Bohemian Rhapsody
Z Wikipedii
Bohemian Rhapsody | ||
Singel Queen z albumu A Night at the Opera |
||
okładka | ||
Wydany | 31 października 1975 | |
Format | 1975: Płyta winylowa (7"); 1991: 7"/12", CD singel; 1992: CD singel | |
Nagrywany | 1975, Rockfield Studio 1 Roundhouse SARM (East) Scorpion Wessex |
|
Gatunek | Rock opera | |
Długość | 5:55 | |
Wytwórnia | EMI (1975) Elektra (1975) Parlophone (1991) Hollywood (1992) |
|
Producent | Roy Thomas Baker Queen |
|
Pozycje | ||
|
||
Singel po singlu | ||
wydanie winylowe 7" | ||
"Now I'm Here" (1975) |
"Bohemian Rhapsody" (1975) |
"You're My Best Friend" (1976) |
wydanie winylowe 7" i CD | ||
"The Show Must Go On" (1991) |
"Bohemian Rhapsody”/„These Are the Days of Our Lives" (1991) |
"You're My Best Friend" (1995) |
Bohemian Rhapsody" – piosenka brytyjskiego zespołu rockowego Queen autorstwa Freddiego Mercury'ego, często wymieniana wśród najlepszych piosenek w historii muzyki popularnej[1][2][3][4].
Utwór pochodzi z albumu A Night at the Opera (1975), uznawany jest za magnum opus grupy i stanowił przełomowy moment w jej karierze. Piosenka utrzymana jest w stylu rock opery i charakteryzuje się i nowatorską i niespotykaną w muzyce pop formą muzyczną, łącząc w sobie trzy całkowicie różniące się fragmenty: a cappella i ballada, operowa oraz z elementami heavy metalu. Mimo tego, utwór znalazł się na singlu i okazał się ogromnym sukcesem komercyjnym, stając się punktem zwrotnym w karierze zespołu.
Do utworu tego nakręcono teledysk, który rozpoczął nowy nurt w historii teledysków muzycznych.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Powstanie utworu
Piosenka była od początku do końca projektem frontmana grupy, co potwierdzali pozostali członkowie zespołu. Większość utworu frontman grupy napisał w swoim mieszkaniu przy Holland Road w Kensington, a swoje pomysły zapisywał na wielu małych kartkach[5].
Utwór został nagrany z pomocą producenta Roya Thomasa Bakera w 3 tygodnie. Nagrania rozpoczęto w Rockfield Studio 1 w pobliżu Monmouth 24 sierpnia 1975 po trzech tygodniach prób w Herefordshire[6]. Podczas prac nad utworem korzystano także ze studiów Roundhouse, SARM (East), Scorpion i Wessex. Autorem całego przedsięwzięcia był Mercury, który według pozostałych członków grupy z góry wiedział jak piosenka ma wyglądać.
Brian May, Mercury i Roger Taylor śpiewali swoje partie wokalne przez kilka dni po 12 godzin dziennie, uzyskując 200 osobnych ścieżek.
Ówczesne możliwości techniczne pozwalały na 24-ścieżkowy analogowy zapis na taśmie magnetycznej i konieczne było by May, Mercury i Taylor wielokrotnie dogrywali swoje partie do wcześniej nagranych ścieżek. Do nagrania użyto taśm ósmej generacji, które pod koniec nagrań zaczęły stawać się przezroczyste.
Ścieżki instrumentalne: na fortepianie (Mercury), gitarze basowej (John Deacon) oraz perkusji (Taylor) zostały nagrane na początku. Podczas nagrań zespół użył wielu instrumentów, w tym pierwszego modelu gitary basowej – Fender Precision Bass ("P-bass"), gitary własnej produkcji May'a Red Special, perkusji Ludwig-Musser, kotłów i gongu Paiste. Mercury używał fortepianu koncertowego Bechstein, na którym gtał także w teledysku i trasie koncertowej w Wielkiej Brytanii.
