Karta (organizacja)
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Ośrodek KARTA – fundacja, niezależna organizacja pozarządowa (o statusie organizacji pożytku publicznego), stawiająca sobie za cel dokumentowanie i upowszechnianie najnowszej historii Polski oraz Europy Środkowo-Wschodniej. Istnieje od 1982 (działalność rozpoczęło pismo "Karta" wydawane w podziemiu w stanie wojennym). Od lipca 2004 ma status organizacji pożytku publicznego (OPP). Ośrodek KARTA prowadzi również działalność wydawniczą (m.in. kwartalnik historyczny Karta). Ośrodek KARTA był inicjatorem utworzenia Domu Spotkań z Historią.
Spis treści |
[edytuj] Historia Fundacji
W styczniu 1982 powołano w Warszawie "Kartę" jako podziemną gazetkę publicystyczną. Ukazało się 19 numerów tego wydawnictwa, które po kilku miesiącach przekształciło się w niezależny almanach, prezentujący postawy ludzi szukających wolności w świecie dyktatur.
W październiku 1983 redakcja rozpoczęła przygotowywanie serii wywiadów z więźniami politycznymi wychodzącymi na wolność. Zapisy z lat 1981-86 ukazały się w książce Polityczni, "Przedświt" 1988.
W lutym 1984 ukazała się w II obiegu przygotowana przez zespół "Karty" książka będąca – pierwszym całościowym obrazem stanu wojennego, spisanym w formie zbiorowego pamiętnika. Za działalność w "Karcie" w marcu 1985 aresztowano redaktora naczelnego i przeprowadzono rewizje u redaktorów pisma.
W listopadzie 1989 po raz pierwszy przedstawiciel redakcji wypowiedział się publicznie w "Dzienniku Telewizyjnym". Uruchomiono również "okienko" Archiwum Wschodniego w jednym z programów historycznych.
W lutym 1990 zarejestrowano oficjalnie Fundację Archiwum Wschodniego oraz Fundację KARTA, ściśle ze sobą współpracujące.
W lipcu 1990 po raz ostatni zebrała się redakcja "Karty" podziemnej. Podjęto decyzję o zalegalizowaniu pisma, które oficjalnie ukazało się po raz pierwszy w styczniu 1991.
We wrześniu 2005 został otwarty w Warszawie Dom Spotkań z Historią, który prowadzi działania edukacyjne, projekcje multimedialne oraz filmowe. W Domu Spotkań z Historią dostępna jest (w czterech językach: polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim) stała wystawa multimedialna "Europa XX wieku: oblicza totalitaryzmu", pokazująca narodziny, rozkwit i upadek nazizmu i komunizmu (ze szczególnym akcentem na ich apogeum – II wojnę światową).
[edytuj] Bieżąca działalność
[edytuj] Archiwum Ośrodka KARTA
Zbiory archiwum Ośrodka KARTA to:
- Archiwum Wschodnie – losy ludności polskiej na Kresach Wschodnich II RP oraz ZSRR po wybuchu II wojny światowej
- Archiwum Opozycji – opór społeczny i opozycja wobec władzy w latach 1944-1989
- Archiwum "Historii Bliskiej" – dokumentacja zebrana z ponad 6200 prac konkursowych przygotowanych przez blisko 11 000 uczniów szkół ponadgimnazjalnych – opisuje wydarzenia w miejscowościach wszystkich regionów Polski w całym XX w.
- Archiwum Fotografii – ponad 170 000 zdjęć z okresu 1890-1990, w tym ponad 16 000 zdjęć zdigitalizowanych.
- Archiwum "Historii Mówionej" — zawiera ponad 2300 relacji dźwiękowych, nagrywanych w latach 1987–2007,
[edytuj] Kwartalnik historyczny "Karta"
powstałe w 1982 czasopismo historyczne, wydawane przez Fundację Ośrodka KARTA. Od 1991 roku wydano 54 numery.
[edytuj] Program "Historia Bliska"
program realizowany przez Fundację Ośrodka KARTA i do XI edycji Fundację Batorego. W ramach programu organizowane są konkursy historyczne dla uczniów gimnazjów i szkół średnich.
