Pocisk odrzutowy

Z Wikipedii

Pocisk odrzutowy - pocisk napędzany silnikiem odrzutowym, przeznaczony do niszczenia celów za pomocą przenoszonego ładunku bojowego. Najliczniejszą i najstarszą grupą pocisków odrzutowych są pociski rakietowe (rakiety bojowe), napędzane silnikami rakietowymi, stąd często potocznie, aczkolwiek nie do końca prawidłowo, określa się jako rakiety wszystkie pociski odrzutowe.

Oprócz pocisków napędzanych wyłącznie silnikami rakietowymi (rakiet), liczną grupą są pociski o napędzie dwustopniowym, ze startowym silnikiem rakietowym i marszowym przelotowym silnikiem odrzutowym, rzadziej stosowane są pociski napędzane jedynie przelotowym silnikiem odrzutowym.

Spis treści 1 Historia rozwoju 2 Budowa i zastosowanie 2.1 Odpalanie i tor lotu 2.2 Sposoby kierowania i naprowadzania pocisków 2.3 Rodzaje bojowych pocisków rakietowych 2.4 Inne pociski odrzutowe 3 Zobacz też:

[edytuj] Historia rozwoju

Pierwsze pociski, w postaci wystrzeliwanych z łuków strzał zaopatrzonych w ładunki zapalające, pojawiły się kilkaset lat przed naszą erą. Była to broń przeznaczona do niszczenia celów na znaczne odległości, podpalania budynków itp. Tego typu strzały były prekursorem pocisków rakietowych, chociaż same, ze względu na brak własnego napędu nimi nie były.

W IX wieku, po wynalezieniu w Chinach prochu strzelniczego, zaczęto budować pierwsze rakiety, używane najpierw do celów kultowych, a później w postaci pocisków rakietowych jako broń. Pierwsze wzmianki o dzidach z przytwierdzonymi silnikami rakietowymi pochodzą z manuskryptów z 1130. Pierwsze zanotowane użycie bojowe nastąpiło przeciw Mongołom w 1232. Po wykradzeniu Chińczykom technologii produkcji prochu przez Mongołów, tajemnica budowy pocisków rakietowych rozprzestrzeniła się wraz z ordami na zachód kontynentu azjatyckiego, przez kraje arabskie w stronę Europy.

Pociski rakietowe znano w Europie od średniowiecza. Ze względu na małą skuteczność, używano ich dość rzadko, bardziej do celów rozrywkowych w postaci sztucznych ogni, niż zastosowań militarnych. W nielicznych zastosowaniach wojskowych były on wystrzeliwane z łuków lub koszy. Rycerstwo polskie po raz pierwszy spotkało się z pociskami rakietowymi używanymi przez Mongołów podczas bitwy pod Legnicą w 1241 roku. Miały one postać latawców w kształcie smoków z doczepionymi rakietami, których celem było raczej wprowadzenie paniki w szeregi obrońców niż spowodowanie zniszczeń.

Do pionierów konstrukcji pocisków rakietowych należeli Polacy: Walenty Sebich, Kazimierz Siemienowicz autor Wielkiej sztuki artylerii część pierwsza (łac. Artis Magnae Artilleriae pars prima) i generał Józef Bem, autor Uwag o rakietach zapalających (fr. Notes sur le fusees incendiares). Na świecie prace nad pociskami rakietowymi prowadził angielski podpułkownik William Congreve, konstruktor pocisków których używały wojska angielskie podczas bitwy o Kopenhagę w 1807, a później także napoleońskie podczas oblężenia Gdańska. W Rosji zagadnieniami pocisków rakietowych zajmował się generał Konstantinow i wielu innych.
Pierwszą polską jednostka wojskową używającą pocisków rakietowych był sformowany w 1823 roku w ramach Królestwa Kongresowego korpus rakietników. W powstaniu listopadowym, podczas bitwy pod Olszynką Grochowską również używano broni rakietowej. Na początku XIX wieku oddziały rakietników wchodziły w skład armii Rosji, Austrii i Prus. Wzięli oni udział m.in. w bitwie narodów pod Lipskiem, pod Waterloo, w wojnie rosyjsko-tureckiej i wojnie krymskiej. Znaczenie wojsk rakietowych zmalało po upowszechnieniu się znacznie celniejszej artylerii lufowej, doprowadzając do rozwiązania jednostek rakietników.