Bohemian Rhapsody po ukończeniu produkcji był najdroższym i jednym z najbardziej złożonych singli w historii muzyki.
[edytuj] Promocja
Kiedy Mercury chciał wydać singel w 1975, wytwórnia płytowa sugerowała, że utwór trwający 5 minut i 55 sekund jest zbyt długi by móc zostać hitem.
Menadżer Queen, Pete Brown powiedział, że starał się uświadomić Mercury'emu, że firma EMI Records nie była zadowolona z wyboru piosenki na następny singel. Brown uważał, że utwór może okazać się porażką, a basista John Deacon prywatnie się z nim zgodził.
Wytwórnia zgodziła się na wydanie Bohemian Rhapsody jako singel, nalegając jednak by utwór został poddany przeróbkom. Studyjny technik, Gary Langhan zapamiętał, że Mercury, Brian May i Roger Taylor stanowczo przeciwstawili się tej propozycji mocno wierząc we własną pracę.
Freddie Mercury wręczył płytę z piosenką swojemu przyjacielowi, londyńskiemu didżejowi z Capital Radio, Kenny'emu Everettowi, któremu powiedział, że kopia jest tylko dla niego i nie powinna być odtwarzana na antenie. Frontman wcześniej przewidział, że DJ zrobi na odwrót i upubliczni fragmenty utworu. Everett grał kolejne kawałki Bohemian Rhapsody, a jednego dnia puścił utwór w całości aż 14 razy. Inne stacje radiowe również zaczęły odtwarzać piosenkę, która szybko stała się #1 w Wielkiej Brytanii.
Everett powiedział, że na liście przebojów utwór powinien być nie na pierwszym miejscu, ale wyżej, na pozycji "1/2"[5].
Brian May przyznał, iż sukces utworu być może do uratował zespół przed rozpadem. Do tego momentu zespół borykał się z problemami finansowymi spowodowanymi m.in. zakończeniem współpracy z poprzednim managerem[5].
[edytuj] Tekst
Znaczenie tekstu autorstwa Freddiego Mercury'ego było obiektem wielu spekulacji i teorii. Rodzice frontmana byli głęboko wierzącymi zaratusztrianami, a słowo Bismillah (w imieniu Allaha) ma znaczenie w tej religii. Niektóre fragmenty mogą być odczytane jako nawiązanie do opuszczenia rodzinnego kraju, a rodzina Mercury'ego w 1964 z powodu wojny domowej zdecydowała się wyemigrować z Zanzibaru gdzie wtedy mieszkali.
Od momentu wydania utworu Bohemian Rhapsody istnieje wiele hipotez na temat znaczenia tekstu. Niektórzy nawet uważają, że piosenka traktuje o pierwszej ofierze AIDS, pomimo tego, że nagrano ją ponad 10 lat przed kontaktem wokalisty z HIV i 7 lat przed rozpoznaniem wirusa. Inna teoria mówi o opowieści o samobójcy ściganym przez demony[7] albo przedstawieniu zdarzeń poprzedzających egzekucję, wskazując na powieść Alberta Camusa Obcy jako prawdopodobne źródło inspiracji. Zapytany przez Kenny'ego Everetta wokalista stwierdził, że tekst jest niczym więcej niż przypadkowym zbiorem słów, które się rymują.
Na pytania o znaczenie piosenki wokalista odpowiadał wymijająco. W odróżnieniu od pozostałych członków zespołu, którzy często mówili w wywiadach o swoich inspiracjach, Mercury nie lubił opowiadać o swojej twórczości i wolał, żeby odbiorcy interpretowali ją indywidualnie.
