Konklawe 1492

Z Wikipedii

Konklawe 6-11 VIII 1492 - konklawe, które wyniosło na tron papieski Aleksandra VI

Spis treści 1 Śmierć Innocentego VIII. Początek sediswakancji 2 Lista uczestników 2.1 Nieobecni 3 Podziały w Św. Kolegium 4 Kandydaci do tiary 5 Przygotowania do konklawe 6 Konklawe 7 Wybór Aleksandra VI 8 Źródła 9 Przypisy

[edytuj] Śmierć Innocentego VIII. Początek sediswakancji

Papież Innocenty VIII zmarł 25 lipca 1492 roku w wieku 60 lat. Z uwagi na jego słabe zdrowie było to oczekiwane już od co najmniej kilku miesięcy. Był on człowiekiem słabego charakteru. Główną rolę w zarządzie Kościołem za jego pontyfikatu odgrywali nienawidzący się nawzajem kardynałowie Giuliano della Rovere i Rodrigo Borgia.

[edytuj] Lista uczestników

Kolegium kardynalskie w chwili śmierci Innocentego VIII liczyło 25 jawnych członków. Dwóch innych kardynałów, 17-letni Federico di Sanseverino oraz 86-letni patriarcha Wenecji Maffeo Gherardi, zostało kreowanych in pectore. Ich nazwiska zostały ujawnione dopiero po śmierci Innocentego VIII, jednak za sprawą kardynałów Ascanio Sforzy oraz Orsiniego zostali jednak dopuszczeni do udziału w konklawe. Ostatecznie w konklawe uczestniczyło 23 kardynałów, czterech nie przybyło bowiem do Rzymu:

• Rodrigo Borgia (nominacja kardynalska: 20 lutego 1456) - kardynał-biskup Porto e Santa Rufina; komendatariusz diakonii S. Maria in Via Lata; dziekan Św. Kolegium Kardynałów; wicekanclerz Św. Kościoła Rzymskiego; arcybiskup Walencji; administrator diecezji Cartagena, Majorka i Eger; archiprezbiter Bazyliki Liberiańskiej; opat komendatoryjny Subiaco; protektor zakonu joannitów

• Oliviero Carafa (18 września 1467) - kardynał-biskup Sabiny; komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Eusebio; subdziekan Św. Kolegium Kardynałów; administrator diecezji Salamanka; opat komendatoryjny Cava; protektor zakonu dominikanów

• Giuliano della Rovere (16 grudnia 1471) - kardynał-biskup Ostia e Velletri; komendatariusz kościołów prezbiterialnych S. Pietro in Vincoli i SS. XII Apostoli; wielki penitencjariusz; arcybiskup Awinionu; archiprezbiter Bazyliki Laterańskiej; biskup Bolonii; legat w Awinionie; opat komendatoryjny Grottaferrata i Nonantola; protektor zakonu franciszkanów

• Giovanni Battista Zeno (21 listopada 1468) - kardynał-biskup Frascati; biskup Vicenzy; archiprezbiter Bazyliki Watykańskiej

• Giovanni Michiel (21 listopada 1468) - kardynał-biskup Palestriny; komendatariusz diakonii S. Angelo in Pescheria; biskup Werony

• Jorge da Costa (18 grudnia 1476) - kardynał-biskup Albano; komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Lorenzo in Lucina; arcybiskup Lizbony

• Girolamo Basso della Rovere (10 grudnia 1477) - kardynał-prezbiter S. Crisogono; biskup Recanati e Macerata; protektor zakonu karmelitów

• Domenico della Rovere (10 lutego 1478) - kardynał-prezbiter S. Clemente; biskup Turynu i Corneto e Montefiascone

• Paolo Fregoso (15 maja 1480) - kardynał-prezbiter S. Sisto; arcybiskup Genui i biskup-komendatariusz Ajaccio

• Giovanni de'Conti (15 listopada 1483) - kardynał-prezbiter S. Vitale

• Giovanni Giacomo Sclafenati (15 listopada 1483) - kardynał-prezbiter S. Cecilia; komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Stefano al Monte Celio; biskup Parmy

