Magdalena Mortęska
Z Wikipedii
Magdalena Mortęska herbu Orlik (ur. ok. 1554, zm. 15 lutego 1631) – ksieni i reformatorka zakonu benedyktynek, mistyczka, autorka dzieł religijnych.
Pochodziła z rodziny bogatej szlachty z Prus Królewskich. Jej ojciec Melchior, był podkomorzym malborskim, a matka, Elżbieta z Kostków, była siostrą biskupa chełmińskiego Piotra Kostki. Posiadłością rodziny była wieś Mortęgi pod Lubawą.
Wbrew zakazowi ojca wstąpiła w 1578 r. do chełmińskiego klasztoru benedyktynek. Od 1579 ksieni tegoż konwentu. Dzięki swojej pobożności i przedsiębiorczości wyprowadziła zakon benedyktynek z kryzysu, w którym znalazł się on w czasie reformacji. Zreformowała regułę św. Benedykta, dopełniając kontemplacyjny charakter klasztoru o nauczanie (dziewcząt). W zawiązanej tak "reformie chełmińskiej" benedyktynek kładła szczególny nacisk na wykształcenie mniszek, które musiały nauczyć się czytania i pisania po polsku i po łacinie. Ożywiła duchowość poprzez wprowadzenie medytacji i rozmyślań, ograniczyła zarazem zbyt surowe zalecenia ascetyczne. Jednym z zadań klasztorów stało się prowadzenie edukacji dla dziewcząt – z nauką czytania, pisania, rachunków, śpiewu i robót ręcznych. Szkoły te przyczyniły się do rozwoju oświaty wśród kobiet pochodzenia szlacheckiego i mieszczańskiego.
Zreformowana reguła uzyskała akceptację kurii rzymskiej w 1605 r., a w 1606 została oficjalne zatwierdzenie przez biskupa chełmińskiego Wawrzyńca Gembickiego. W 1589 uzyskała poddanie jej cysterskiego klasztoru w Żarnowcu, który zmieniła na benedyktyński i obsadziła mniszkami z Chełmna. W 1590 powstał podległy Mortęskiej klasztor w Nieświeżu z fundacji Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła "Sierotki"; w 1603 fundowała klasztor w Bysławiu jako filię Chełmna, a w 1604 został jej podporządkowany klasztor we Lwowie. W l. 1604 – 1624 powstały z jej inicjatywy m.in. klasztory w Poznaniu, Jarosławiu, Sandomierzu, Sierpcu i Grudziądzu. W sumie kongregacja chełmińska za jej życia liczyła ponad 20 klasztorów pod przewodnictwem ksieni chełmińskiej. U schyłku życia Mortęskiej dalszy rozwój nowych fundacji oraz szkolnictwa klasztornego został zahamowany przez epidemię oraz wojnę ze Szwecją z lat 1626-1629.
Powołała także seminarium duchowne w Poznaniu, kształcące kapelanów dla odnowionych klasztorów; uczestniczyła w fundacji kolegium jezuickiego w Toruniu w 1593 r. Za jej rządów w klasztorze chełmińskim przeprowadzono szereg prac budowlanych, dobudowując do kościoła klasztornego kilka kaplic oraz przebudowując zabudowania klasztorne.
Była charyzmatyczną, wyrazistą osobowością. Choć pozostawała samoukiem, zyskała gruntowną znajomość Biblii, rozwijała duchowość benedyktyńską (sięgała wprost do Reguły, którą ułożył dla mnichów św. Benedykt), poznała awangardową wówczas duchowość ignacjańską (w tym Ćwiczenia duchowe, które napisał św. Ignacy Loyola), ceniła literaturę ascetyczno-mistyczną, lubiła malarstwo, miała wrażliwość muzyczną (i, podobno, piękny głos). Skupiona i refleksyjna, miała też doświadczenia mistyczne. Reprezentuje intelektualizm mistyczny w kulturze epoki baroku.
Mortęska jest autorką dwóch wybitnych dzieł prozą, które współtworzą barokową literaturę religijno-mistyczną. Są to:
- Nauki duchowne, które stanowią komentarz do Pisma Świętego;
- Rozmyślania o Męce Pańskiej, uporządkowana według schematu medytacji ignacjańskiej refleksja nad męką Chrystusa.
Oba dzieła zawierają doniosłe uwagi o godności osoby ludzkiej, wolności i mocy człowieka, współtworząc barokowy humanizm chrześcijański i reprezentując personalizm, ze swą wizją duchowej mocy jednostki. Oba utwory powstały jako zapis wykładów klasztornych Mortęskiej dla mniszek, spisywany latami przez siostry (kolejne słuchaczki).
Zmarła w opinii świętości 15 lutego 1631 roku i została pochowana w kościele klasztornym w Chełmnie pod głównym ołtarzem. Do rozbiorów jej kult był żywy w klasztorach benedyktynek, obecnie ma znaczenie lokalne w Chełmnie i Żarnowcu.