Brian May zdaje się przychylać się do teorii, że budowa piosenki może przypominać wnętrze Mercury'ego. Zdaniem gitarzysty grupy, Mercury było osobą bardzo złożoną – na zewnątrz zabawną, a wewnątrz ukrywającą niepewność i problemy w rozliczeniu swojego życia i dzieciństwa. May zaznaczył, że choć frontman nigdy nie wyjaśnił znaczenia tekstu, to uważa, że włożył on w tę piosenkę dużo samego siebie. Spotkać można również opinię, że forma podzielonego na części utworu przypomina życie wokalisty, który żył w związku z Marry Austin, ale był biseksualistą.
Utwór był wynikiem fascynacji Mercury'ego operą, czemu dawał później wyraz wielokrotnie m.in. nagrywając płytą Barcelona z katalońską śpiewaczką Montserrat Caballé.
W tekście występują m.in.:
- Scaramouche – powieść Rafaela Sabatiniego z 1921.
- fandango – hiszpański taniec ludowy.
- Figaro (fr. fryzjer) to m.in postać z oper (np. Wesele Figara i Cyrulik sewilski), znane określenie pisarza Mariano José de Larry) oraz imię postaci kota z filmów The Walt Disney Company (po raz pierwszy w Pinokio).
- Galileo – Galileusz.
- Belzebub – hebrajskie imię demona.
- Bismallah – arab. w imię Boga (rozpoczyna prawię każdą surę Koranu).
[edytuj] Wideo
Zespół został zaproszony do programu Top of the Pops w BBC, ale grał wtedy trasę koncertową, a członkowie zespołu byli niechętni występom z playbacku[5], więc skorzystano z możliwości nakręcenia wideo promocyjnego. Reżyserem był Bruce Gowers, który wcielił w życie pomysły członków zespołu, a nagranie miało miejsce w listopadzie 1975 w Elstree Studios. Z fortepianu użytego w wideo przez Freddiego Mercury'ego, korzystał Paul McCartney podczas nagrywania Hey Jude.
Zdjęcia trwały cztery godziny, a produkcja, dzięki wykorzystaniu wozu transmisyjnego menadżera, kosztowała 4.500 funtów. Wszystkie efekty specjalne zrobiono podczas nagrania.
Inna wersja teledysku dostępna jest na Greatest Video Hits (na drugim dysku) i wydanej z okazji 30 rocznicy albumu płycie DVD A Night At The Opera. Klip jest podobny do oryginalnej wersji, ale wykorzystano w nim inne ujęcia, a na początku umieszczono scenę "czterech głów". To charakterystyczne ujęcie czwórki muzyków zostało zainspirowane zdjęciem Marleny Dietrich wyłaniającej się z ciemności, które fotograf Mick Rock pokazał Mercury'emu[5].
Teledysk do wersji utworu z hiszpańskiej obsady musicalu We Will Rock You zawiera część gościnnego występu Briana Maya oraz fragmenty koncertów Queen na przestrzeni wielu lat.
[edytuj] Świat Wayne'a
Ponowna popularność utworu w 1992 związana jest z jego wykorzystaniem w filmie Świat Wayne'a. W filmie dokumentalnym Champions of the World,[8] Mike Myers opowiedział o swoich obawach związanych z połączeniem fragmentów oryginalnego teledysku, występów Queen na żywo oraz scen z filmu. Komik poprosił swoją wytwórnię płytową o poinformowanie zespołu, że przeprasza za ten klip i że nie był to jego pomysł. W odpowiedzi otrzymał list od Queen z podziękowaniami wykorzystania ich piosenki, co bardzo zaskoczyło Myersa.
Teledysk z wersją z filmu dostępny jest na 'Classic Queen', a jego reżyserem była Penelope Spheeris. Podczas jednej z końcowych scen klipu, można zobaczyć jak tzw. "cztery głowy" z oryginalnego teledysku przemieniają się w identycznie pozowane zdjęcie z 1985, po raz pierwszy pokazane w wideo One Vision.