Uczestnicy w swoich pracach konkursowych w poszczególnych latach prezentują historię swoich rodzin i miejscowości, przeprowadzają rozmowy ze świadkami i rekonstruują lokalne wydarzenia historyczne.
Pierwsza edycja konkursu została ogłoszona w 1996 roku.
Tematy kolejnych konkursów:
| 1996/97 „Polska codzienność 1944–56” |
| 1997/98 „Obywatel – władza 1956–1980” |
| 1998/99 „Najważniejsze wydarzenie w dziejach mojej społeczności. Świadkowie i świadectwa” |
| 2000/01 „Praca w PRL — dla siebie, dla społeczeństwa, dla systemu?” |
| 2001/02 „Obcy wśród swoich. Doświadczenie XX wieku” |
| 2002/03 „Ludzie w ruchu — migracja, awans, degradacja społeczna 1914–1989” |
| 2003/04 „Spory o upamiętnienie przeszłości — pomniki, cmentarze, patroni” |
| 2004/05 „Codzienność w czasie przełomu 1944—1945" |
| 2005/06 „Życie religijne w czasach PRL — jednostka, wspólnota, instytucja” |
| 2006/07 „Niepokorni w XX wieku” |
| 2007/08 „Mała ojczyzna - w pamięci i świadectwach” |
Od 1999 roku konkurs „Historii Bliskiej” stał się elementem EUSTORY (www.eustory.org) — tworzonej przez Fundację Körbera z Hamburga międzynarodowej sieci niezależnych historycznych konkursów dla młodzieży ze wszystkich części Europy (obecnie członkowie z 18 krajów), które łączy idea uczenia przez doświadczenie, realizowana w prowadzonej przez młodych ludzi samodzielnej pracy badawczej.
W ramach programu "Historia Bliska" Ośrodek KARTA wraz z Fundacją Bankową im. Leopolda Kronenberga zrealizowały również projekt "Prywaciarze 1945–89".
"Prywaciarze 1945–89" był to konkurs na świadectwa dokumentujące wszelkie formy przedsiębiorczości — indywidualnej lub grupowej — jakie w powojennej Polsce zaistniały wbrew ograniczeniom, narzuconym przez system. Te formy samodzielnego działania często stawały się w Polsce powojennej tożsame z nielegalnością. „Spekulanci”, „cinkciarze”, „badylarze”, „prywaciarze” — to epitety, które wyrażały negatywne nastawienie do ludzi szukających niezależności gospodarczej. Efektem projektu była wystawa pod tym samym tytułem, a także publikacja albumowa zawierająca najciekawsze prace konkursowe oraz ponad sto zdjęć obrazujących "peerelowską" prywatną inicjatywę.
[edytuj] Program "Historia Mówiona"
Historia Mówiona to program Ośrodka KARTA powołany do życia w 2003 r.
Rozpoczął go udział KARTY w międzynarodowym projekcie dokumentacyjnym Mauthausen Survivors Documentation Project (marzec 2002 – maj 2003), w którym nagrywaliśmy relacje biograficzne byłych polskich więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych systemu Mauthausen – w sumie 164 nagrania audio i video.
Był to powrót do pierwszych doświadczeń Ośrodka z nagrywaniem świadków historii XX w. W latach 1987-1993, w ramach Archiwum Wschodniego, nagrano ok. 1200 relacji Polaków i obywateli polskich represjonowanych przez ZSRR – głównie deportowanych z Kresów Wschodnich oraz więźniów łagrów – a także żołnierzy powojennego podziemia antykomunistycznego.
