Piwo grodziskie

Z Wikipedii

Piwo grodziskie (niem. Graetzer Bier) – piwo pszeniczne, jasne, lekkie, górnej fermentacji, przezroczyste, z osadem drożdżowym na dnie butelki, z lekką goryczką chmielową, zawierające do 2,5% alkoholu. Należące do piw żywych dojrzewających w butelkach. Warzone w Wielkopolsce. Głównym ośrodkiem jego produkcji był Grodzisk Wielkopolski (stąd nazwa), gdzie jako marka występowało pod nazwami Grätzer Bier, Grodzisz i Piwo Grodziskie .

Piwo grodziskie wytwarzane było w bardzo pracochłonnym procesie technologicznym. Do jego produkcji używano słodu pszenicznego wędzonego w dymie dębowym lub bukowym. Poddawane było krótkiej fermentacji w beczkach w temperaturze od 12 do 14 stopni Celsjusza, po czym klarowano je karukiem, wytwarzanym z pęcherzów pławnych ryb jesiotrowatych. Następnie rozlewano je do butelek ze specjalnym szczepem drożdży i przez miesiąc przechowywano w leżakowni, gdzie dojrzewało. Wskutek tego procesu w butelkach z piwem powstawał efekt naturalnego musowania napoju w chwili otwarcia butelki.

Piwo grodziskie było produkowane w Grodzisku Wielkopolskim od końca XVI wieku do 1993 roku, do czasu gdy miejscowy browar został zamknięty przez Lech Browary Wielkopolski. W 2003 roku, z inicjatywy Zbigniewa Drzymały, zostało wytworzone okolicznościowe Piwo Groclin Grodziskie, ale z prawdziwym Grodziszem nie miało ono nic wspólnego. Było to piwo górnej fermentacji, wyprodukowane w Belgii w browarze Palm i rozlane w Browarze Belgia.

Spis treści 1 Historia piwowarstwa w Grodzisku Wielkopolskim 2 Browary grodziskie 3 Ciekawostki 4 Bibliografia

