Wikipedysta:Neuroscience/brudnopis

Z Wikipedii

Układ nerwowy człowieka (łac. systema nervosum, ang. nervous system) - układ zbudowany z tkanki nerwowej, którego rolą jest integracja pracy narządów wewnętrznych w spójną całość i zapewnienie organizmowi możliwości poruszania się i reagowania na zmiany otoczenia. Układ nerwowy rejestruje bodźce oraz steruje pracą mięśni, gruczołów i częsciowo wydzielaniem hormonów. Tworzy umysł - percepcję, emocje, pamięć, język, myśli.

[edytuj] Krótkie wprowadzenie

Tkanka nerwowa jest utworzona z komórek nerwowych (neuronów) oraz z komórek glejowych, zaopatrywanych w substancje odżywcze po przez naczynia krwionośne. Komórki nerwowe i niektóre komórki glejowe charakteryzują się zdolnością do przenoszenia sygnałów. Jednak tylko komórki nerwowe tworzą sieci (obwody) transmitujące sygnały w taki sposób, że możliwe jest przełożenie na te sygnały innego rodzaju energii (odkształceń mechanicznych, fal elektromagnetycznych, fal akustycznych itp.), jak też sterowanie tymi sygnałami pracą mięśni i gruczołów.

Najprostszą organizacją tkanki nerwowej jest łuk odruchowy łączący komórkę czuciową, rejestrującą bodziec i przekładającą jego energię na sygnały komórek nerwowych, z komórką ruchową stymulującą mięśień. W ten sposób zapewniane są proste odruchy polegające na skurczu określonych grup mięśni pod wpływem określonego bodźca działającego na określone miejsce ciała. Takie łuki odruchowe mogą być modulowane po przez elementy będące składnikiem obwodu, dzięki temu, że komórka nerwowa z późniejszego etapu przekazywania sygnałów komunikuje się z komórką etapu wcześniejszego. Łuki odruchowe mogą być też modulowane po przez inne obwody neuronalne, jak też same mogą stymulować aktywność innych obwodów.

Układ nerwowy człowieka, obok takich prostych obwodów, tworzy też skomplikowane i rozległe sieci nerwowe grupujące komórki czuciowe danej modalności (dotyku, słuchu, ale także komórki stymulujące mięśnie) w większe układy funkcjonalne. Umożliwiają one współdziałanie różnych grup mięśni (kiedy zginamy rękę, kurczą się pewne mięśnie, ale inne muszą się rozkurczyć), zapewniają bardziej złożone odruchy (np. wzrokowo-słuchowe) itd. Spora część takich sieci jest na tyle skomplikowana, że trudno dokładnie wskazać bezpośredni związek z konkretnym działaniem bodziec - reakcja. Dlatego też niekiedy wygodniej jest mówić po prostu o przetwarzaniu informacji. Gdzieś w układzie nerwowym, pomiędzy sieciami transmitującymi informacje odebrane z narządów zmysłu a sieciami transmitującymi informacje sterujące mięśniami, znajdują się sieci nerwowe opracowujące plany złożonych czynności ruchowych, które wykraczają poza prostą aktowność odruchową. Przykładowo - chcąc napisać coś na klawiaturze, układ nerwowy musi rozpoznać i zlokalizować klawiaturę, ocenić odległość dłoni od klawiatury, dobrać właśiwą siłę nacisku itd. Każda z tych czynności - rozpoznawanie, lokalizowanie w przestrzeni, ocena odległości i siły w zakresie ruchu, jest kontrolowana przez odmienne obwody neuronalne.

[edytuj] Budowa

Zobacz też: Układ nerwowy.

Ośrodkowy układ nerwowy człowieka

Przekrój strzałkowy przez głowę człowieka (MRI) z ukazaniem przyśrodkowej powierzchni jednej z półkul: (1) płat czołowy, (2) płat ciemieniowy, (3) płat potyliczny, (4) spoidło wielkie - ciało modzelowate, (5) wzgórze, (6) śródmózgowie, (7) most, (8) rdzeń przedłuzony, (9) rdzeń kręgowy, (10) móżdżek.

