Kościół św. Marcina w Poznaniu
Z Wikipedii
 |
|
Kościół pw. św. Marcina w Poznaniu - znajduje się na skrzyżowaniu ul. Św. Marcin i al. Marcinkowskiego. Niewielką świątynię wzniósł prawdopodobnie książę Przemysł I w 1240[1], choć powstanie samej parafii tonie w mrokach historii pomiędzy XI a XIII wiekiem. Obejmowała na początku cały dzisiejszy lewobrzeżny Poznań aż po Junikowo, Ławicę i Skórzewo. Wkrótce rozwinęła się wokół niej osada o nazwie Święty Marcin, która została włączona do Poznania w końcu XVIII wieku (pozostałością po niej jest nazwa ulicy św. Marcin - nie św. Marcina). Przy parafii istniała szkoła parafialna (wzmiankowana już w 1438[2]).
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwotny kształt świątyni nie jest znany, lecz zapewne[3] była murowana. O średniowiecznym wyposażeniu wiadomo więcej. Obok ołtarza głównego (poświęconego św. Marcinowi) istniało ministerium dla wikariuszy (erygowane w 1486), ołtarz św. Stanisława (cechowy, cechu czapników) i ołtarz Św. Krzyża (bractwa ubogich)[4]. Swój dzisiejszy kształt świątynia zyskała dzięki przebudowie w początkach XVI wieku. Od 1486 w księgach miejskich widnieją zapisy pieniędzy na budowę nowego kościoła. Prawdopodobnie prace rozpoczęto w 1516 (pleban Grzegorz z Szamotuł), kontynuowano za Marcina Święcickiego i ukończono w 1517. Nawa główna była kryta stropem, nawy boczne miały sklepienia gwiaździste, pod kościołem znajdowały się cztery krypty. Wieży nie wybudowano[5]. Do potopu szwedzkiego trwał rozwój wyposażenia i infrastruktury kościelnej, spowolniony jednak zasadami ogłoszonymi w 1520 przez Marcina Lutra, np. do 1570 r. nie fundowano nowych ołtarzy[6]. Kościół odnowiono w końcu XVI wieku (pleban Maciej z Pońca)[7] W 1657 świątynia została spalona podczas najazdu brandenburskiego. Odbudowana w ciągu następnych lat przez plebanów Andrzeja Wilkiewicza (1670-1686; odbudowa murów cmentarza, powstała dzwonnica) i Andrzeja Chrościńskiego (1686-1721; powstała wieża, malowidła wewnątrz kościoła i nowe organy)[8] w stylu barokowym. Wieżę rozebrano z powodu groźby zawalenia w roku 1745. W 1779 istniała nowa dzwonnica (drewniana, z czterema dzwonami)[9], naprawione były też zniszczenia z okupacji rosyjskiej miasta (1771) związanej z konfederacją barską. Gruntowny remont z drobnymi zmianami kościół przeszedł w latach 1834 - 1840. W 1885 przy prawej nawie bocznej zbudowano kaplicę św. Józefa. 1859 w ogrodzie przy kościele stanął pierwszy na ziemiach polskich pomnik A. Mickiewicza, wykonany przez Władysława Oleszczyńskiego. 1890 u stóp cokołu umieszczono postacie przedstawiające Wisłę, Wartę i Niemen autorstwa Władysława Marcinkowskiego a w 1904 kamienny monument zastąpiono kopią z brązu aut. Marcinkowskiego. Pomnik zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej.
W 1925 przystąpiono do przebudowy mającej na celu rozszerzenie i remont starej świątyni. Cofnięto główny ołtarz, przedłużono kaplicę św. Józefa, po stronie południowej zbudowano nową zakrystię. Pochodzący z XVII wieku ołtarz główny św. Marcina przesunięto bliżej ściany i zmniejszono. Świątynia otrzymała nową polichromię, witraże i ambonę, usunięto łuk triumfalny, przebudowano chór i ustawiono nowy ołtarz św. Antoniego. W 1929 od strony ul. Św. Marcina przy bocznym wejściu do świątyni stanęła 45-metrowa (o podstawie 6 na 6 metrów) wieża. Na wys. 25 metrów umieszczono zegar, a nad nim dzwonnicę przykrytą wspartą na kolumnach barokową kopułą. Na wieży umieszczono cztery trzymetrowej wysokości postacie św. Wojciecha, św. Stanisława biskupa oraz apostołów św. Piotra i św. Pawła wykonane przez Marcina Rożka. Na froncie wieży na osi Alei Marcinkowskiego umieszczono płaskorzeźbę autorstwa Marcina Rożka przedstawiającą postać św. Marcina na koniu oddającego połowę płaszcza żebrakowi. W nowej wieży zawisły trzy dzwony. Największy (1800 kg)wykonał w 1747 r. poznański ludwisarz Christian Heinrich Witte a poświęcony był Matce Boskiej, drugi (800 kg)z 1563 – św. Marcinowi, trzeci (250 kg) z 1718 pochodzący z miejscowej odlewni Hammera poświęcono św. Andrzejowi.