[edytuj] Na żywo
Początek piosenki (a capella) był zbyt złożony by wykonywać go na żywo i Mercury szukał różnych sposobów jak najlepiej zacząć piosenkę na koncercie. Czasem Bohemian Rhapsody łączona była z utworem Mustapha (z albumu Jazz) i wokalista od słów "Allah will pray for you" przechodził do "Mama, just killed a man....". Podczas trasy promującej Hot Space, a czasem także później, utwór poprzedzała gra na pianinie (zazwyczaj wstęp do Death on Two Legs).
Z powodu wielościeżkowego nagrania zaśpiewanie całego utworu na żywo było niewykonalne. Zespół miał krótką przerwę pomiędzy trasami promującymi Sheer Heart Attack i A Night at the Opera i niewiele czasu na próby grania utworu na żywo. Poszczególne części Bohemian Rhapsody były grane w czasie koncertu osobno. Początek i koniec zespół grał przeplatając je utworami Killer Queen i March of the Black Queen z albumu Queen II, przed Ogre Battle, a część operowa odtwarzana była z taśmy.
Od trasy promującej album A Day at the Races (1976), Queen wykonywało Bohemian Rhapsody w taki sam sposób. Pierwsza część wykonywana była na żywo, a po gitarowym solo wyłączano światła, muzycy schodzili ze sceny, a część operową odtwarzano z taśmy. Po "for me" Taylora następował pirotechniczny wybuch, a zespół wracał na scenę aby wykonać część rockową oraz końcową.
Fragment Bohemian Rhapsody rozpoczął 19-minutowy występu grupy podczas Live Aid w 1985, który jest uznawany za jeden z najlepszych koncertów w historii muzyki rockowej[9]. Kolejne wykonane wtedy przez Queen to Radio Ga Ga, Hammer to Fall, Crazy Little Thing Called Love, We Will Rock You, We Are the Champions.
Piosenkę podczas koncertów gra również Queen + Paul Rodgers. Podczas pierwszej części utworu odtwarzany jest głos Mercury'ego z koncertu na Wembley (1986), z którego film pokazywany jest na telebimie. Zgodnie z tradycją podczas odtwarzania sekcji operowej muzycy schodzą ze sceny (w tej części w filmie na ekranie widoczny jest także John Deacon). Część rockową śpiewa Paul Rodgers sam, a końcową wspólnie z odtwarzanym głosem Mercury'ego.
[edytuj] Popularność
Wydany 31 października 1975 singel zadebiutował na 47 miejscu brytyjskiej listy przebojów tydzień później, ale nie wszędzie spotkał się z życzliwym przyjęciem. Allan Jones, krytyk wpływowego magazynu 'Melody Maker' pisał w recenzji o "powierzchownym efektownym pastiszu" stylu operowego.
W 1977, tylko 2 lata po wydaniu utworu, singel został uznany przez BPI za 'Najlepszy singel ostatnich 25 lat'. W 2004 roku piosenka została wprowadzona do Grammy Hall of Fame.
W 2004 roku "Bohemian Rhapsody" było drugą najczęściej graną piosenką w brytyjskich stacjach radiowych (po A Whiter Shade Of Pale Procol Harum)[10].
Bohemian Rhapsody to jedyny singel, który dwukrotnie osiągnął status UK Christmas Number 1. Pozycja numer jeden na brytyjskiej liście przebojów w okresie bożonarodzeniowym, w związku z wielką sprzedażą płyt w tym czasie, jest bardzo prestiżowa. Pierwszy raz Bo Rhap było #1 na przełomie 1975/1976, a później 1991/1992 (wydanie wraz z These Are the Days of Our Lives) po śmierci Mercury'ego. Za pierwszym razem piosenka utrzymała się na 1 miejscu przez dziewięć tygodni, co było najlepszym osiągnięcie od 1957. Za drugim razem singel przewodził liście przez 5 tygodni, a łączny okres 14 tygodni jako #1 to czwarty najlepszy wynik w Wielkiej Brytanii.
Jest to jedyny singel sprzedany w liczbie ponad miliona egzemplarzy w dwóch różnych momentach.
