Jan Weyssenhoff (fizyk)

Z Wikipedii

Jan Weyssenhoff (ur. 27 listopada 1889 w Warszawie, zm. 11 sierpnia 1972 w Krakowie) – fizyk, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, Jagielońskiego i Politechniki Lwowskiej, członek PAU i Polskiej Akademii Nauk, autor prac z dziedziny podstaw teorii względności, mechaniki kwantowej oraz statystyki fizycznej; działacz sportowy Wisły Kraków i PZPN.

[edytuj] Kariera naukowa

Jan Weyssenhoff ur. 27 listopada 1889 r. w Warszawie jako syn znanego pisarza Józefa Weyssenhoffa^[1]. Uczęszczał do II Realnej Szkoły Średniej w Krakowie. Od 1907 r. słuchacz nadzwyczajny matematyki i fizyki na Uniwersytet Jagielloński. W czasie studiów złożył egzamin dojrzałości w zakresie ówczesnego gimnazjum, przez co uzyskał pełne prawa studenckie. Słuchał wykładów matematyki prowadzonych przez profesorów Stanisława Zarembę i Kazimierza Żorawskiego oraz wykładów fizyki profesorów Augusta Witkowskiego i Władysława Natansona. W 1911 r. rozpoczął pracę naukową w dziedzinie fizyki doświadczalnej pod kierunkiem profesora Witkowskiego i docenta Konstantego Zakrzewskiego, interesując się zjawiskiem Halla w cienkich warstwach selenu. Po śmierci profesora Witkowskiego rozpoczął przewód doktorski w zakresie przewodnictwa cieplnego wody (fizyka doświadczalna).

Pracę naukową przerwał Weyssenhoffowi wybuch I wojny światowej, który zastał go w Szwajcarii. Tam kontynuował studia na uniwersytecie w Zurychu. W 1916 r. otrzymał stopień doktora na podstawie pracy teoretycznej pt. "Zastosowania teorii kwantów do obracających się tworów i teoria paramagnetyzmu. Po uzyskaniu stopnia doktora pracował do 1919 r. w Zurychu jako fizyk doświadczalny, najpierw w uniwersytecie w charakterze zastępcy asystenta u profesora Edgara Meyera, a następnie jako asystent profesora Augusta Piccarda i docenta Johanna Brentano w Eidgenossische Technische Hochschule (ETHZ) w Zurychu. W tym czasie Weyssenhoff wykonał pod kierunkiem profesora Meyera jedyną swą pracę doświadczalną na temat odbicia molekuł rtęci od złota w niskich temperaturach. W Zurychu Weyssenhoff zetknął się też dwukrotnie z Albertem Einsteinem. Pracując jako fizyk doświadczalny w Zurychu, Weyssenhoff zajmował się również czynnie fizyką teoretyczną.

Jesienią 1919 r. Weyssenhoff wrócił do kraju i objął obowiązki asystenta fizyki doświadczalnej przy Zakładzie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego u profesora Konstantego Zakrzewskiego. Badał wówczas zakres stosowalności prawa Stokesa.Za pracę z tej dziedziny otrzymał habilitację w zakresie fizyki teoretycznej i doświadczalnej (1921). W latach 1922-1935 zajmował stanowisko profesora nadzwyczajnego fizyki teoretycznej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W sierpniu 1935 r. Weyssenhoff objął stanowisko profesora na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie początkowo kontynuował rozpoczęte w Wilnie badania nad podstawami teorii względności. W 1937 r. przystąpił również do pracy nad własnościami relatywistycznych cząstek spinowych. Jako przewodniczący Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego zorganizował pierwsze ogólnopolskie konwersatorium fizyki teoretycznej (20-22 marca 1939 r.).