Kolejny raz pociski rakietowe pojawiły się w historii wojen podczas II wojny światowej. Wszystkie strony konfliktu posiadały pociski rakietowe napędzane paliwem stałym lub ciekłym. Do najsłynniejszych rozwiązań należały radzieckie artyleryjskie wyrzutnie Katiusza i RS, chociaż pocisków artyleryjskich z powodzeniem używali także Niemcy i alianci zachodni. Podczas II wojny światowej pojawiły się też, jako pierwsze, niemieckie samoloty-pociski o napędzie pulsacyjnym V1. Najwyższym stopień rozwoju technicznego rakiet osiągnęła podczas wojny nauka niemiecka, prowadząc próby z pociskami kierowanymi, a przede wszystkim wprowadzając pierwsze balistyczne pociski rakietowe V2, dające impuls powojennemu rozwojowi międzykontynentalnych pocisków balistycznych, a także, do zastosowań cywilnych, rakiet kosmicznych.

Po zakończeniu wojny powstało wiele odmian pocisków rakietowych, przeznaczonych zarówno do celów militarnych jak i pokojowych, przeznaczonych do wynoszenia na orbitę ziemską sztucznych satelitów i badania atmosfery. Wraz z rozwojem silników odrzutowych, po wojnie zaczęto stosować do napędu pocisków odrzutowych także silniki turboodrzutowe, a następnie od lat 50. strumieniowe.

[edytuj] Budowa i zastosowanie

Pierwsze pociski rakietowe miały postać wzmocnionej sznurkiem papierowej tuby wypełnionej ubitym czarnym prochem, zakończonej czepcem z ładunkiem bojowym, a z drugiej strony dyszą wylotową w postaci otworu. Do stabilizacji lotu pocisku stosowano przytwierdzoną do niego długą żerdź, nazywaną po włosku rocchetta, od której także wzięła się nazwa rakieta. Współczesne pociski rakietowe również mają ogólnie postać rury, z przytwierdzonymi do niej wielobocznymi powierzchniami stabilizującymi lot lub sterującymi jego przebiegiem. Napęd stanowi zazwyczaj silnik rakietowy na stały materiał pędny, rzadziej na paliwo ciekłe. W przedniej części pocisku rakietowego znajduje się zazwyczaj głowica bojowa oraz opcjonalnie systemy sterowania lub naprowadzania pocisku.

[edytuj] Odpalanie i tor lotu

Odpalenie pocisku odbywa się zazwyczaj ze specjalnych wyrzutni zapewniających odpowiednie położenie pocisku w momencie startu, kiedy jeszcze nie działają aerodynamiczne powierzchnie stabilizujące. Silnik lub silniki rakietowe, napędzają pocisk umożliwiając jego podążanie w kierunku celu. Tor lotu pocisku może być aktywny, wtedy gdy jest on napędzany silnikiem, oraz pasywny, gdy silniki kończą pracę po wyczerpaniu paliwa. W niektórych pociskach występuje tylko aktywny tor lotu, gdyż są one zaprojektowane do rażenia celów z odległości mniejszych niż czas pracy silnika. Zazwyczaj po wyczerpaniu się paliwa wbudowany mechanizm samodestrukcji powoduje detonację pocisku. Przykładem pocisków poruszających się po torze aktywnym i pasywnym są pociski balistyczne, które przy pomocy silnika są rozpędzane do odpowiedniej prędkości, a później kontynuują lot siłą bezwładności bez pomocy jednostek napędowych.