Piosenka często trafia na czołowe miejsca rankingów najlepszych piosenek wszech czasów. W 2002 zajęła 1 miejsce w głosowaniu na najlepszy brytyjski singel i 10. w głosowaniu BBC World Service na ulubioną piosenkę na świecie.
W 2000 utwór zajął drugie miejsce za Imagine Johnna Lennona w plebiscycie The 100 Best Number 1s brytyjskiego kanału 4 TV. Piosenka była w czołowej piątce corocznego duńskiego konkursuTop 100 Aller Tijden (100 singli wszech czasów) od 1977, osiągają #1 osiem razy. Singel zdominował audycję duńskiej stacji Radio 2 pt. Top 2000 (w 2000 słuchało go ponad 60% Duńczyków). Od 1999 w audycji odtwarzane są najlepsze piosenki wybrane w głosowaniu, a Bohemian Rhapsody spośród 8 edycji wygrało 7. W 2005 roku singel Queen przegrał z Avond Boudeweijna de Groota.
Dzięki wykorzystaniu piosenki w filmie Świat Wayne'a (1992), dotarła ona do 2 miejsca na liście Billboard, blisko 20 lat po pierwszym wydaniu. Rok wcześniej kiedy singel wydano po śmierci Mercury'ego było on #1 w Wielkiej Brytanii. Soundtrack z filmu także był na samym szczycie listy Billboard.
W jednym z wywiadów, były gitarzysta Guns N' Roses Slash, powiedział, że ta piosenka skłoniła go do zostania muzykiem. Podobnie wypowiedział się Joe Elliott z Def Leppard, który gdy po raz pierwszy usłyszał ten utwór pracując w fabryce w Sheffield, postanowił zostać gwiazdą rocka.
Utwór umieszczono na następujących kompilacjach grupy: Greatest Hits (wydany 1981), Classic Queen (1992) i Stone Cold Classics (2006).
[edytuj] Wydania
Nagrania piosenki wykonane przez Queen i oficjalnie wydane:
- Live Killers (czas: 5:02) (Europa 1979).
- We Will Rock You (5:04) (Montreal, 1981).
- Queen on Fire - Live at the Bowl (5:03) (Milton Keynes 1982).
- Live in Japan (5:22) (Tokio, 1982).
- Live in Rio (5:15) (Rio De Janiero, 1985).
- We Are the Champions: Final Live in Japan (5:00) (Tokio, 1985).
- Live Aid (2:12) ('Live Aid' DVD, Wembley Stadium, 1985).
- Live at Wembley Stadium (4:58) (1986).
- Live in Budapest (5:00) (Budapeszt, 1986).
- Live at Wembley (5:19) (Wembley Stadium, 1986).
- Live Magic (4:05) (Knebworth Park, 1986).
- The Freddie Mercury Tribute Concert (5:22) (Elton John i Axl Rose).
- Live At Brixton Academy (0:44) (Brian May 1993, tylko fragment rockowy jako część Resurrection).
- Party At The Palace (5:19) (Buckingham Palace, 2002)
- 46664 (koncert '46664').
- Queen + Paul Rodgers (6:02) (oficjalne wydanie w internecie, Rotterdam, 2005; śpiew Freddie Mercury i Paul Rodgers).
- Return of the Champions (6:00) (Queen + Paul Rodgers, Sheffield, 2005; śpiew Freddie Mercury i Paul Rodgers).
- Super Live in Japan (5:56) (Queen + Paul Rodgers, Tokio, 2005; śpiew Freddie Mercury i Paul Rodgers).
- Wydano dwie wersje z musicali We Will Rock You: angielskiej (5:19) i hiszpańskiej (5:25).
[edytuj] Nawiązania do utworu
- Utwór wykorzystano w filmie Świat Wayne'a i na fali sukcesu filmu wydano jako singel.
- Bohemian Rhapsody to tytuł pierwszego odcinka ósmej serii serialu Różowe lata siedemdziesiąte, a także czternastego odcinka anime "Cowboy Bebop".