• Lorenzo Cibo de Mari (9 marca 1489) - kardynał-prezbiter S. Marco; arcybiskup Benewentu; administrator diecezji Vannes; kamerling Św. Kolegium Kardynałów

• Ardicino della Porta (9 marca 1489) - kardynał-prezbiter SS. Giovanni e Paolo; biskup Alerii; administrator diecezji Ołomuniec

• Antoniotto Pallavicini (9 marca 1489) - kardynał-prezbiter S. Prassede; biskup Orense i Lamego; administrator diecezji Tournai

• Maffeo Gherardi (9 marca 1489) - kardynał-prezbiter SS. Nereo ed Achilleo; patriarcha Wenecji

• Francesco Todeschini-Piccolomini (5 marca 1460) - kardynał-diakon S. Eustachio; protodiakon Św. Kolegium Kardynałów; administrator archidiecezji Siena i diecezji Fermo; protektor Niemiec

• Raffaele Sansoni Riario (10 grudnia 1477) - kardynał-diakon S. Lorenzo in Damaso; komendatariusz diakonii S. Giorgio in Velabro; kamerling Św. Kościoła Rzymskiego; administrator archidiecezji Piza i diecezji Osma; protektor zakonu augustianów

• Giovanni Battista Savelli (15 maja 1480) - kardynał-diakon S. Nicola in Carcere Tulliano

• Giovanni Colonna (15 maja 1480) - kardynał-diakon S. Maria in Aquiro; administrator diecezji Rieti

• Giovanni Battista Orsini (15 listopada 1483) - kardynał-diakon S. Maria Nuova; administrator archidiecezji Tarent; legat w Marchii Ankońskiej

• Ascanio Maria Sforza Visconti (17 marca 1484) - kardynał-diakon SS. Vito e Modesto; administrator diecezji Pawia i Cremona

• Giovanni de Medici (9 marca 1489) - kardynał-diakon S. Maria in Domnica; opat komendatoryjny Monte Cassino

• Federico di Sanseverino (9 marca 1489) - kardynał-diakon S. Teodoro; administrator diecezji Maillezais

Spośród tych 23 kardynałów zaledwie 4 (Sclafenati, della Porta, Pallavicini i Gherardi) otrzymało kapelusz kardynalski za swą służbę Kościołowi. Spośród pozostałych dziewiętnastu aż dziewięciu było krewnymi poprzednich papieży: Kaliksta III (Borgia), Piusa II (Piccolomini), Pawła II (Zeno i Michiel), Sykstusa IV (G. della Rovere, Girolamo Basso della Rovere, D. della Rovere, Riario) i Innocentego VIII (Cibo de Mari); 2 było tzw. koronowanymi kardynałami, którzy reprezentowali w Rzymie interesy swoich monarchów (Carafa - król. Neapolu, da Costa - król. Portugalii), 3 było przedstawicielami północnowłoskich rodów książęcych (Ascanio Sforza - ks. Mediolanu, Medici - ks. Florencji, ród kardynała P. Fregoso rządził w XV wieku Rep. Genui, sam kardynał kilkakrotnie był dożą Republiki), a 5 należało do rzymskiej arystokracji (Orsini, Colonna, Savelli, Conti, Sanseverino). Choć wśród nich nie brakowało ludzi poważnie traktujących swoje religijne obowiązki (np. Piccolomini, Conti) większość z nich mentalnością i sposobem życia przypominało raczej świeckich książąt, lubujących się w zbytku i luksusach, a przy tym dbających o interesy własnych rodów lub swoich monarchów. W tym stanie rzeczy o zwycięstwie tego czy innego kandydata decydowały głównie względy polityczne, a wielu kardynałów skłonnych było poprzeć tego kandydata, który najwięcej zaoferuje dla wsparcia interesów, które reprezentowali (czyli mówiąc krótko - za odpowiednią łapówkę).