[edytuj] Historia piwowarstwa w Grodzisku Wielkopolskim

• Kiedy zaczęto produkować piwo w Grodzisku nie wiadomo. Na etykietkach i kuflach do tego piwa widnieje data 1301, czego nie potwierdzają żadne zachowane dokumenty. Pierwsza wzmianka o "mielcuchu" w Grodzisku pochodzi z dokumentu erekcyjnego dotyczącego budowy szpitala i kościoła św. Ducha z 1426 roku.
• Najstarszym dokumentem browarnictwa grodziskiego jest statut cechu piwowarów z 23 marca 1601 roku, nadany przez właściciela Grodziska Wielkopolskiego Jana Ostroroga h. Nałęcz. Dokument ten znosi dawniejsze statuty cechowe, nadając mu nowe i obowiązujące.
• Józef Łukaszewicz (1799-1873) pisze, nie wiadomo na podstawie jakich źródeł historycznych, że pierwsze browary w Grodzisku i Lwówku wystawił zarządca dóbr Ostrorogów, Jan Woltan, ojciec słynnego pisarza dysydenckiego Andrzeja Woltana sprowadzając piwowarów z Czech i Moraw. Browary w Lwówku podupadły, w Grodzisku zaś rozwijały się coraz bardziej. Żródeł, że piwo było dziełem Woltana w żadnym archiwum odnaleźć nie było można. Podkreśla to dr Adolf Warschauer (1855-1930) historiograf i archiwista niemiecki, w swej pracy Geschichte des Gratzer Bier
• Już w XVIII w. browary grodziskie wyparły z Wielkopolski import piw z innych rejonów, wszczynając ekspansję – szczególnie na tereny Brandenburgii, Prus i Śląska. Upodobali je sobie nie tylko Polacy, ale i mieszkańcy hanzeatyckiej Lubeki, Bremy, Królewca i Gdańska.
• W listopadzie 1837 roku, dwaj przemysłowcy Karol Bahnish i Wilhelm Klosse oddzielają się od starego cechu i zakładają własny browar. Stary cech dzierżawił wcześniej browar klasztorny, jednak wobec konkurencji browaru Bahnischa i Klossego, odstępują w 1839 roku od dzierżawy. Powstaje również "Nowy Cech" piwowarów.
• W 1843 istniały już dwa duże dobrze prosperujące browary, a w październiku 1843 roku uruchomiono nowy browar przy Nowym Rynku. Browar ten czerpał wodę do produkcji piwa już z własnej studni, oraz warzył piwo nie używając słodu pszennego, lecz tylko jęczmiennego.
• Otwarcie linii kolejowej Poznań – Frankfurt nad Odrą (kolej marchijsko-poznańska) w 1870 roku, przez Opalenicę otworzyło możliwości większego wywozu piw. Do Opalenicy dowożono piwo wozami. Jeszcze większym ułatwieniem było oddanie połączenia kolejowego Opalenicy z Grodziskiem w 1881 roku.
• W 1888 roku pp.Charles Wrren i Józef Windsor z Londynu powzięli zamiar wykupienia browarów grodziskich. Były to browary Bahnischa, Grunberga, Bibrowicza, Habocka i Rohnestadta. Browary nabyć miało towarzystwo akcyjne pod nazwą The Graetzer Breweries Limited z siedzibą w Londynie. Do transakcji jednak nie doszło pp.Wrren i Windsor w międzyczasie zawarli umowę z innym towarzystwem londyńskim, któremu chcieli sprzedać browary grodziskie za sumę wyższą o 1 milion marek od sumy, którą zobowiązali się zapłacić sprzedawcy grodziskiemu. Dowiedziawszy się o tym, właściciel największego grodziskiego browaru p. Bahnisch wycofał się z umowy. Wrren i Windsor wystąpili do sądu w Berlinie, w uzasadnieniu obwiniając Bahnischa o bezpodstawne wycofanie się ze sprzedaży, skarżąc go o odszkodowanie za poniesione nakłady i możliwy zysk. Wynik rozprawy sądowej jest nie znany, jednak browary zostały przy dawnych właścicielach.
• Kilkanaście lat przed I wojną światową Niemieccy właściciele browarów utworzyli Vereinigte Graetzer Bierbrauereien. Niestety na kilka lat przed wybuchem wojny przestał istnieć ostatni "polski" browar "św. Bernarda" należący do rodziny piwowarskiej Chocieszyńskich. W omawianym okresie pełną parą pracowało 5 browarów, dając zatrudnienie licznej rzeszy pracowników. Piwo eksportowano na cały świat m.in. do Niemieckich kolonii w Afryce, do Chin i USA. W Nowym Jorku butelka grodzisza kosztowała dolara, gdzie uważano je za trunek szlachetny.
• Po I wojnie światowej Browary Grodziskie stanowiły spółkę akcyjną, pod nazwą Zjednoczone Browary Grodziskie, a Grodzisk stał się niekoronowaną stolicą polskiego piwowarstwa. Tu właśnie miał swoją siedzibę Krajowy Związek Piwowarów oraz redakcje branżowych czasopism. Właśnie w Grodzisku organizowane były egzaminy mistrzów i czeladników w zawodach: słodownika, warzelanego i piwnicznego. Po egzaminach organizowano wielkie uroczystości na cześć piwa, z którego produkcji żyła większość rodzin w mieście. W tym okresie specjalnymi białymi wagonami piwo grodziskie wychodziło w daleki świat. Eksportowano je do Australii, Chin, Afryki, Stanów Zjednoczonych, Filipin, Singapuru, a w Europie głównym odbiorcą były Niemcy. Odbiorcami piwa grodziskiego było 37 krajów. Eksportowano także słód jęczmienny głównie do Szwajcarii.
• W czasie II wojny światowej piwo grodziskie, oznaczone specjalnymi etykietami, masowo trafiało do Afryki Północnej, do Afrika Korps gen. Erwina Rommla, co po wojnie odbiło się głośnym procesem właściciela browarów Antoniego Thuma.
• W latach 1945-1950 zakład był samodzielną jednostką gospodarczą na pełnym wewnętrznym rozrachunku i podlegał Centralnemu Zarządowi Przemysłu Piwowarskiego w Bydgoszczy.
• W 1950 r. zakład włączono do Wielkopolskich Zakładów Piwowarskich w Poznaniu, jako jeden z oddziałów.
• W 1960 r. browary zostały rozdzielone – słodownie pozostały pod zarządem Wielkopolskich Zakładów Piwowarskich w Poznaniu, natomiast browar, rozlewnia i słodownia pszenna zostały przejęte przez Zakłady Przemysłu Terenowego w Poznaniu i podlegały Dyrekcji Zakładów w Bojanowie k. Rawicza.
• W 1970 r. zakład w Grodzisku znów zjednoczono i wszystkie oddziały włączono do Zakładów Piwowarskich w Poznaniu. Eksportowano już tylko słód m.in. do Berlina Zachodniego, Ghany, Holandii i Japonii.
• Od 1985 r. wprowadzono do produkcji drugi asortyment piwa "specjalne jasne pełne" piwo grodziskie z dodatkiem słodu jęczmiennego, a na krótko przed likwidacją browarów udało się jeszcze wprowadzić gatunek piwa ciemnego pod nazwą "Bernardyńskie".
• W 1994 r. browar zbankrutował i uległ likwidacji, a tym samym najsławniejsze polskie piwo zniknęło z kart historii.