- W serialu Father Ted, Noel Furlong, którego gra Graham Norton wykonuje swoją wersję utworu.
- W powieści Dobry omen Terry'ego Pratchetta i Neila Gaimana Bohemian Rhapsody jest jednym z ulubionych utworów muzycznych rezydenta piekła, Crowleya.
- Lee Evans wykorzystał Bohemian Rhapsody w swoim skeczu o tym samym tytule.
[edytuj] Wybrane covery
- Stworzony na potrzeby programu The Comic Strip Presents... (UK Channel 4 TV) parodiująca zespół rockowy grupa Bad News wydała Bohemian Rhapsody jako singel (1987). Utwór dotarł do 44 miejsca na brytyjskiej liście przebojów, a jego producentem był Brian May.
- 20 kwietnia 1992, podczas The Freddie Mercury Tribute Concert piosenkę wykonali wspólnie Elton John i Axl Rose. Anglik zaśpiewał pierwszą część, fragment operowy odtworzono (muzycy zeszli ze sceny), a część rockową wykonał wokalista Guns N' Roses. Końcówkę artyści zaśpiewali wspólnie.
- The Braids – duet z San Francisco Bay Area nagrał wersję R&B utworu do soundtracku filmu Jona Lovitza Zagniewani młodociani (High School High) (1996). Producentem singla był wokalista Third Eye Blind, Stephan Jenkins.
- Celtycki zespół De Dannan nazwał swoją wersję utworu Hibernian Rhapsody i umieścił ją na albumie o tej samej nazwie w 1996. Podczas nagrania używano tradycyjnych irlandzkich instrumentów.
- Zespół The Flaming Lips nagrał piosenkę do albumu Killer Queen (2005) i wykonywał ją także na żywo.
- Piosenka dwukrotnie była wykonywana podczas brytyjskich akcji charytatywnych Comic Relief (celebryci z sieci TV, 1993) i Children in Need (prezenterzy BBC News, 2005).
- Znana z programu The X-Factor grupa G4 grająca operowy pop wydała singel z piosenką, który był #9 w Wielkiej Brytanii.
- "Weird Al" Yankovic wydał swoją wersję utworu w stylu polka na albumie Alapalooza, jako Bohemian Polka. Wersja posiada rytm polki, szybsze tempo od utworu Queen i kończy się o dwie minuty i 20 sekund wcześniej.
- Brytyjska grupa SingLive nagrała Bohemian Rhapsody z tysiącosobowym chórem i orkiestrą symfoniczną w pełnym składzie.
- Podczas swojego tournee w latach 1998/99 utwór wykonywała na żywo Faye Wong. Razem ze wspomagającymi ją śpiewakami wykonywała piosenkę w całości, co zarejestrowano na albumie HK Scenic Tour 1998/1999.
- W czerwcu 2002, podczas obchodów 50-lecia panowania królowej Elżbiety II Queen zagrało piosenkę w całości, a wokalistą był Tony Vincent, Galileo Figaro z londyńskiej obsady musicalu We Will Rock You.
- Zespół Fugees cover jako singel, jednak wykonanie stało się obiektem krytyki.[11]
- Zespół Paska swój cover zamieścił na płycie Women Are from Venus, Men from Anus. Utwór zaczyna się od wersu Mama, just killed the man zaśpiewanego jakby wokalista płakał nad tym co zrobił. Pominięto gitarowe solo, a część operowa zaśpiewana jest na jeden głos w szorstki, typowy dla zespołu sposób. Sekcja rockowa jest skrócona, ale z rozwiniętym wersem końcowym (Nothing really matters to me).
- Utwór był wykonywany w różnych programach telewizyjnych, gdzie uczestnicy śpiewają i są oceniani przez widzów (najbardziej znany przykład to Constantine Maroulis w programie American Idol, amerykańska wersja Idola).
- Królewska Orkiestra Symfoniczna w Londynie (Royal Philharmonic Orchestra) – album Royal Philharmonic Orchestra Play Queen (1995).
