Opactwo cystersów w Lądzie
Z Wikipedii
Opactwo cystersów w Lądzie (powiat słupecki, województwo wielkopolskie) - dawny klasztor cystersów, obecnie placówka salezjanów.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Klasztor cystersów w Lądzie nad Wartą założony według tradycji 1145, zapewne jako folwark klasztoru w Łeknie, samodzielny od około 1175. Po 1193 staraniem księcia Mieszka Starego zasiedlony przez mnichów z Altenbergu koło Kolonii i aż do XVI w. zakonnicy rekrutowali się z Nadrenii. Około 1300 r. opactwo posiadało 30 wsi, w tym dobra kłodawskie na Pomorzu z ośrodkiem w Godziszewie. W XIV w. klasztor był odwiedzany przez władców polskich, utrzymywał bliskie kontakty z wielkorządcami duchownymi i świeckimi.Tu spędził ostatnie lata życia arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki. W 1331 dobra klasztorne spustoszyli Krzyżacy. W 1500 r. opactwo posiadało ponad 52 wsie i 3 miasteczka, w tym Zagórów, ponadto były doń inkorporowane parafie w Zagórowie i Lądku. 1511 ustawa sejmowa umożliwiła wstęp do klasztoru Polakom, a od 1538 opatem mógł być tylko Polak szlacheckiego pochodzenia. Konflikt z opatem Janem Wysockim zmusił Niemców do przeniesienia się do Henrykowa na Śląsku, co przyczyniło się tam do odrodzenia życia zakonnego nadwątlonego wpływami reformacji. Od tego czasu dobrami lądzkimi zarządzali mianowani przez króla opaci komendatoryjni. W połowie XVII w. w dobrach opackich doszło do powstania chłopskiego, w związku z nadmiernymi ciężarami feudalnymi związanymi z budową nowego kościoła. W latach 1697-1750 opatem był Mikołaj Antoni Łukomski i była to szczytowa epoka rozwoju klasztoru. Schyłek XVIII w. przyniósł zmierzch świetności opactwa. Wiele dóbr sprzedano, a pod zaborem pruskim 1796 rząd skonfiskował większość posiadłości w zamian za wypłatę rocznego uposażenia w gotówce. Kasata nastąpiła pod zaborem rosyjskim 1819. Ostatni mnisi pozostali tu do 1848. 1822 dobra pocysterskie nabył hrabia Gutakowski, którego staraniem zabudowania otrzymali 1850 kapucyni i dokonano restauracji zabudowań. Klasztor kapucynów zamknięty przez władze carskie 1864 w wyniku represji po powstaniu styczniowym, w którym czynnie uczestniczył m. in. o. Maksym Tarejwo. 1890 przy kościele erygowano parafię, wcześniej klasztor 1888 przeszedł w ręce hr. Przeździeckiego. Od 1921 własność salezjanów i siedziba zakonnego niższego seminarium duchownego, dzięki czemu dokonano renowacji budynków. W latach okupacji zakonnicy zostali zmuszeni do opuszczenia klasztoru a kościół zamknięto. 1939-1941 mieścił się tu hitlerowski obóz przejściowy dla księży, głównie z diecezji włocławskiej. Był tu więziony m. in. bp bł. Michał Kozal. Potem w klasztorze znalazł się ośrodek Hitlerjugend. Po wojnie zakonnicy powrócili, a po zamknięciu przez władze państwowe niższego seminarium 1952, Ląd stał się siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego. Kościół i klasztor otoczone są opieką konserwatorską, powstały też nowe budynki.