Oprócz Hiszpana Borgii i Portugalczyka da Costy wszyscy uczestnicy konklawe byli Włochami. Sześciu z nich mianował Innocenty VIII, dwunastu Sykstus IV, trzech Paweł II, a po jednym Pius II i Kalikst III.

[edytuj] Nieobecni

4 kardynałów nie uczestniczyło w konklawe (2 Hiszpanów i 2 Francuzów):

• Juan Luis del Mila y Borja (20 lutego 1456) - kardynał-prezbiter SS. IV Coronati; protoprezbiter Św. Kolegium Kardynałów; biskup Lèrida

• Pedro Gonzalez de Mendoza (7 maja 1473) - kardynał-prezbiter S. Croce in Gerusalemme; arcybiskup Toledo i prymas Hiszpanii; administrator diecezji Sigüenza; tytularny patriarcha Aleksandrii; kanclerz królestwa Hiszpanii

• Andre d'Espinay (9 marca 1489) - kardynał-prezbiter SS. Silvestro e Martino ai Monti; arcybiskup Lyonu i Bordeaux, prymas Galii

• Pierre d'Aubusson (9 marca 1489) - kardynał-diakon S. Adriano; wielki mistrz zakonu joannitów na wyspie Rodos; legat papieski w Azji

Del Mila y Borja był nepotem Kaliksta III, pozostali byli "koronowanymi" kardynałami królów Kastylii (Mendoza) i Francji (d'Espinay, d'Aubusson). Mendozę mianował Sykstus IV, natomiast obu Francuzów Innocenty VIII.

[edytuj] Podziały w Św. Kolegium

Kolegium Kardynalskie było wówczas podzielone na dwie frakcje: na czele jednej z nich stał wielki penitencjariusz Giuliano della Rovere, bratanek papieża Sykstusa IV, drugiej przewodził 37-letni kardynał Ascanio Maria Sforza Visconti z rodu książąt Mediolanu. Do tej drugiej, nieco liczniejszej, partii należał 61-letni kardynał-wicekanclerz Rodrigo Borgia, siostrzeniec Kaliksta III, który już na poprzednim konklawe 1484 próbował przy pomocy łapówek uzyskać godność papieską. Tym razem ponownie przymierzał się do osiągnięcia tego, co nie udało mu się 8 lat wcześniej.

[edytuj] Kandydaci do tiary

Jak wynika z listu ambasadora księstwa Ferrary, biskupa Boccaccio, do księżnej Eleonory, za faworyta uważany był kardynał Ardicino della Porta. Della Porta, choć należał do partii kardynała Sforzy, uchodził za możliwego do zaakceptowania również dla Giuliano della Rovere. Był on powszechnie szanowanym i zdolnym sługą Kościoła, niezawdzięczającym wiele żadnemu z przywódców frakcji. Jak wynika z tego samego listu, pewne szanse na wybór mieli też Carafa, Sforza i Borgia. Boccaccio zwracał uwagę, że atutem Borgii jest jego ogromne bogactwo, którym mógłby wynagrodzić swych wyborców. Również ambasador ks. Mediolanu uważał della Portę za najbardziej prawdopodobny wybór. Jednocześnie dodawał, że ani Borgia ani Giuliano della Rovere nie mają szans na wybór, gdyż obaj nienawidzą się nawzajem, a dysponują dostateczną siłą by nawzajem zablokować swe kandydatury. Alternatywą dla della Porty, zdaniem ambasadora, mógł być Zeno.

[edytuj] Przygotowania do konklawe

Królestwo Francji i Republika Genui niemal oficjalnie wspierały kandydaturę Giuliano della Rovere, przeznaczając na jego kampanię wyborczą łącznie 300,000 dukatów. Ale w dziedzinie łapówek wszelkie atuty leżały po stronie Borgii. Ponieważ przywódcą jego frakcji był kardynał Sforza, który sam miał nadzieję uzyskać tiarę, należało w pierwszej kolejności uzyskać jego wsparcie. Nie było to trudne - dziekan Św. Kolegium zaoferował Mediolańczykowi urząd wicekanclerza, najwyższy i najbardziej dochodowy urząd kurialny, a ponadto swój własny pałac kardynalski w Rzymie, zamek w Nepi oraz diecezję Eger. Niewykluczone, że Borgia użył też argumentu wieku - 37-letni Sforza był jednym z najmłodszych kardynałów i można było przypuszczać, że jeszcze w niejednym konklawe będzie uczestniczył, podczas gdy dla 61-letniego Hiszpana mogła to być już ostatnia szansa na zdobycie tiary. Tak czy inaczej - Sforza zobowiązał się wesprzeć kandydaturę dziekana Św. Kolegium.