- Montserrat Caballé – album Friends for Life (1997). Duet z wokalistą Iron Maiden Brucem Dickinsonem.
- California Guitar Trio – instrumentalna wersja na trzy gitary akustyczne na albumie Rocks the West (2000).
- Australijski zespół The Ultimetes! grający indie rock wydał nową wersję utworu (o nazwie Sahara Rhapsody) na ich debiutanckiej płycie Fkn Random (2006).
- Meksykańska grupa Molotov nagrała cover o nazwie Rap Soda y Bohemia.
- Najnowszy cover został wydany w marcu 2007 przez latynoską piosenkarkę o pseudonimie estradowym Lorena na płycie o tym samym tytule.
[edytuj] Inne
- Singlem, który był w Wielkiej Brytanii następcą Bohemian Rhapsody jako #1, był utwór Abby Mamma Mia. Ta fraza jest również w tekście piosenki Queen.
- Singel Bohemian Rhapsody (EMI, wydanie brytyjskie 7” 45RPM, niebieski winyl) kosztuje obecnie 9.000 USD.
[edytuj] Literatura
- Ken Dean "Queen", wyd. "Rock-Serwis", Kraków 1992, ISBN 83 853335-09-9.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Top 100 Aller Tijden (nl). top100-allertijden.nl. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ Queen rock on in poll (en). BBC News. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ 'Bohemian Rhapsody' Top Chart Topper (en). CBS News. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ The top 100 number one singles (en). BBC News. [dostęp 18 lutego 2008].
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Queen - The Story Of Bohemian Rhapsody, film dokumentalny BBC
- ↑ An Invitation To The Opera (en). Sound On System. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ Adrian Deevoy: On a Roll (en). Blender. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ Champions of the World (1995) imdb.com
- ↑ Queen win greatest live gig poll (en). BBC News. [dostęp 18 lutego 2008].
- ↑ The 100 Most Played Song (en). classicbands.com. [dostęp 23 lutego 2008].
- ↑ Biography – The Fugees fugeesonline.wordpress.com
Keep Yourself Alive • Seven Seas of Rhye • Killer Queen • Bohemian Rhapsody • Now I'm Here • You're My Best Friend • Somebody to Love • Tie Your Mother Down • Teo Torriatte (Let Us Cling Together) • Good Old-Fashioned Lover Boy • Long Away • We Are the Champions / We Will Rock You • Spread Your Wings • It's Late • Fat Bottomed Girls / Bicycle Race • Don't Stop Me Now • Jealousy • Mustapha • Love of My Life (live) • Crazy Little Thing Called Love
Save Me • Play the Game • Another One Bites the Dust • Need Your Loving Tonight • Flash • Under Pressure (z Davidem Bowiem) • Body Language • Las Palabras de Amor • Calling All Girls • Staying Power • Back Chat • Radio Ga Ga • I Want to Break Free • It's a Hard Life • Hammer to Fall • Thank God It's Christmas • One Vision • A Kind of Magic • Princes of the Universe • Friends Will Be Friends • Who Wants to Live Forever • Pain Is So Close to Pleasure • One Year of Love • I Want It All • Breakthru • The Invisible Man • Scandal • The Miracle
Innuendo • I'm Going Slightly Mad • Headlong • The Show Must Go On • Bohemian Rhapsody / These Are the Days of Our Lives • Five Live (EP z Goeorgem Michaelem i Lisą Stansfield) • Heaven for Everyone • A Winter's Tale • Too Much Love Will Kill You • Let Me Live • You Don't Fool Me • No-One but You (Only the Good Die Young) • Another One Bites the Dust (Wyclef Jean) • Under Pressure
We Will Rock You • Flash • Reaching Out (live) / Tie Your Mother Down (live) / Fat Bottomed Girls (live) (Queen + Paul Rodgers) • Another One Bites the Dust (z The Miami Project) • We Will Rock You (z 5ive)