Hatshower

Z Wikipedii

Hatshower - nazwa niemieckiej akcji re-germanizacyjnej w czasie II wojny światowej na terenie przedwojennego powiatu brzozowskiego w latach 1939-1944 dotycząca głównie Haczowa - (z. też Goralenvolk). Nazwa nawiązuje do terminu niemieckiego Hatshower co w przełożeniu na język polski oznacza mieszkańców Haczowa.

Taką okupacyjną germanizację usiłowano przeprowadzić na całym Podkarpaciu, np.; w Iwoniczu, Odrzykoniu, Komborni. Opierano się przy tym na dostępnych archiwach kościelnych archidiecezji przemyskiej ^[1], które wspominają m.in że podczas wizytacji biskupiej w 1604 miejscowa ludność mówiła po niemiecku, oraz aktach parafialnych i polskich dokumentach archiwalnych wytworzonych na przestrzeni wieków przez kancelarię królewską a dostępnych w archiwum wawelskim. Na niemiecką genezę wsi wskazują również oficjalne kościelne publikacje m.in. Szematyzm diecezji przemyskiej ^[2].

Jeszcze w okresie przed 1939 Niemcy przeprowadzili na tym terenie badania etnograficzne poszukując potomków dawnych kolonistów ^[3]. Powstał wówczas termin etnograficzny "Głuchoniemcy" dla określenia ludności spolszczonej nie identyfikującej się z Niemczyzną. ^[4]Prace te przyczyniły się m.in. w okresie wojny do prowadzenia nazistowskiej polityki narodowościowej.

O niemieckich przodkach obecnych mieszkańców Podkarpacia można również przeczytać w książkach Przemysława Dąbkowskiego ^[5] oraz największego badacza historii ziemi sanockiej dr. Adama Fastnachta^[6]. Badacze ci szacowali niemiecką populację w okresie średniowiecznego osadnictwa osiadłą w dorzeczu Wisłoki na ok. 30 %. Jednocześnie niemiecki etnograf Kurt Lück jak i polscy historycy Fastnacht i Dąbkowski opierali swoje badania na podstawie tych samych dokumentów źródłowych ^[7]

W czerwcu 1940 na Podkarpaciu został przeprowadzony spis ludności, wykorzystany również do agitacji na rzecz germanizacji^[8] różne powody (między innymi; zwolnienie krewnych z obozów jenieckich, przydziały żywności, itp.)

W czasach okupacji, mimo wywozu do obozów koncentracyjnych, i mimo obiecanych korzyści, ani jeden mieszkaniec nie przyznał się do nowej narodowości^[9]. Pomimo tej nazistowskiej akcji narodowościowej na obszarze Landkreis Sanok polscy obywatele niemieckiego pochodzenia m.in. oficerowie sanockiego Gestapo Rudolf Probst i Rudolf Schmidt było zaprzysiężonymi żołnierzami AK, dzięki którym uratowano dziesiątki osób związanych z polskim państwem podziemnym^[10]

Pochodzenie mieszkańców Haczowa wywoływało wiele polemik i dyskusji w okresie powojennym. Działacze polityczni związani z endecją^[11] widzieli w mieszkańcach społeczność polską, inni badacze zwracają uwagę na przemiany kulturowe związane z wczesnym osadnictwem^[12] Obecnie mieszkańcy o nazwiskach pochodzenia niemieckiego stanowią 70% mieszkańców, pozostali mieszkańcy mają nazwiska polskie albo pochodzenia ukraińsko-łemkowskiego.

[edytuj] Bibliografia

• Dr. Kurt Lück Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum 1934 strony 584-606
• Łukasz Grzywacz-Świtalski: Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971. s.114
• Zygmunt Jaślar: Haczów, niezwykła osada szwedzko-niemiecka. Jasło 1938 (Hanshau, eine eigenartige schwedisch-dt. Siedlung, Jessel 1938)

[edytuj] Zobacz też

• Ostsiedlung

[edytuj] Referencje

1. ↑ Akta biskupie diecezji przemyskiej, tomy XVI-XVII, Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, 1604
2. ↑ Villa, colonia teutonica. Hatshof, vel Hanshoff a Casimiro Magnus Reg. Pol. huc deducta. E previlegio nimirum Vladislai Jagiellonis ex anno 1388 locationem villae confirmate, patet, eam praedicto Casimiro Regni deberi. op.cit. [w:] Schematismus Universi Venerabilis Cleri, Jasło 1872
3. ↑ Dr. Kurt Lück Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum 1934 strony 584-606
4. ↑ [1] W historiografii niemieckiej (z pierwszej połowy XX wieku) koloniści niemieccy i ich potomkowie na Podkarpaciu (wschodnie i zachodnie dorzecze Wisłoki) to tzw. Taubdeutsche (czyli pl. Głuchoniemcy), ludność spolszczona, nie identyfikująca się z Niemczyzną
5. ↑ Stosunki narodościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu (1921)
6. ↑ Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650, Lwów 1938, Wrocław 1962
7. ↑ Kodeks Dyplomatyczny Katedry Krakowskiej. Św. Wacława. Kraków. (poblikacja źródeł 1874)., Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, tomy I-XXI, Lwów 1868, (poblikacja źródeł).
8. ↑ Dok.IPN
9. ↑ Łukasz Grzywacz-Świtalski w książce: Z walk na Podkarpaciu Warszawa 1971. s.114.
10. ↑ Jan Radożycki, "Aby o nich nie zapomniano", Andrzej Brygidyn " Kryptonim "San"
11. ↑ Wójt gminy Dydnia Jerzy F. Adamski w artykule Haczów - gmina na Podkarpaciu cytuje wypowiedzi Stanisława Rymara z jego książki Haczów, wieś ongiś królewska (1962).
12. ↑ Ks. Profesor Wilhelm Gaja-Piotrowski Zanim powstała Stalowa Wola, Andrzej M. Daszkiewicz Szwedzi nad Wisłokiem, Przemysław Dąbkowski. Niemcy [w:] "Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu" (1921)