Grzegorz Smolar
Z Wikipedii
Grzegorz Smolar - ur. w 1905 r. w Zambrowie jako Hersz Smolar, zm. w marcu 1993 r. w Tel Awiwie. Przedwojenny i powojenny działacz komunistyczny, syn Dawida - producenta wody sodowej, ojciec Aleksandra i Eugeniusza.
Do 1917 r. ukończył cztery klasy szkoły podstawowej. W latach 1918 - 1919 organizował w miasteczku lewicującą grupę młodzieży syjonistycznej, którą nazwał Związkiem Młodzieży Socjalistycznej. W lipcu 1920 r., po wkroczeniu Armii Czerwonej, został z ramienia tej organizacji członkiem miejscowego Komitetu Rewolucyjnego. Z tego powodu, po wyparciu bolszewików poszukiwała go żandarmeria wojskowa.
Wyjechał do Warszawy, gdzie związał się z Komunistyczną Partią Polski. Ta przerzuciła go do sowieckiego Kijowa, i tam został sekretarzem Wydziału Ekonomicznego Gubernialnego Komitetu Komunistycznego Związku Młodzieży, a także sekretarzem gazety "Młodzież Robotnicza". Następnie podjął studia w sekcji żydowskiej Komunistycznego Uniwersytetu Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie. Była to uczelnia partyjna, kształcąca działaczy komunistycznych głównie z krajów sąsiadujących z ZSRR. Po śmierci Lenina w 1924 r. został delegowany do Humańskiego Komitetu Okręgowego KZM. Organizował tam tzw. zaciąg leninowski do tej organizacji. W 1925 r. został przyjęty do partii bolszewickiej, a następnie przeniesiono go do Charkowa (redaktor "Młodej Gwardii") i Moskwy. W 1926 r. został wybrany na członka Centralnego Żydowskiego Biura Komitetu Centralnego Komsomołu. Dwa lata później sekcja polska Międzynarodówki Komunistycznej skierowała go do pracy partyjnej w kraju. Przeniósł się do Wilna, gdzie był sekretarzem komunistycznej młodzieżówki, a później Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi. Szybko jednak został aresztowany i przez trzy następne lata odbywał karę w wileńskich Łukiszkach. W 1932 r. wrócił do KPZB, tym razem jako sekretarz na Baranowicze i Słonim oraz Białystok. Od 1934 r. był kierownikiem krajowej redakcji wydawnictw KC KPZB, a także publikował testy w języku jidysz. W 1936 r. ponownie został aresztowany i skazany na 6 lat więzienia, z którego uwolnił go wybuch wojny i wkroczenie Armii Czerwonej. Został wówczas redaktorem dziennika "Białystokier Sztern" - żydowskiego organu Komitetu Obwodowego partii bolszewickiej. Gdy w 1941 r. na tereny zajęte przez sowietów wkroczyli Niemcy, Smolar znalazł się w Mińsku, a dokładnie w mińskim getcie. Tworzył tam komunistyczną partyzantkę, a po opuszczeniu getta został komisarzem politycznym sowieckich oddziałów partyzanckich działających w tym rejonie.
W 1946 r. powrócił do kraju i rozpoczął pracę w Centralnym Komitecie Żydów Polskich jako kierownik Wydziału Kultury i Propagandy oraz członek jego Prezydium. W latach 1949-1950 pełnił funkcję przewodniczącego CKŻP jako następca Adolfa Bermana (brata Jakuba), który wyjechał do Izraela. Następnie, aż do 1962 r. był przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Do 1968 r. kierował "Głosem Ludu" (Fołks-Sztyme) - organem prasowym PZPR w języku jidysz. Stanowisko to utracił w marcu 1968 r., wtedy też wyrzucono go z partii.
Wielokrotnie odznaczany przez władze PRL za walkę w sowiecko-żydowskiej partyzantce, w latach 1943-1944. W niektórych życiorysach podawał, że był członkiem Sztabu Zjednoczenia Partyzanckiego w południowej zonie Puszczy Białowieskiej. W rzeczywistości działał na terenie Puszczy Nalibockiej oraz w jej okolicach, ale przekłamanie to nie było zamierzone. Otrzymał stopień wojskowy lejtnanta i pod pseudonimem "Jefim" był redaktorem naczelnym pięciu gazet partyzanckich wydawanych w języku rosyjskim i jidysz. Odznaczony: Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Grunwaldu III klasy, orderem Sztandaru Pracy II klasy, Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 1970 r. wyjechał przez Paryż do Izraela, gdzie pracował w Bibliotece Narodowej w Jerozolimie oraz na uniwersytecie w Tel Awiwie. Tam też zmarł w marcu 1993 r. W Polsce pozostała jego żona Walentyna, z którą związał się jeszcze w 1940 r.