W czasie II wojny światowej Weyssenhoff znalazł się jesienią 1939 r. we Lwowie i tam w latach 1939-1941 wykładał fizykę doświadczalną na Politechnice Lwowskiej oraz nadal zajmował się teorią relatywistycznej cząstki spinowej. Do Krakowa wrócił w lecie 1941 r. wraz z nim przybył młody warszawski fizyk teoretyk Antoni Raabe, z którym parę tygodni później Weyssenhoff zorganizował tajne seminarium dotyczące zagadnień relatywistycznej cząstki spinowej, a następnie prac badawczych w zakresie teorii fluidu spinowego i cząstki spinowej. Po aresztowaniu i śmierci Raabego w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu prace zostały przerwane, a ich wyniki ukazay się w 1946 r., najpierw w formie komunikatów jako listy do "Nature" i "Acta Physica Polonica". W czasie okupacji Weyssenhoff brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim, wykładając na kompletach fizykę doświadczalną, egzaminując z fizyki teoretycznej przedwojennych studentów kończących konspiracyjnie studia i biorąc udział w komisjach egzaminów magisterskich i doktorskich.

Po wyzwoleniu Krakowa w styczniu 1945 r. Weyssenhoff aktywnie uczestniczył w odnowieniu krakowskiego ośrodka akademickiego oraz odbudowie i rozbudowie krakowskiej fizyki. W 1945 r. wznowił wydawanie czasopisma "Acta Physica Polonica", którego redaktorem pozostał aż do śmierci. W latach 1960-1972 był również redaktorem "Postępów Fizyki". W 1947 r. zorganizował w Krakowie Międzynarodowy Zjazd Komisji Badań Promieni Kosmicznych pod patronatem Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Physics - IUPAP), której był wiceprezesem. Konferencja zapoczątkowała trwający do dziś cykl wielkich międzynarodowych konferencji poświęconych promieniowaniu kosmicznemu (International Cosmic Ray Conference - ICRC), które odbywają się co dwa lata w różnych krajach. Od marca do września 1948 r. Weyssenhoff przebywał w kierowanym przez Wolfganga Pauliego Instytucie Fizyki Teoretycznej Politechniki Zuryskiej. Pracował tam wspólnie z dawnym swoim studentem Jerzym Rayskim i grupą teoretyków skupionych wokół Pauliego, badających renormalizację i regularyzację w kwantowej teorii pól. Po 1951 r. Weyssenhoff poświęcił się poszukiwaniu teorii, która umożliwiałaby uzgodnienie teorii względności z mechaniką kwantową.

[edytuj] Działalność sportowa

Jan Weyssenhoff był zamiłowanym sportowcem. W młodości zajmował się grą w piłkę nożną i hokeja. Był działaczem i zawodnikiem klubów sportowych Cracovii i Wisły. Jako działacz krakowskiej Wisły był jednym z twórców PZPN. Współpracował z Józefem Lustgartenem z Cracovii na rzecz utrzymania poprawnych stosunków między oboma krakowskimi klubami (Wisłą i Cracovią) oraz układając skład kadry narodowej. W 1919 r. został pierwszym społecznym sekretarzem PZPN, w 1921 r. kierował polską drużyną narodową w meczu z Węgrami. W Wilnie, będąc czynnym zawodnikiem, działał równocześnie w tamtejszym oddziale AZS-u. Napisał pierwszy w Polsce podręcznik do gry w piłkę nożną - "Sztuka gry w piłkę nożną". Przeniósł na grunt polski system gry (1+2+3+5) stworzony przez Williama Nevilla Cobbolda.

Jan Weyssenhoff zmarł po paromiesięcznej chorobie w Krakowie 11 sierpnia 1972 r.; został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Studenci i pracownicy Uniwersytetu Jagiellońskiego – piłkarze TS Wisła-Kraków
• Historia PZPN i najważniejsze wydarzenia w polskiej piłce
• Kalendarium dziejów Wisły-Kraków
• Historia Wisły-Kraków

1. ↑ Wg "Złotej Księgi" Wydziału Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego