Eugeniusz Okoń

Z Wikipedii

Eugeniusz Okoń (ur. 25 grudnia 1881 w Radomyślu nad Sanem, zm. 19 stycznia 1949 w Olszanach) - ksiądz katolicki, działacz polskiego ruchu ludowego, prezes Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego (ChSR), poseł na Sejm RP.

[edytuj] Życie

Był najstarszym z siedmiorga dzieci Wincentego i Anieli z Cukrowskich. Jego rodzice posiadali niewielkie gospodarstwo rolne (prowadzone głównie przez matkę, gdyż ojciec pracował dorywczo jako murarz). Po ukończeniu 4-klasowej szkoły elementarnej w Radomyślu, mimo trudności materialnych, w latach 1894-1902 kształcił się w gimnazjum w Rzeszowie. Był zdolnym uczniem, wyróżniającym się zarówno w przedmiotach humanistycznych, jak i ścisłych (zwłaszcza w matematyce). Po maturze początkowo wahał się, jakie podjąć studia: polonistyczne czy o profilu technicznym (te ostatnie miały mu zapewnić konkretny zawód i niezależność finansową, która umożliwiłaby mu pomoc młodszemu rodzeństwu), jednak pod wpływem matki zmienił swe plany i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu (należał do jego najzdolniejszych kleryków).

W 1906 uzyskał święcenia kapłańskie i został skierowany do parafii w Rudce, gdzie przez następny rok był katechetą w gimnazjum. Zaprzyjaźnił się wtedy z hrabią Aleksandrem Skarbkiem, właścicielem majątku Rudka i kolatorem tamtejszej parafii, a jednocześnie czołowym działaczem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji. Pod jego wpływem stał się gorliwym propagatorem idei narodowodemokratycznej wśród miejscowej ludności. Jego aktywność polityczna spowodowała, że władze kościelne niemal co roku przenosiły go do innej parafii. Studiował równocześnie filozofię i polonistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W 1911 zerwał z Narodową Demokracją z powodu nieprzyznania mu, jako zastępcy posła, mandatu parlamentarnego do Rady Państwa w Wiedniu, który według wcześniejszych zapewnień władz SDN miał otrzymać po uzyskaniu wymaganego przez ordynację wieku 30 lat. W 1913 kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego. W czasie kampanii wyborczej został aresztowany za zbyt radykalne wystąpienia. Z więzienia w Rzeszowie zwolniono go dopiero po uzyskaniu przez niego mandatu poselskiego. W Sejmie Krajowym nie zgłosił przynależności do żadnego z klubów poselskich, uważając się za reprezentanta nurtu chrześcijańsko-społecznego. Jako poseł na plenarnych posiedzeniach Sejmu rzadko zabierał głos, organizował natomiast liczne wiece, głównie wśród ludności chłopskiej. Lata I wojny światowej spędził w Wiedniu, pełniąc różne obowiązki duszpasterskie. W 1917 powrócił do Galicji i został wikarym w Parafii Pysznica koło Rozwadowa. Rozwinął tu radykalną agitację społeczną i polityczną, wymierzoną przeciw monarchii austro-węgierskiej. Chcąc dotrzeć do jak największej rzeszy ludności, organizował wiece, głównie w dni targowe, niedziele i święta, czym naraził się zarówno władzom administracyjnym, jak i kościelnym. Przemawiając, posługiwał się populistycznymi sloganami (m.in. zapewnił zebranych, że zostanie zbudowany most żelazny, a gdy któryś ze słuchaczy zauważył, iż w tej miejscowości nie ma rzeki, odpowiedział: "I rzeka się znajdzie"). W czasie wiecu odbywanego w pobliżu kościoła, w którym była odprawiana msza święta, przekonywał zebranych, że ksiądz zamiast "Pan z wami" powinien mówić: "Chłop z wami". Te i inne zdecydowane wypowiedzi ściągnęły na niego sankcje administracyjne i kościelne.

W zorganizowanym przez niego w porozumieniu z miejscowym dowódcą żandarmerii, por. Tomaszem Dąbalem, wiecu 6 listopada 1918 w Tarnobrzegu uczestniczyło ok. 30 tys. mieszkańców okolicznych powiatów, przede wszystkim chłopów. Ks. Okoń zwrócił się do nich, ukazując krzywdy, jakich doznali ze strony dworów. Zapewnił ich, że "Bóg jest po stronie krzywdzonych i wyzyskiwanych" - dlatego powinni oni przejąć władzę w Tarnobrzegu i okolicznych powiatach.

Nie uznawał Rady Regencyjnej, natomiast nawiązał łączność z rządem Ignacego Daszyńskiego w Lublinie. Razem z Dąbalem rozszerzył w Republice Tarnobrzeskiej nie tylko agitację, ale i działalność rewolucyjną. Z ich inspiracji chłopi rabowali dwory i sklepy, zajmowali i rozdzielali między siebie ziemię dworską. Dopiero interwencja Polskiej Komisji Likwidacyjnej położyła kres zamieszkom. Zabito wówczas około 4 tysięcy zbuntowanych chłopów.

W grudniu 1918 został suspendowany przez władze kościelne, a w styczniu 1919 aresztowany i osadzony w więzieniu w Rzeszowie, skąd wyszedł po wybraniu go na Sejm Ustawodawczy. Wstąpił do klubu PSL "Wyzwolenie", a w grudniu 1919 razem z Dąbalem utworzył własną frakcję poselską, związaną z ChSR. W czasie obrad plenarnych przemawiał 49 razy i zgłosił 21 interpelacji.

W Sejmie I kadencji (1922-1927) przewodniczył cztero-, a później dwuosobowemu klubowi poselskiemu ChSR. Słynął z radykalnych, populistycznych, pełnych demagogii przemówień, w których problemy polityczne, społeczne i gospodarcze łączył ze swoiście dobieraną motywacją religijną. Opowiadał się za zdecydowanymi przemianami ustrojowymi w Polsce w imię pogłębiania demokracji oraz za radykalną reformą rolną. Był uważany za przedstawiciela skrajnej lewicy w sutannie. Poza działalnością parlamentarną i wiecową zajmował się publicystyką. Pisał głównie w "Jedności chłopskiej" (1920) oraz w "Chłopskiej sprawie", które to pisma współredagował i współwydawał.

Był 4-krotnie wydawany sądom i zawsze uniewinniany.

Podczas II wojny światowej przebywał w Radomyślu i okolicach. Udzielał pomocy Żydom i związał się z miejscową komendą Armii Krajowej. Był kapelanem działających tam oddziałów AK, a od 1942 ukrywał się, poszukiwany przez żandarmerię niemiecką.

Od 1946 był proboszczem w Radenicach, a rok później w Dobkowicach.

[edytuj] Bibliografia

• Encyklopedia Białych Plam, Radom 2004