[edytuj] Browary grodziskie

• Trudno dziś ustalić ile i gdzie znajdowały się browary w Grodzisku. Dziś wszystkie budynki mają grubo ponad sto lat, a najstarsze nawet ponad sto sześćdziesiąt.
• W 1843 r. powstał browar na ul. Przemysłowej (wjazd także od Nowego Rynku)
• Dawny browar Habecka przy ul. Podgórnej (dziś ul. Ks. Czesława Tuszyńskiego).
• Browar na Starym Rynku - rozebrany ok. 1900 roku należał do S. Bibrowicza.
• Browar Theodora Grunberga - ul. Przykop.
• Browar na ul. Kolejowej.
• Browar na ul. Poznańskiej.
• Browar św. Bernarda na ul. św. Bernarda należał do rodziny Chocieszyńskich.
• Browar Klasztorny - nie wiadomo gdzie się znajdował.
• Słodownia Karola Thuma na ul. Zamkowej (dziś ul. 27 Stycznia).

• Według niepełnych ustaleń właścicielami browarów grodziskich byli: Stanisław Sigalski ok. 1800 r., Wilhelm Klose ok. 1838 r., Hipolit Bibrowicz przed 1900 r., S. Bibrowicz ok. 1900 r., P. Frost ok. 1900 r., E. Habeck ok. 1900 r., W. Rohnstedt ok. 1900 r., Karol Thum-właściciel słodowni ok. 1905 r., Max Stein 1903 r., Theodor Grunberg 1903, Klee i Neuman ok. 1910 r.

W tych latach latach powstawały też spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Gesellschaft mit beschränkter Haftung), oraz Federacyjne Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością poszczególnych browarów. Trudno dziś ustalić kto był właścicielem poszczególnych browarów.

• Powstałe po I wojnie światowej Zjednoczone Browary Grodziskie stanowiły spółkę, a dyrektorem ich został Antoni Thum.

[edytuj] Ciekawostki

• Piwo Grodziskie ze względu na dojrzewanie w butelkach, wytwarzającą się przy otwarciu gęstą pianę i intensywność bąbelków nazywane było potocznie grodziskim szampanem.
• Piwo Grodziskie pijane było w specjalnych szklanych naczyniach - wysokich, stożkowatych pokalach przypominających swoim wyglądem kieliszki do szampana.
• Kapsle do butelek z Piwem Grodziskim wyłożone były korkiem.
• W wielu domach grodziskich tradycją było picie Piwa Grodziskiego po obfitym śniadaniu wielkanocnym.
• Powstanie tego gatunku piwa związane jest z postacią mnicha Bernarda z Wąbrzeźna, który według legendy miał swoim błogosławieństwem cudownie napełnić wyschniętą miejską studnię w Grodzisku tzw. pompę świętego Bernarda, z której później piwowarzy czerpali wodę do produkcji Grodzisza. Na pamiątkę tego wydarzenia co roku do klasztoru benedyktyńskiego w Lubiniu odbywała się procesja mieszkańców Grodziska Wielkopolskiego, która składała tam na grobie zakonnika jako wotum beczkę piwa.

[edytuj] Bibliografia

• A. Warschauer, Gesellschaft fur die Provinz Posen 1893.
• J. Starosta, Przemysł piwowarski w Grodzisku Wielkopolskim, Poznań 1967.
• Jerzy Chrzanowski, Zarys Historii Piwa Grodziskiego, Grodzisk Wielkopolski 1986.
• Hilary Majkowski, Grodzisk Wielkopolski. Przeszłość-zabytki-ludzie Poznań 1938.
• Bogusław Polak, Grodzisk Wielkopolski. Zarys Dziejów, Grodzisk Wielkopolski 1990.
• APP, Akta miasta Grodziska 1797-1950, 1200 - w tym także browary i inne o profilu przemysłowym.