[edytuj] Indeks Represjonowanych
Indeks Represjonowanych – program badawczy Ośrodka KARTA (realizowany od 1988 r.), w ramach którego prowadzona jest całościowa imienna dokumentacja losów obywateli polskich prześladowanych w ZSRR w latach 1939-59. Od 2002 r. program realizowany jest pod patronatem Instytutu Pamięci Narodowej, przy wsparciu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji i Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Zgromadzone w Ośrodku KARTA ankiety personalne represjonowanych oraz materiały źródłowe z archiwów polskich i posowieckich zostały skatalogowane i skomputeryzowane. Tak powstała podstawowa baza danych "Indeksu Represjonowanych", która liczy obecnie ponad 754 tysiące biogramów; w przypadku osób występujących w kilku źródłach dane się powtarzają, a więc całość dotyczy mniejszej liczby osób. Zgromadzenie takiego materiału pozwoliło na podjęcie całościowych badań weryfikacyjnych i statystycznych. Całkowicie zweryfikowane informacje o ponad 114 900 tysiącach osób opublikowane zostały w piętnastu tomach serii wydawniczej Indeks Represjonowanych. Biogramy w tych tomach zawierają podstawowe dane identyfikujące osobę i opisujące formę represji w ZSRR oraz informacje o źródłach archiwalnych, w których jest to (czasem znacznie szerzej) zapisane.
[edytuj] Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia
Badawczo-opiniotwórczy program Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia, polegający na wspólnym dokumentowaniu przeszłości, zainicjowany został w 1992 r. podczas Tygodnia Sumienia w Polsce – spotkania w Warszawie kilku tysięcy Sybiraków z członkami Stowarzyszenia Memoriał z Rosji i Ukrainy. Ośrodek od tej pory koordynował działania partnerskie mające na celu udokumentowanie szczególnie zaniedbanych poznawczo obszarów wspólnej historii XX wieku. W pracach programu uczestniczą partnerzy m.in. z Rosji, Białorusi, Litwy, Ukrainy, Bułgarii, Czech i Słowacji.
[edytuj] Opozycja w PRL
Program badawczo-dokumentacyjny, służący zapisaniu historii działań środowisk opozycyjnych w Polsce w latach 1945-1989. Podstawowym przedsięwzięciem wydawniczym programu jest obecnie "Opozycja w PRL". Słownik biograficzny 1956-1989, którego trzy pierwsze tomy ukazały się w latach 2000-2006.
[edytuj] Portal internetowy "Uczyć się z historii"
Uczyć się z historii – uruchomiony we wrześniu 2005 serwis internetowy gromadzący i publikujący historyczne projekty edukacyjne dotyczące okupacji, doświadczenia totalitaryzmów, ludobójstwa i wysiedleń. Na stronie publikowane są również aktualności związane z edukacją historyczną oraz dostępne jest forum dyskusyjne dla nauczycieli i uczniów, w szczególności maturzystów chcących w swoich prezentacjach maturalnych poruszać zagadnienia historii II wojny światowej.
[edytuj] Bazy danych
Indeks Represjonowanych 1939-59
W bazie danych Internetowego Centrum „Indeksu Represjonowanych” znajdują się informacje ze zweryfikowanych i opublikowanych dwudziestu zestawień, a także nie opublikowanego jeszcze zestawienia biogramów osób deportowanych w 1940 roku z obwodu brzeskiego do obwodu archangielskiego (6713 biogramów).
Ponadto w Internetowym Centrum można znaleźć informacje o osobach z dwóch pierwotnych zestawień – tzw. Listy Ukraińskiej oraz Wykazu spraw prowadzonych przez organa NKWD Zachodniej Ukrainy i Białorusi, będącego wiarygodnym spisem osób, które aresztowano i przeciw którym wszczęto śledztwo podczas okupacji sowieckiej 1939–41. W sumie dane te opisują los około 215 tysięcy osób, czyli około 37% wszystkich represjonowanych.