[edytuj] Konklawe

Największą rolę w zarządzie Rzymem w okresie sediswakancji odgrywali dziekan Borgia i kamerling Riario. Robili to niezwykle kompetentnie i energicznie, tak że okres ten, będący zwyczajowo okresem bezprawia i chaosu na ulicach miasta, upłynął względnie spokojnie. Ten pierwszy nie omieszkał jednak wykorzystać swej pozycji do własnych celów.

Konklawe rozpoczęło się 6 sierpnia 1492r. Kazanie na jego rozpoczęcie wygłosił hiszpański prałat Bernardino Lopez de Carvajal, przyszły kardynał. Również dwa inne kluczowe w tym czasie urzędy prefekta Rzymu i prefekta Watykanu dostały się w ręce Hiszpanów, co świadczy o tym, że Borgia korzystał ze swojej pozycji jako dziekana Św. Kolegium.

Pierwszego dnia elektorzy sporządzili i podpisali kapitulację wyborczą. Jej tekst nie zachował się, wiadomo jedynie, że nakładała ona na elekta ograniczenia w zakresie nowych nominacji kardynalskich

Pierwsze trzy głosowania nie dały rezultatów. Największe poparcie uzyskiwali w nich^[1]:

• I głosowanie (8 sierpnia):
  • O. Carafa – 9
  • R. Borgia, J. da Costa i G. Michiel – po 7
  • A. della Porta i G. della Rovere – po 5

• II głosowanie (9 sierpnia):
  • O. Carafa – 9
  • R. Borgia i J. da Costa – po 8
  • G. Michiel – 7
  • G. della Rovere – 5

• III głosowanie (10 sierpnia):
  • O. Carafa – 10
  • G. Michiel – 9
  • R. Borgia – 8
  • J. da Costa i F. Piccolomini – po 7

Ani della Porta, ani Ascanio Sforza, uważani początkowo za faworytów, nie uzyskali znaczącego poparcia. Ascanio Sforza uzyskał tylko jeden głos w trakcie całego konklawe (w drugim głosowaniu poparł go kardynał Conti). Pojedyncze głosy otrzymywali także Pallavicini, Fregoso, Colonna i Savelli.

W przerwach między głosowaniami trwały intensywne targi i negocjacje. Borgia zdołał sobie kupić poparcie co najmniej 9 kardynałów^[2]. Poniżej lista łapówek, jakie im zaoferował:

• Giovanni Battista Orsini - fortece Monticelli i Soriano, legacja w Marche, biskupstwo Cartagena
• Giovanni Colonna - opactwo Subiaco
• Giovanni Battista Savelli - miasto Civita Castellana, biskupstwo Majorka
• Antoniotto Pallavicini - biskupstwo Pampeluna
• Giovanni Michiel - diecezja podmiejska Porto e Santa Rufina
• Giovanni Giacomo Sclafenati - opactwo Ripolta
• Paolo Fregoso - legacja w Kampanii oraz zgoda na dalsze zajmowanie się sprawami państwowymi w Republice Genui
• Domenico della Rovere - opactwo w Turynie
• Raffaele Sansoni Riario i Federico di Sanseverino - kilka pomniejszych beneficjów

Pozyskanie głosów della Porty i Conti'ego nic nie kosztowało, gdyż kardynałowie ci byli członkami partii kardynała Sforzy i posłusznie poszli za jego wskazaniem. Ponadto mieli opinię ludzi prawych i ewentualna oferta łapówki mogła ich tylko zrazić. Nie wszyscy kardynałowie dali się jednak kupić - Girolamo Basso della Rovere odrzucił ofertę uzyskania awansu do rangi kardynała-biskupa w zamian za głos. Kardynałowie Carafa, Piccolomini i Zeno, choć początkowo należeli do tej samej partii, odmówili poparcia wicekanclerza. Również młody kardynał Medici oraz Cibo de Mari odmówili przyjęcia łapówek.