Wysoką wartość zabytkową docenili nawet Niemcy podczas I wojny światowej uznając je za zabytki pierwszej klasy. W 1930 podczas urzędowania proboszcza ks. Prałata prof. dra Teodora Taczaka kościół otrzymał nowe organy, konfesjonały i nowe stalle przy głównym ołtarzu. Na zewnątrz wmurowano brązową tablicę ku czci ks. Piotra Wawrzyniaka autorstwa Władysława Marcinkowskiego. W 1932 przebudowano kaplicę Matki Boskiej z Lourdes, obok której ustawiono Golgotę – krzyż i trzy figury.
W 1939 kościół został zamieniony na magazyn zrabowanych dzieł sztuki sakralnej. W 1945 spłonął wraz z zawartością.
Podczas odbudowy w latach 1950 - 1954 kościołowi przywrócono kształt gotycki. Wewnątrz najciekawszym zabytkiem jest ołtarz w formie tryptyku obrazujący życie św. Katarzyny, pochodzący z 1498 z kościółka cmentarnego w Świerzawie na Dolnym Śląsku oraz znajdująca się w nawie południowej drewniana polichromowana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z około 1510 ze szkoły wielkopolskiej, a także wisząca nad wejściem do zakrystii figura Boga Ojca. Polichromia kościoła według projektu W. Taranczewskiego pochodzi z 1957. Witraże w prezbiterium są autorstwa J. Piaseckiego z 1960, za organami W. Taranczewskiego 1970, w nawach wykonane przez poznańską firmę witrażową Marii Powalisz-Bardońskiej (po 1970, częściowo z wykorzystaniem projektów W. Taranczewskiego) [10]. Rzeźba św. Marcina w tympanonie nad głównym wejściem dłuta Edwarda Haupta pochodzi z 1957.
Na południe od kościoła znajduje się pochodząca z 1911 roku grota Matki Bożej z Lourdes przekształcona w latach 30. XX wieku w wolno stojącą kaplicę przykrytą kopułą.
[edytuj] Obchody dnia św. Marcina w Poznaniu
11 listopada, w dniu św. Marcina, po sumie odpustowej, rusza spod kościoła pochód pod przewodnictwem świętego, który kieruje się do Zamku Cesarskiego, gdzie św. Marcin przejmuje na jeden dzień klucze i władzę nad miastem od Prezydenta Poznania. W tym dniu poznaniacy wspomagają biednych i samotnych oraz zajadają się rogalami świętomarcińskimi.
Przypisy
- ↑ Brak jest zachowanych dokumentów, najwcześniejszy to dokument z wizytacji bpa Tolibowskiego w 1662, w którym istnieje wzmianka o darowanych na własność plebanowi gruntach na Górczynie i w Wierzbicy, cytowana za dziś zaginionym dokumentem Przemysła II z 1284. (Jacek Wiesiołowski, KMP 2006/1, str. 9)
- ↑ Mieściła się w kaplicy na przykościelnym cmentarzu; tamże, str. 15
- ↑ Sugeruje to wzmianka z 1556; tamże, str.15
- ↑ tamże, str. 15
- ↑ tamże, str. 16
- ↑ Do pojawienia się w 1570 w Poznaniu jezuitów liczba katolików spadała na rzecz kościołów protestanckich; tamże, str. 17
- ↑ tamże, str.19
- ↑ tamże, str.23
- ↑ tamże, str.29
- ↑ Iwona Błaszczyk (KPM 2006/1)
[edytuj] Literatura
- Jacek Wiesiołowski, Kościół i osada Święty Marcin w średniowieczu i okresie staropolskim; fragment Kroniki Miasta Poznania (KMP) 2006/1, Wydawnictwo Miejskie, ISSN 0137-3552.
- Waldemar Karolczak, Ulice i zaułki dawnego Poznania. Ulica Święty Marcin, Muzeum Narodowe w Poznaniu 2005
- Iwona Błaszczyk, Wacław Taranczewski i jego wizja wnętrza kościoła św. Marcina, KMP 2006/1, Wydawnictwo Miejskie, ISSN 0137-3552, .str 60. i nast.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Zdjęcia kościoła: widok z zewnątrz, wnętrze, witraże