| 1. Rozstrzelani w Katyniu | (4410 osób) |
| 2. Rozstrzelani w Charkowie | (3739) |
| 3. Rozstrzelani w Twerze | (6314) |
| 4. Uwięzieni w Borowiczach | (5795) |
| 5. Jeńcy w Griazowcu i Suzdalu | (3640) |
| 6. Aresztowani w rejonie Lwowa i Drohobycza | (5822) |
| 7. Uwięzieni w Stalinogorsku | (6326) |
| 8. Uwięzieni w Donbasie i pod Saratowem | (4782) |
| 9. Jeńcy zmarli i zaginieni | (1785) |
| 10. Więźniowie łagrów w rejonie Workuty | (4105 – aresztowani 1939–1944) |
| 11. Więźniowie łagrów w rejonie Workuty | (5690 – aresztowani po 4 stycznia 1944) |
| 12. Jeńcy w Juży | (9567) |
| 13. Jeńcy obozu lwowskiego | (12 002) |
| 14. Uwięzieni w Ostaszkowie i Riazaniu | (4307) |
| 15. Aresztowani na „Zachodniej Białorusi” | (4669) |
| 16. Deportowani w obwodziearchangielskim | (9320 – wywiezieni z obwodu białostockiego) |
| 17. Deportowani w obwodzie archangielskim | (8559 – wywiezieni z obwodu baranowickiego i wilejskiego) |
| 18. Deportowani w obwodzie archangielskim | (10 344 – wywiezieni z obwodu lwowskiego) |
| 19. Internowani na Uralu | (3940) |
| 20. Deportowani w obwodzie wołogodzkim | (14 226) |
Baza danych - Indeks Represjonowanych 1939-59
Represjonowani 1981-89
Tworzona w Ośrodku KARTA komputerowa baza danych o osobach represjonowanych przez władze PRL w latach 1981-89 powstaje w oparciu o zbiory Archiwum Opozycji - ogólnopolskiego centrum dokumentacji działań polskiej opozycji antykomunistycznej. W bazie znajdą się docelowo biogramy wszystkich osób prześladowanych z przyczyn politycznych w latach 80. - internowanych, aresztowanych, więzionych, skazanych przez sądy i kolegia. Dotychczas skomputeryzowaliśmy informacje o blisko 10 tysiącach internowanych w stanie wojennym. Każdy biogram zawiera podstawowe dane personalne, daty represji oraz, niekiedy, miejsca internowania.
Baza danych - Represjonowani 1981-89
Baza danych ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40. XX wieku
Baza danych zawiera 3970 biogramów ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego z lat 1942–44 z terenu czterech gmin: Chotiaczów, Korytnica, Mikulicze i Werba przedwojennego powiatu włodzimierskiego województwa wołyńskiego. Są to osoby narodowości polskiej (2974 biogramy) i ukraińskiej (964 biogramy) oraz osoby o innej lub nieustalonej narodowości (32 biogramy).
Podstawę zestawienia stanowią dane pochodzące m.in. z akt Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie dotyczących zbrodni popełnionych na terenie województwa wołyńskiego w latach 1939–45 przez nacjonalistów ukraińskich, zbiorów Archiwum Wschodniego Ośrodka KARTA, zbiorów Państwowego Archiwum Obwodu Wołyńskiego w Łucku, materiałów zgromadzonych przez ukraińskiego badacza Jarosława Caruka, a także wielu publikacji książkowych.