[edytuj] Sposoby kierowania i naprowadzania pocisków

W wielu językach, głównie romańskich istnieją różne słowa na określenie pocisków niekierowanych i kierowanych. W języku angielskim pociski niekierowane określane są jako rocket, kierowane słowem missile pochodzącym od łacińskiego mittere oznaczającego wysyłać. W języku polskim stosuje się termin kierowany lub niekierowany pocisk rakietowy. Pierwsze balistyczne pociski rakietowe V-2 posiadały bezwładnościowy (inercyjny) system naprowadzania, który naprowadzał pocisk na cel bez ingerencji z ziemi. Inny niemiecki pocisk rakietowy Hecht, leciał po zaprogramowanej trajektorii, manewrując w celu zwiększenia prawdopodobieństwa trafienia. Pierwszym kierowanym pociskiem rakietowym był naprowadzanym przez operatora poprzez rozwijający się ze znajdującej się w tylnej części pocisku szpuli przewód, był zbudowany w zakładach Rurhstahl przeciwlotniczy X-4. Również obecnie stosuje się tę metodę naprowadzania, ale tylko dla pocisków przeciwpancernych takich jak BGM-71 TOW.
We współcześnie używanych pociskach rakietowych stosuje się naprowadzanie radiowe, oraz znacznie częściej samonaprowadzanie przy pomocy głowic termicznych, radarowych lub telewizyjnych. Możliwe jest także naprowadzenie pocisku rakietowego na cel oświetlony przez znacznik laserowy lub na podstawie wskazań odbiornika GPS i/lub systemów nawigacji bezwładnościowej INS.

[edytuj] Rodzaje bojowych pocisków rakietowych

Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji bojowych pocisków rakietowych, z których najczęstszymi są podział ze względu na przeznaczenie i ze względu na platformę z której są wystrzeliwane.
Ze względu na przeznaczenie rozróżniamy:

• pociski przeciwpancerne - kierowane, do zwalczania pojazdów opancerzonych z wyrzutni naziemnych lub powietrznych (BGM-71 TOW, HOT, AGM-114 Hellfire, 9M14 Malutka)
• pociski przeciwlotnicze - kierowane, do zwalczania statków powietrznych z wyrzutni naziemnych, morskich lub powietrznych (FIM-92 Stinger, 9K38 Igła, 9K32 Strieła-2)
• pociski przeciwokrętowe - kierowane, do zwalczania statków i okrętów z wyrzutni morskich, naziemnych lub powietrznych (Exocet, AGM-84 Harpoon, Penguin)
• pociski przeciw celom naziemnym:
  • artyleryjskie - niekierowane, do rażenia naziemnych celów powierzchniowych (z wyrzutni naziemnych lub morskich)
  • lotnicze - kierowane lub niekierowane, do rażenia celów powierzchniowych lub punktowych z wyrzutni powietrznych
  • taktyczne - do bezpośredniego wsparcia wojsk lądowych (zasięg od kilku do ok. 50 km)
  • taktyczno-operacyjne - kategoria pośrednia, wyposażone w głowice o dużej sile rażenia (zasięg od ok. 50 do ok. 600 km) (V2)
  • operacyjne - do niszczenia ważnych celów operacyjnych, wyposażone w głowice atomowe (zasięg od kilkuset do ok. 1000 km) (MGM-31 Pershing)
  • strategiczne (globalne, międzykontynentalne) - do celów masowej zagłady (Topol-M)

Ze względu na tor lotu:

• Rakietowe pociski balistyczne
  Poruszające się po krzywej balistycznej, składającej się z trzech etapów:
  • faza wznoszenia (ang. Boost phase), w której następuje start pocisku i przyśpieszanie za pomocą rakietowego systemu napędowego, do prędkości umożliwiającej pokonanie przyciągania ziemskiego i opuszczenie atmosfery;
  • faza środkowa (ang. Mid-course phase) - faza kosmiczna lotu pocisku, po odłączeniu się członów napędowych pocisku, w której jego głowica porusza się lotem bezwładnym, podlegając sile przyciągania ziemskiego;
  • faza terminalna (ang. Terminal phase) - w której pod wpływem grawitacji ziemskiej głowica ponownie wchodzi w jej atmosferę i zmierza bezpośrednio ku swojemu celowi.
• atmosferyczne
  Pociski poruszające się po trasie pozostającej całkowicie w obrębie atmosfery ziemskiej

Pociski taktyczno-operacyjne, operacyjne i strategiczne utożsamiane są na ogół z pociskami balistycznymi (klasyfikacja ze względu na tor lotu). Alternatywny podział pocisków przeciw celom naziemnym dokonywany jest ze względu na zasięg.