Najtrudniejsze okazało się uzyskanie głosu patriarchy Wenecji Maffeo Gherardi'ego, należącego do zakonu kamedułów, o bardzo surowej regule. Wobec niego niewiele mogły zdziałać pieniądze i beneficja. Jak wynika z listów Giacomo Trottiego do księcia Ferrary oraz Taddeo Vicomercato do księcia Mediolanu, wobec patriarchy zastosowano taktykę "na wyczerpanie". Przez cały wieczór 10 sierpnia, bez przerwy, kardynał Sforza i jego zwolennicy przekonywali sędziwego i prawdopodobnie nie w pełni już sprawnego umysłowo kamedułę do nadzwyczajnych zalet dziekana kolegium kardynalskiego. Starzec nie wytrzymał wywieranej na niego presji i w końcu skapitulował. Pojawiające się niekiedy sugestie (np. w komiksie Yodorkovsky'ego "Borgia. Krew dla papieża"), że zgodził się w zamian za sprowadzenie dla niego prostytutki wydają się pozbawione podstaw. Wraz z pozyskaniem poparcia Gherardi'ego Borgia miał wszelkie podstawy by sądzić, że następnego dnia zostanie papieżem.

[edytuj] Wybór Aleksandra VI

W porannym głosowaniu 11 sierpnia 1492 Borgia uzyskał 15 głosów. Zagłosowali na niego: on sam (co było wbrew przyjętym obyczajom), Ascanio Sforza, Orsini, Savelli, Colonna, Conti, della Porta, Sclafenati, Michiel, Pallavicini, Riario, Sanseverino, Domenico della Rovere, Fregoso oraz Gherardi. Prawdopodobnie Giuliano della Rovere uznał wówczas, że nie zdoła zapobiec wyniesieniu swojego wroga na tron papieski i rozpoczynając procedurę akcesu zmienił swój głos, oddając go na Borgię. W ślad za nim to samo uczyniło pozostałych 7 kardynałów, co oznaczało jednomyślny wybór Rodrigo Borgii na papieża. Nowy dziekan Św. Kolegium, Oliviero Carafa, zapytał Borgię, czy akceptuje swój kanoniczny wybór na Stolicę Piotrową. Borgia odparł że tak. Na pytanie dziekana, jakie obiera imię, odpowiedział, że Aleksandra VI, na cześć XII-wiecznego papieża Aleksandra III (a nie, jak niekiedy się podaje, na cześć Aleksandra Macedońskiego). Następnie wszyscy kardynałowie złożyli mu hołd, a protodiakon Piccolomini ogłosił wybór nowego papieża.

Wybór Aleksandra VI został przywitany z radością przez znaczną część ówczesnej "opinii publicznej", nieliczne głosy niezadowolenia miały podłoże polityczne lub osobiste. Uroczystości koronacyjne 26 sierpnia 1492 były wielkim świętem na cześć papieża. Pewnym cieniem kładło się na nim jedynie powszechne od początku przekonanie o tym, że podczas konklawe doszło do świętokupstwa. Niewielu współczesnych przejmowało się natomiast zupełnie jawnym niemoralnym życiem nowego następcy Św. Piotra i faktem, że oficjalnie uznawał swoje dzieci, zrodzone z konkubin (refleksje te przyszły dopiero po kilku latach jego pontyfikatu).

[edytuj] Źródła

• L. Pastor "History of the popes vol. V", Londyn 1898
• http://www.fiu.edu/~mirandas/election-alexandervi.htm
• http://www.vaticanhistory.de/vh/html/alexander_vi_.html

Przypisy