Baza danych ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40. XX wieku
Katalog zbiorów archiwalnych
Baza danych zbiorów archiwalnych Ośrodka KARTA, w tym:
| Archiwum Fotografii | W Archiwum Fotografii Ośrodka KARTA zgromadzonych jest ponad 100 tysięcy fotografii (negatywów, diapozytywów, odbitek, albumów fotograficznych) z okresu 1914-1989. Zasób jest sukcesywnie digitalizowany i opracowywany. W formie elektronicznej dostępnych jest obecnie kilkanaście tysięcy zdjęć. W bazie udostępniane są także inne zbiory ikonograficzne (plakaty, szkice, projekty, rysunki, karty pocztowe, znaczki, ulotki) przeważnie składające się z druków nieoficjalnych, wydawanych przez ugrupowania opozycyjne bądź niezależne oficyny wydawnicze w latach 80. Osobny zespół stanowią oficjalne plakaty propagandowe z lat 1946-1987. |
| Archiwum konkursów "Historii Bliskiej" | Baza danych Historii Bliskiej zawiera podstawowe informacje o pracach nadesłanych na konkursy historyczne dla młodzieży organizowane od 1996 roku przez Ośrodek KARTA i Fundację Stefana Batorego. Każdy z konkursów stanowi odrębną, zamkniętą całość. Ich tematem jest historia najnowsza (XX wiek) ze szczególnym uwzględnieniem relacji bezpośrednich świadków opisywanych zdarzeń. |
Baza danych zbiorów archiwalnych Ośrodka KARTA
[edytuj] Wystawy
Fundacja Ośrodka KARTA była organizatorem następujących wystaw:
| Fenomen Solidarności | Wystawa Fenomen „Solidarności” przedstawia najważniejsze wydarzenia z lat 1980–1989 — powstanie ruchu „Solidarności”, powszechny akces społeczeństwa polskiego do nowych związków zawodowych, relacje między „S” a władzą komunistyczną, atak władzy na ruch społeczny, schyłek systemu komunistycznego w Polsce i w Europie Wschodniej. |
| Polacy – Czesi – Słowacy: spotkania pod komunizmem | Wystawa Polacy – Czesi – Słowacy: spotkania pod komunizmem, prezentowana w styczniu 2005 w Czeskim Centrum w Warszawie. To druga ekspozycja (po wystawie polsko-węgierskiej) przygotowana przez Ośrodek KARTA na zlecenie Urzędu Miasta st. Warszawy, poświęcona historii relacji wzajemnych społeczeństw Grupy Wyszehradzkiej w epoce komunizmu. Na ekspozycję składa się dwadzieścia plansz zdjęciowo- tekstowych, ukazujących wybrane epizody ze spotkań Czechów, Słowaków i Polaków od roku 1956 do wybuchu Aksamitnej Rewolucji w roku 1989. |
| Polacy – Węgrzy: spotkania pod komunizmem | Wystawa Polacy – Węgrzy: spotkania pod komunizmem, została przygotowana przez Ośrodek KARTA we współpracy z Urzędem Miasta st. Warszawy. W skład ekspozycji wchodzi dwadzieścia plansz tekstowo-zdjęciowych będących zbliżeniami najważniejszych spotkań w historii dwóch narodów na przestrzeni lat 1956–89. |
| Czas imperium | Wystawa fotografii Tomasza Kiznego wykonanych na Syberii, Kołymie, Workucie, Wyspach Sołowieckich, Kanale Białomorskim - skonfrontowanych ze zdjęciami dokumentalnymi odnalezionymi w sowieckich archiwach oraz w prywatnych albumach byłych więźniów Gułagu i wśród rodzinnych pamiątek funkcjonariuszy Systemu. |
| Solidarność 1980. 18 dni, które wstrząsnęły światem | Wystawa pokazuje 18 dni strajku w Stoczni Gdańskiej - od wybuchu protestu 14 sierpnia po podpisanie porozumień 31 sierpnia 1980. Zrealizowana w 5 wersjach językowych (angielska, niemiecka, francuska, rosyjska i hiszpańska), prezentowana w sieci polskich placówek kulturalnych i dyplomatycznych na całym świecie |
| Odrzucając kłamstwo. Z historii oporu i opozycji antytotalitarnej w XX wieku | Wystawa opowiada o wybranych ludziach i środowiskach występujących przeciwko XX-wiecznym systemom totalitarnym - nazizmowi i komunizmowi - w obronie praw człowieka. Pokazuje indywidualną drogę do opozycji, tworzenie się alternatywnych wobec systemu środowisk, formy opozycyjnego działania i kontaktów między opozycjami w różnych krajach. Stała ekspozycja, w języku polskim i niemieckim, prezentowana w pałacu w Krzyżowej k/Świdnicy. Otwarcie: 24 czerwca 1998 w Krzyżowej. |
