Źródła na Lateranie. Zostało zbudowane w latach 314-320 przez adaptację istniejących tu wcześniej term Domu Faustyny. Miało kształt rotundy z basenem pośrodku osłoniętym baldachimem. Obecną formę na planie ośmiokąta uzyskało podczas przebudowy w 440 r. kopułę wsparto na ośmiu porfirowych kolumnach a wokół basenu zbudowano obejście. Do zewnętrznej nawy dobudowano cztery kaplice. Pierwsza z prawej poświęcona jest św. Janowi Chrzcicielowi. Najprawdopodobniej drzwi prowadzące do tej kaplicy pochodzą z term Karakalli. Pierwsza z lewej strony to kaplica św. Jana Ewangelisty. Zdobią ją mozaiki z V wieku.
Do kościoła przylega budynek, w którym mieści się dawna kaplica papieska Sancta sanctorum, w której znajduje się obraz Chrystusa Acheiropoieton. Zgodnie z legendą malować go zaczął św. Łukasz a ukończyli aniołowie. Widoczny jest przez okratowane okienko, do którego prowadzą Święte Schody (łac. Scala Santa). Zostały przywiezione z Jerozolimy do Rzymu w 326 r. przez św. Helenę, matkę Konstantyna. Zgodnie z legendą pochodzą z pałacu Poncjusza Piłata i po nich wschodził Jezus Chrystus. Kaplica San Lorenzo, w której obecnie mieszczą się schody został zbudowany w XVI wieku na polecenie Sykstusa V. Obecnie pokryte są drewnianą okładziną i wolno nimi wchodzić tylko na kolanach. Obok znajdują się dwie inne klatki schodowe, z których można korzystać bez umartwiania się. Budynek znajduje się od strony via Merulana.
Na placu San Giovanni in Laterano znajduje się najwyższy z 13 egipskich obelisków. Ma wysokość 31,0 m (z cokołem 47,0). Początkowo stał przy Circus Maximus. Papież Sykstus V polecił go przenieść w obecne miejsce.
[edytuj] Archiprezbiterzy Bazyliki Laterańskiej
- Gerardo Bianchi (1278-1302) [1]
- Pietro Valeriano Duraguerra (1302) [2]
- Pietro Colonna (1306-1326) [3]
- Bertrand de Montfavez (1326-1342) [4]
- Giovanni Colonna (1342-1348) [5]
- Pierre Roger de Beaufort (1348-1370) [6]
- Ange de Grimoard (1370-1388) [7]
- Pietro Tomacelli (1388-1389) [8]
- Francesco Carbone (1389-1405) [9]
- Antonio Caetani (1405-1412) [10]
- Oddone Colonna (1412-1417) [11]
- Alamanno Adimari (1418-1422) [12]
- Guillaume Filastre (1422-1428) [13]
- Alfonso Carillo de Albornoz (1428-1434) [14]
- Lucido Conti (1434-1437) [15]
- Angelotto Fosco (1437-1444) [16]
- Antonio Martinez de Chaves (1444-1447) [17]
- Domenico Capranica (1447-1458) [18]
- Prospero Colonna (ca.1458-1463) [19]
- Latino Orsini (1463-1477) [20]
- Giuliano della Rovere (1477-1503) [21]
- Giovanni Colonna (1503-1508) [22]
- Alessandro Farnese (1508-1534) [23]
- Giovanni Domenico de Cupis (1535-1553?) [24]
- Ranuccio Farnese (1553?-1565?) [25]
- Mark Sitticus von Hohenems (1565?-1595?) [26]
- Ascanio Colonna (1595?-1608) [27]
- Scipione Caffarelli-Borghese (1608-1623) [28]
- Giambattista Leni (1623-1627) [29]
- Antonio Barberini (1628?-1629?) [30]
- Girolamo Colonna (1629?-1666?) [31]
- Flavio Chigi (1666?-1693) [32]
- Paluzzo-Paluzzi Altieri degli Albertoni (1693-1698) [33]
- Fabrizio Spada (1698-1699) [34]
- Benedetto Pamphili (1699-1730) [35]
- Pietro Ottoboni (1730-1740) [36]
- Neri Maria Corsini (1740-1770) [37]
- Mario Marefoschi Compagnoni (1771-1780) [38]
- Carlo Rezzonico (1780-1781) [39]
- Francesco Saverio de Zelada (1781-1801) [40]
- Leonardo Antonelli (1801-1811) [41]
- Giulio Maria della Somaglia (1814-1830) [42]
- Bartolomeo Pacca (1830-1844) [43]
- Benedetto Barberini (1844-1863) [44]
- Lodovico Altieri (1863-1867) [45]
- Costantino Patrizi Naro (1867-1876) [46]
- Flavio III Chigi (1876-1885) [47]
- Raffaele Monaco La Valletta (1885-1896) [48]
- Francesco Satolli (1896-1910) [49]
- Pietro Respighi (1910-1913) [50]
- Domenico Ferrata (1913-1914) [51]
- Basilio Pompili (1914-1931) [52]
- Francesco Marchetti Selvaggiani (1931-1951) [53]
- Benedetto Aloisi Masella (1954-1970) [54]
- Angelo dell'Acqua (1970-1972) [55]
- Ugo Poletti (1973-1991) [56]
- Camillo Ruini (1991-) [57]
[edytuj] Bibliografia
- Sari Gilbert, Michael Brouse, Przewodnik National Geographic – Rzym, G+J RBA Sp. z o.o.& Co. Spółka Komandytowa, 2002, ss. 76-79, ISBN 83-88132-81-4
- Przewodniki Wiedzy i Życia – Rzym, Hachette Livre Polska Sp. z o.o., 2006, ss.182-183, ISBN 83-7184-448-4