[edytuj] Zabytki
Właściwie nic nie przetrwało z najstarszych budowli. Przypuszcza się, że wschodnia część najstarszego kościoła romańskiego mogła składać się z prostokątnego prezbiterium i transeptu, do których w XIII w. dobudowano ceglany bazylikowy bezwieżowy korpus, mniej więcej o rozmiarach dzisiejszej świątyni. Wówczas też wzniesiono ceglany klasztor, w miejsce pierwotnych zabudowań, zapewne drewnianych. Około 1350 r. wnętrza klasztoru gruntownie przebudowano, m. in. wznosząc do dziś zachowane sklepione krużganki wokół wirydarza, kapitularz ze sklepieniem wspartym na jednym filarze oraz - może w miejscu pierwotnego oratorium - kaplicę św. Jakuba. W XVI w. na wschód od klasztoru wzniesiono osobny piętrowy pałac opacki, który, po kilkakrotnych przebudowach, rozebrano w XIX w. W 1651 r. rozpoczęto burzenie wschodniej części kościoła i budowę nowego, barokowego. Pracami prowadzonymi do około 1690 i przerywanymi konfliktami ze zleceniodawcami kierował Tomasz Poncino, po nim Jerzy Catenazzi, Jan Koński i Józef Bellotti, potem znów Catenazzi. Roboty wykończeniowe trwały jeszcze w 1714. Wschodnia elewacja prezbiterium, najlepiej widoczna z głównej drogi, otrzymała wówczas 2 wieże. Dopiero w latach około 1730-1737 zachodnią część kościoła wzniósł Pompeo Ferrari. W przeciwieństwie do surowych i konwencjonalnych form wcześniejszych, korpus założony na planie lekko wydłużonego prostokąta z wpisanym ośmiobokiem. otrzymał dynamiczną formę, pełną płynnych linii i z wielką kopułą nad częścią centralną. O ile we wcześniejszej części ważną rolę pełnią dekoracje sztukatorskie, w nowej - dekoracja malarska. Kościół został konsekrowany 1743 p.w. NMP i św. Mikołaja. Około 1720 r. przekształceniu uległy elewacje klasztoru i wnętrza, szczególnie na I piętrze, gdzie powstała reprezentacyjna Sala Opacka z malowidłami. Po 1791 r. kopuła i dachy kościelne zostały pokryte blachą miedzianą.
Najstarszym dziełem sztuki związanym z Lądem jest romańska srebrna i rytowana patena fundacji Mieszka Starego, powstała po 1193 r., obecnie w kolegiacie kaliskiej. Słynne i wyjątkowe w Wielkopolsce są gotyckie malowidła ścienne z lat około 1360-1370 w dawnej kaplicy św. Jakuba, z bogatą dekoracją figuralną i heraldyczną. Innym zabytkiem gotyckim była rzeźbiona Pieta z początku XV w., zaginiona podczas ostatniej wojny. 2 szesnastowieczne figuralne płyty nagrobne w kościele upamiętniają opata Borzewskiego i jego matkę, z 1531 r. pochodzi płyta Jana Batorzyńskiego w krużganku. Ołtarz główny kościoła pochodzi z 1745 r. i zastąpił iluzjonistyczną dekorację ścienną autorstwa Adama Swacha z około 1710 r. Dziełem Swacha jest też szereg obrazów i malowideł w kościele i klasztorze. Bogato rzeźbione stalle zakonne wyrzeźbił brat Adrian około 1680 r. Przed 1711 r. powstał ołtarz św. Urszuli w transepcie, zawierający sprowadzone jeszcze w XIII w. z Kolonii relikwie świętej i jej towarzyszek, tzw. 11 tysięcy dziewic. Obok znajduje się stiukowe epitafium opata Łukomskiego, z postacią zmarłego i skrzydlatym Chronosem. Po przeciwnej stronie dynamiczny ołtarz św. Krzyża jest zapewne dziełem Ferrariego z lat około 1730-1740. Ambonę wykonali snycerze z Rawicza w 1735 r. Naprzeciwko niej umieszczono pomnik ku czci konsekratora świątyni, prymasa Krzysztofa Antoniego Szembeka. Efektowne malowidła w kopule przedstawiające Alegorię Kościoła są dziełem śląskiego artysty Jerzego Wilhelma Neunhertza. 2 dalsze ołtarze w nawie są również przypisywane Ferrariemu, obraz św. Bernarda został sprowadzony 1734 z Rzymu. Efektowne organy są dziełem cystersa Józefa Koeglera z 1734 r. Konfesjonały o dynamicznych kształtach są pracami śląskimi z lat około 1730-1740.
[edytuj] Bibliografia
- Jerzy Domasłowski, Kościół i klasztor w Lądzie, Warszawa - Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, ISBN 83-01-03075-5
- Ląd na Wartą. Zabytkowy zespół klasztorny, tekst J. Nowiński, [Warszawa], Inspektorat Towarzystwa Salezjańskiego, [ok. 1999], ISBN 83-908014-8-5