| Niezależna Agencja Fotograficzna Dementi | Wystawa prezentuje ponad 70 fotografii, wykonanych przez fotoreporterów Niezależnej Agencji Fotograficznej "dementi" w latach 1982-1991, ukazujących lata stanu wojennego oraz okres upadku systemu komunistycznego w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, NRD, na Litwie oraz Łotwie. Otwarcie: 13 grudnia 1997, Muzeum Miejskie we Wrocławiu. |
| Planeta Kołyma | Wystawa prezentuje zdjęcia archiwalne, wydobyte z archiwów b.ZSRR, przedstawiające pracę więźniów w kopalniach i obozach kołymskich. Drugim nurtem wystawy są współczesne fotogramy autorstwa Tomasza Kiznego, wykonane w 1995 roku podczas jego wyprawy na Kołymę. Otwarcie: kwiecień 1996, Instytut Polski w Düsseldorfie. |
| Bramy Wolności. Od Solidarności do zjednoczenia Niemiec | Wystawa pokazuje wydarzenia społeczno-polityczne lat 1980-89 w Polsce oraz wystąpienia społeczeństw innych krajów - Węgier, republik bałtyckich, NRD, Czechosłowacji, Rumunii - w 1989-90 roku. Druga część wystawy jest opowieścią o polskiej opozycji demokratycznej i przedstawia okres lat 1976-89: rodzenie się zorganizowanej opozycji, wielość jej form aktywności. Wystawa wyłącznie w wersji niemieckojęzycznej. Otwarcie: 10 listopada 1999 w Berlinie. |
| Koniec Jałty | Wystawa ukazuje rolę polskiego społeczeństwa w zmianach politycznych, które doprowadziły do upadku komunizmu i narodzin nowych demokracji, a w rezultacie uruchomienia skutecznego procesu jednoczenia się Europy. Równoległym tematem wystawy jest pomoc Zachodu dla Polaków w stanie wojennym. Pokazuje różne formy tej pomocy i jest zarazem symbolicznym podziękowaniem za nią. Dzięki poparciu Zachodu Polska nie była osamotniona w swojej walce o „wyjście z Jałty”. Wystawa była prezentowana w warszawskim Pałacu Kultury (hol główny i sala im. Kisielewskiego) od 30 kwietnia 2004 (w przeddzień wstąpienia Polski do Unii Europejskiej) do 16 maja 2004. |
| Dni Solidarności | Wystawa plenerowa ukazująca, dzień po dniu, najważniejsze wydarzenia Sierpnia 1980 i strajków na Wybrzeżu, które doprowadziły do powstania niezależnych związków zawodowych. Otwarcie: 31 sierpnia 2000, dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie. Obecnie wystawę można oglądać na terenie Stoczni Gdańskiej. |
| Prywaciarze 1945-89 | Stragany, kramy i sklepiki; jarmarki, bazary i targi; rzemieślnicy i rękodzielnicy; punkty usługowe; milicja przeciw „pasożytom” — wystawa blisko pięćdziesięciu fotografii, pierwsza próba pokazania zjawiska „prywatnej inicjatywy” i różnych form przedsiębiorczości, jakie w Polsce powojennej zaistniały wbrew ograniczeniom narzuconym przez system. Otwarcie: 19 marca 2001 w Domu Związku Rzemiosła Polskiego w Warszawie. |
[edytuj] Nagrody
- 1990 "Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich" dla pisma „Karta” za „nową formułę pisania o historii najnowszej”,
- 2000 "Dyplom ministra spraw zagranicznych RP" dla Ośrodka KARTA za zasługi dla promocji Polski w świecie”,
- 2001 "Medal św. Jerzego od „Tygodnika Powszechnego”" dla Zbigniewa Gluzy, szefa KARTY, za „walkę z niepamięcią”,
- 2002 "Nagroda „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia" dla Zbigniewa Gluzy i Ośrodka KARTA za „działalność w imię polskiej racji stanu”,
- 2002 "Główna nagroda w konkursie „Pro Publico Bono”" dla Ośrodka KARTA — jako najlepszej inicjatywy obywatelskiej w skali ogólnopolskiej.
- 2005 "Nagroda Urzędu ds. Kombatantów i Osób represjonowanych" dla "Karty" za "konsekwentne dążenie do odsłaniania prawdy historycznej"
- 2006 "Doroczna Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich" (Toronto) dla "Karty" w dziedzinie kultury dla Ośrodka KARTA
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Fundacja Ośrodka KARTA (pl.)