Ze względu na platformę wystrzeliwania rozróżniamy pociski:

• lotnicze - wystrzeliwane z pokładów samolotów i śmigłowców:
  • powietrze-powietrze — służące do niszczenia celów powietrznych (AIM-7 Sparrow, AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM)
  • powietrze-ziemia — do niszczenia celów naziemnych, ewentualnie nawodnych (AGM-65 Maverick)
  • powietrze-woda — wyspecjalizowane do zwalczania celów morskich (Exocet, AGM-84 Harpoon)

• naziemne - wystrzeliwane z wyrzutni naziemnych
  • ziemia-powietrze - pociski przeciwlotnicze wystrzeliwane z różnych platform naziemnych, również z ręcznych wyrzutni rakietowych, służące do niszczenia celów powietrznych (FIM-92 Stinger, 9K38 Igła)
  • ziemia-ziemia — wystrzeliwane z platform naziemnych do niszczenia celów powierzchniowych lub naziemnych
  • ziemia-woda — wystrzeliwane z platform naziemnych do niszczenia celów morskich
• morskie - wystrzeliwane z wyrzutni okrętowych (czasami tożsame z naziemnymi)
  • woda-powietrze - jak ziemia-powietrze
  • woda-ziemia - wystrzeliwane z okrętów do niszczenia celów powierzchniowych
  • woda-woda - wystrzeliwane z okrętów nawodnych, służące do zwalczania okrętów
  • głębina wodna-ziemia — pociski wystrzeliwane z okrętów podwodnych będących w zanurzeniu. Są to zazwyczaj pociski balistyczne z głowicami jądrowymi; UGM-27 Polaris, UGM-73 Poseidon, Trident I i II.
  • woda-głębina wodna, powietrze-głębina wodna — rakietotorpedy lub rakiety wystrzeliwane z wyrzutni nawodnych lub z samolotów, służące do niszczenia okrętów podwodnych.

Ze względu na budowę i cechy konstrukcyjne wyróżniamy pociski:

• jednostopniowe (najczęstsze)
• wielostopniowe - posiadające większą ilość stopni napędowych w celu zapewnienia większego zasięgu i prędkości (dwustopniowe, trzystopniowe, wyjątkowo czterostopniowe)
• kierowane
• niekierowane
• samoloty-pociski

[edytuj] Inne pociski odrzutowe

Pociski odrzutowe inne od pocisków rakietowych napędzane są silnikami turboodrzutowymi lub strumieniowymi, nieliczne konstrukcje pulsacyjnymi. Często stosowany jest napęd mieszany, w postaci startowych silników rakietowych i marszowego silnika strumieniowego (który do pracy wymaga rozpędzenia do prędkości kilkuset km/h) lub turboodrzutowego. Oprócz zastosowanego silnika i jego instalacji, cechy konstrukcyjne pocisków odrzutowych oraz ich podziały są podobne do pocisków rakietowych, z tym, że w porównaniu z pociskami rakietowymi, pociski odrzutowe używane są tylko do niektórych zastosowań, kiedy wymagany jest duży zasięg lotu w atmosferze:

• samoloty-pociski do zwalczania celów lądowych lub morskich, wystrzeliwane z lądu, morza lub powietrza (np. V1, BGM-109 Tomahawk)
• odrzutowe kierowane pociski przeciwlotnicze (ziemia-powietrze, woda-powietrze). Najczęściej były to pociski dwustopniowe o napędzie mieszanym, z silnikiem rakietowym i strumieniowym, do zwalczania celów na dużych wysokościach.
• odrzutowe kierowane pociski lotnicze powietrze-ziemia i powietrze-woda.
• niekierowane odrzutowe pociski artyleryjskie, wystrzeliwane z dział (rzadko spotykane).

[edytuj] Zobacz też:

• Niekierowany lotniczy pocisk rakietowy
• Kierowany pocisk rakietowy powietrze-powietrze
• Przeciwpancerny pocisk kierowany
• Przeciwokrętowy pocisk odrzutowy
• Rakieta przeciwlotnicza