Układ ośrodkowy zaznaczono na czerwono, układ obwodowy - na niebiesko

Ośrodkowy układ nerwowy człowieka wypełnia puszkę czaszki i kanał kręgowy kręgosłupa, jako mózgowie i rdzeń kręgowy. Układ ośrodkowy (a więc mózgowie i rdzeń) jest otoczony przez trzy opony mózgowo-rdzeniowe. Tworzą one przestrzeń podpajęczynówkową, w jakiej krąży płyn mózgowo-rdzeniowy wytwarzany w układzie komorowym, znajdującym się wewnątrz mózgowia. Jednym z elementów mózgowia jest pień mózgu. Rdzeń kręgowy razem z pniem mózgu stanowią rodzaj bramy, przez którą układ ośrodkowy komunikuje się z narządami wewnętrznymi, mięśniami i skórą. Umożliwiają to nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe odchodzące od tych struktur. Na tylnej (grzbietowej) części pnia mózgu leży móżdżek - kolejna struktura mózgowia. Pień mózgu i móżdżek częściowo zakryte są przez duże półkule mózgu. Półkule mózgu są też nazywane kresomózgowiem, a łącznie z międzymózgowiem - mózgiem, bądź przodomózgowiem. Dokładniejsza budowa układu nerwowego człowieka jest przedstawiona poniżej, oraz na stronach opisujących wymienione niżej hasła:

1. Ośrodkowy układ nerwowy (łac. systema nervosum centrale; ang. central nervous system)

• Rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis; ang. spinal cord)

Przebiega wzdłuż kanału kręgowego; jest utworzony z segmentów szyjnych, piersiowych, lędźwiowych i krzyżowych, oraz jednego guzicznego, z których każdy unerwia właściwą sobie częśc ciała.

• Mózgowie (łac. encephalon; ang. brain)

a) Móżdżek (łac. i ang. cerebellum)

Znajduje się na grzbietowej (tylnej) części pnia mózgu, pod tylnymi częściami mózgu. Tworzy półkule móżdżku i robaka móżdżku, jest pokryty korą móżdżku a w jego wnętrzu znajdują się jądra móżdżku.

b) Pień mózgu (łac. truncus cerebri; ang. brain stem)

- Rdzeń przedłużony (opuszka; łac. i ang. medulla oblongata)

Łączy płynnie rdzeń kręgowy z mostem; zawiera jądra nerwów czaszkowych pełniące rolę podobną do segmentów rdzenia kręgowego - unerwiają narządy i mięśnie głowy; w części brzusznej (przedniej) posiada piramidy - drogi korowo-rdzeniowe i ich skrzyżowanie; zawiera też twór siatkowaty oraz ośrodki kontrolujące czynności wegetatywne, takie jak oddychanie i akcja serca.

- Most (łac. i ang. pons)

Łączy płynnie rdzeń przedłużony ze śródmózgowiem; zawiera jądra nerwów czaszkowych, twór siatkowaty oraz ośrodki odbierające informację z narządu słuchu.

- Śródmózgowie (łac. mesencephalon; ang. midbrain)

Zawiera jądra nerwów czaszkowych; zawiera też twór siatkowaty i ośrodki przekazujące informacje słuchowe z mostu do międzymózgowia, jak i ośrodki wzrokowe związane z odruchami wzrokowymi (wzgórki).

c) Mózg (łac. i ang. cerebrum)

- Półkule mózgu (łac. hemisphaeria cerebri; ang. cerebral hemispheres)

Z perspektywy rozwojowej są nazywane kresomózgowiem; są pokryte pofałdowaną korą mózgową; dzielą się na płaty czołowe - związane z ruchem, skroniowe - związane ze słuchem, rozumieniem mowy, pamięcią i rozpoznawaiem wzrokowym, ciemieniowe - związane z czuciem i lokalizacją wzrokową w przestrzeni i potyliczne - związane ze wzrokiem. Na powierzchni brzusznej (od spodu), w przedniej części, półkule tworzą opuszki węchowe oraz inne struktury związane z narządem węchu. Wewnątrz półkul znajdują się struktury podkorowe, w tym jądra podstawy. Półkule mózgu są wzajemnie połączone przez włókna nerwowe tworzące w linii środkowej spoidła, w tym spoidło wielkie - ciało modzelowate.

- Międzymózgowie (łac. i ang. diencephalon)

Zawiera wzgórze - stację przekaźnikową na drodze przekazywania informacji z narządów zmysłu do kory półkul mózgu, oraz podwzgórze - ośrodek zarządzający układem autonomicznym, sterujący czynnościami wegetatywnymi, takimi jak utrzymanie temperatury.

2. Obwodowy układ nerwowy (łac. systema nervosum periphericum; ang. peripheral nervous system)

• Somatyczny układ nerwowy (łac. ?; ang. somatic nervous system)

Odbiera informacje czuciowe oraz stymuluje mięśnie poprzecznie prążkowane, a więc mięśnie szkieletowe, odpowiedzialne za poruszanie się organizmu.

• Autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny; łac. systema nervosum autonomicum; ang. autonomic (visceral) nervous system)

- część współczulna (układ sympatyczny; łac. pars sympathica; ang. sympathetic nervous system)

Unerwia narządy wewnętrzne i mięśnie gładkie - takaże mięśnie naczyń krwionośnych; odpowiada za wydatkowanie energii (np. przyspieszenie akcji serca).

- część przywspółczulna (układ parasympatyczny; łac. pars parasympathica; ang. parasympathetic nervous system)

Unerwia narządy wewnętrzne i mięśnie gładkie - takaże mięśnie naczyń krwionośnych; odpowiada za magazynowanie energii (np. zwalnianie akcji serca).

- część enteryczna (układ żołądkowo-jelitowy; łac. ?; ang. Enteric nervous system)

Tworzy autonomiczny układ odpowiedzialny za motorykę żołądkowo-jelitową.

[edytuj] Neurony

Zobacz więcej w osobnym artykule: Neuron.

Budowa neuronu, połączenia i synapsa

Podstawowym elementem układu nerwowego jest komórka nerwowa z odchodzącymi od niej wypustkami, zwana neuronem.

Neuron składa się z bańkowatego ciała komórkowego z jądrem (perikarion) oraz odchodzących od ciała licznych wypustek. Wypustki te tworzą drzewkowate rozgałęzienia zwane dendrytami. Jedna z wypustek jest o wiele dłuższa od pozostałych, pokryta jasną otoczką mielinową i nosi ona nazwę neurytu lub aksonu. Długość aksonu może dochodzić do 1 metra.

Układ nerwowy zbudowany jest z olbrzymiej liczby neuronów (ok. 25 miliardów). Z tego tylko około 25 milionów znajduje się na obwodzie, natomiast reszta skupiona jest w ośrodkowym układzie nerwowym.

Neurony kontaktują się ze sobą za pośrednictwem łącz, zwanych synapsami. Ich liczba jest wielokrotnie większa niż liczba komórek nerwowych, ponieważ każda wypustka tworzy wiele kontaktów synaptycznych z innymi komórkami nerwowymi.

Neurony tworzą synapsy nie tylko z komórkami nerwowymi, lecz także z innymi typami komórek (np. z komórkami mięśniowymi, komórkami narządów zmysłów).

[edytuj] Działanie

Głównym zadaniem neuronów jest przyjmowanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji w postaci bodźców elektrycznych. Każda komórka nerwowa otrzymuje informacje przekazaną od innych neuronów, a także od innych wyspecjalizowanych komórek - receptorów narządów zmysłowych, bądź bezpośrednio ze środowiska zewnętrznego przez wyspecjalizowane dendryty. Informacje te przekazuje komórka dalej poprzez akson. Przekazywane i przetwarzane w neuronach informacje są zakodowane w postaci sygnałów elektrycznych lub chemicznych. Ważną rolę w tym procesie pełni osłonka mielinowa aksonu. Jest ona zbudowana z lipidów i pełni rolę izolatora. Po obu jej stronach zgromadzone są ładunki elektryczne — po wewnętrznej ładunki ujemne (aniony), po zewnętrznej — dodatnie (kationy). Komórka jest więc spolaryzowana, a występująca po obu stronach błony różnica potencjałów nosi nazwę potencjału błonowego. W stanie spoczynku potencjał ten wynosi od 50 do 100mV.

Osłonka mielinowa nie jest jednak izolatorem absolutnym, gdyż poprzez złożone zjawiska fizykochemiczne może dojść do przepuszczania jonów i wyrównania potencjałów po obu stronach błony. Zjawisko to nosi nazwę depolaryzacji neuronu.

Te właśnie lokalne zmiany potencjału stanowią podstawę czynności komórki nerwowej. Potencjał szybko narasta, po czym z różną prędkością powraca do stanu wyjściowego — jest to tzw. potencjał czynnościowy.

Przesuwanie się potencjału czynnościowego wywołanego przez bodziec stanowi istotę przekazywania informacji. Prędkość, z jaką proces ten zachodzi, jest różna w różnych aksonach i waha się w granicach od 4 do 400 km/h.

Ważną cechą przewodzenia bodźców w aksonie jest to, że potencjał czynnościowy podczas swej wędrówki nie traci na sile ani nie wygasa.

Sposób przekazywania sygnałów w całym układzie nerwowym jest taki sam, a rodzaj informacji i rozkazów zostaje odczytany zależnie od tego, jakie neurony lub grupy neuronów zostają pobudzone.

Neurony przekazują nie tylko pobudzenie ale także jego siłę. Siła bodźca zostaje przełożona na częstotliwość impulsów nerwowych. Słabe bodźce wywołują impulsy o małej częstotliwości (kilka impulsów na sekundę) zaś bodźce silne - impulsy o dużej częstotliwości (kilkaset na sekundę).

Inny rodzaj zjawiska zachodzi, gdy bodziec dochodzi do synapsy. Akson neuronu przekazującego bodziec nie styka się bezpośrednio z ciałem komórki odbierającej bodziec, lecz istnieje między nimi szczelina 10-15 nanometrów. Bodziec nerwowy pokonuje tą szczelinę za pośrednictwem specjalnego przenośnika chemicznego. Przenośnik ten, zwany mediatorem, uwalniany jest w minimalnej ilości na zakończeniu aksonu i wywołuje w błonie komórkowej sąsiedniej komórki stan pobudzenia lub hamowania.

[edytuj] Różnice pomiędzy rozchodzeniem się bodźca w aksonie a pobudzeniem rozchodzącym się w synapsie

Pobudzenie aksonu to zjawisko określane w fizjologii "wszystko albo nic", polegające na tym, że bodziec, jeśli jest dostatecznie silny, wyzwala zawsze tę samą reakcję, jeśli jest zbyt słaby, nie jest w stanie nawet reakcji zapoczątkować.

W synapsie, każdy nadchodzący bodziec powoduje przejście na drugą stronę szczeliny synaptycznej pewnej porcji mediatora chemicznego. Synapsy przewodzą sygnał tylko w jednym kierunku — od aksonu jednej komórki do dendrytu drugiej.

Równowagę zapewnia fakt, że na ciele komórkowym i jego dendrytach znajduje się wiele zakończeń aksonów i rzadko neuron pobudzany jest przez bodziec nadchodzący tylko z jednego, nadchodzące po sobie sygnały sumują się. Dzięki temu systemowi, zniszczenie kilku komórek nerwowych nie zakłóca wykonywanej przez nie czynności, ponieważ ich rolę przejmują komórki sąsiednie (kanały równoległe).

[edytuj] Mediatory

Do najważniejszych należą:

• acetylocholina
• adrenalina
• noradrenalina
• serotonina
• histamina
• kwas γ-aminomasłowy
• glicyna
• kwas glutaminowy

[edytuj] Podział układu nerwowego

Układ nerwowy człowieka

Podział topograficzny

• Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
  • Mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony)
  • Rdzeń kręgowy
• Obwodowy układ nerwowy
  • Nerwy czaszkowe
  • Nerwy rdzeniowe

Podział czynnościowy

• Układ nerwowy somatyczny
  • Układ piramidowy
  • Układ pozapiramidowy
• Autonomiczny układ nerwowy
  • Część współczulna (sympatyczny)
  • Część przywspółczulna

Układ dokrewny

[edytuj] Gruczoły wydzielania dokrewnego

• podwzgórze
• przysadka mózgowa
• szyszynka
• tarczyca
• przytarczyce
• grasica
• nadnercza
• gonady
• komórki APUD

Zobacz też: narządy zmysłów

Przeczytaj też zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych na Wikipedii!
Wikiprojekt: Nauki medyczne • Portal: Nauki medyczne

[[Kategoria:Układ nerwowy człowieka|!]] [[Kategoria:Neurofizjologia|!]] [[Kategoria:Strony przeglądowe]] [[ar:جهاز عصبي]] [[bg:Нервна система]] [[ca:Sistema nerviós]] [[cs:Nervová soustava]] [[da:Nervesystemet]] [[de:Nervensystem]] [[el:Νευρικό σύστημα]] [[en:Nervous system]] [[es:Sistema nervioso]] [[eo:Nerva sistemo]] [[eu:Nerbio-sistema]] [[fa:دستگاه عصبی]] [[fr:Système nerveux]] [[gl:Sistema nervioso]] [[io:Nervaro]] [[id:Sistem saraf]] [[is:Taugakerfið]] [[it:Sistema nervoso]] [[he:מערכת העצבים]] [[lt:Nervų sistema]] [[mk:Нервен систем]] [[nl:Zenuwstelsel]] [[ja:神経系]] [[no:Nervesystemet]] [[nn:Nervesystemet]] [[pam:Sistema nerviosa]] [[pt:Sistema nervoso]] [[ro:Sistem nervos]] [[ru:Нервная система]] [[sq:Sistemi nervor]] [[sk:Nervové tkanivo]] [[sl:Živčni sistem]] [[sr:Нервни систем]] [[fi:Hermosto]] [[sv:Nervsystemet]] [[tl:Sistemang nerbiyos]] [[th:ระบบประสาท]] [[tr:Sinir sistemi]] [[uk:Нервова система]] [[ur:عصبی نظام]] [[yi:נערווען]] [[zh:神经系统]]