Roman Brandstaetter

Z Wikipedii

Roman Brandstaetter (ur. 3 stycznia 1906 w Tarnowie, zm. 28 września 1987 w Poznaniu) – polski pisarz, poeta, dramaturg i tłumacz. Wybitny znawca Pisma Świętego.

Roman Brandstaetter urodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej jako syn Ludwika i Marii z domu Brandstaetter. Jego dziadek, Mordechaj Dawid Brandstaetter (1844-1928), był właścicielem tłoczni oleju lnianego w Tarnowie, jak również znanym nestorem literatury hebrajskojęzycznej, autorem wielu opowiadań i nowel.

Brandstaetter ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum Męskie w Tarnowie, a egzamin dojrzałości zdał w 1924 r., w Krakowie. Tam też studiował filozofię i filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już w czasie studiów zadebiutował jako poeta, publikując w 1926 r. na łamach Kuriera Literacko-Naukowego wiersz Elegia o śmierci Sergiusza Jesienina. Tego samego roku w Nowej Reformie ogłosił wiersz pt. Piłsudski. Kolejne wiersze i artykuły pisał do Głosu Prawdy, Gazety Polskiej i innych czasopism. W 1928 r. wydał pierwszy tom poezji pod tytułem Jarzma.

Po ukończeniu studiów przebywał w latach 1929-1931 na rządowym stypendium w Paryżu, gdzie prowadził badania nad działalnością polityczno-społeczną Adama Mickiewicza. Praca ta zaowocowała tytułem doktora filozofii, który otrzymał w 1932 r. Powróciwszy z Paryża, zamieszkał w Warszawie, gdzie przez rok pracował jako nauczyciel języka polskiego i gdzie podjął pracę literacką i publicystyczną drukując w Kurierze Literacko-Naukowym i Miesięczniku Żydowskim. Wydał również szkice historyczno-literackie: Legion żydowski Adama Mickiewicza (1932), Moszkopolis (1932), Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1815 (1932), a następnie Tragedie Juliana Klaczki (1933), i tomik poezji Węzły i miecze (1933) oraz zbiór pamfletów Zmowa eunuchów (1936). W 1935 r. odwiedził Turcję, Grecję i Palestynę.

Krótko po wybuchu II wojny światowej Roman Brandstaetter przeniósł się do Wilna, gdzie w 1940 r. poślubił Tamarę Karren, Żydówkę, którą poznał wcześniej w Warszawie. Po kilkumiesięcznym pobycie w Wilnie (w czasie którego jego osobą zainteresowało się NKWD), dzięki staraniom rodziny żony, oboje udali się do Jerozolimy poprzez Moskwę, Baku, Iran i Irak. W tym czasie powstał pierwszy z dramatów Brandstaettera zatytułowany Kupiec warszawski (1940/1941). W Jerozolimie autor początkowo współpracował z hebrajskimi wydawnictwami, prasą i teatrem. Następnie, dzięki pomocy profesora Stanisława Kota, który był nauczycielem Brandstaettera na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymał posadę w nasłuchu radiowym Polskiej Agencji Telegraficznej, gdzie pracował aż do czasu swojego wyjazdu z Palestyny. W okresie 1941-1946, napisał pięć kolejnych dramatów, których nigdy nie wystawił na scenie. Wtedy też powstał Powrót syna marnotrawnego, jeden z jego najwybitniejszych dramatów.

Czas pobytu Brandstaettera w Jerozolimie był okresem przełomowym w jego życiu, gdyż wtedy przeszedł na wiarę katolicką. Przeżycie to opisał później w opowiadaniu Noc biblijna zamieszczonym w zbiorze Krąg biblijny.

W 1945 rozszedł się z żoną Tamarą (na mocy tzw. przywileju św. Pawła, który - na podstawie 1Kor 7,12-15 - umożliwia przeprowadzenie rozwodu, jeśli jeden z małżonków przyjmuje chrzest, a drugi zdecydowanie pozostaje wyznawcą religii niechrześcijańskiej oraz nie zamierza pozostawać w związku małżeńskim z ochrzczonym). W 1946 r. Brandstaetter wyjechał do Egiptu, a stamtąd do Rzymu, gdzie przyjął chrzest i poślubił Reginę z Brochowiczów Wiktorównę, sekretarkę ambasadora polskiego w Rzymie, profesora Stanisława Kota. We Włoszech, zainspirowany postacią św. Franciszka i pięknem Asyżu, napisał prozatorskie Kroniki Assyżu (1947) oraz misterium Teatr Świętego Franciszka (1947). Tutaj też stworzył kolejne dramaty: Oedipus (1946), Noce narodowe (1946/1947) i Przemysław II (1948). W latach 1947-1948 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy ambasadzie RP w Rzymie. Tamże w 1948 r. zorganizował uroczystości z okazji 100 rocznicy założenia Legionu Mickiewicza.

Po powrocie do Polski w 1948, zamieszkał w Poznaniu, gdzie otrzymał posadę kierownika literackiego Teatru Polskiego, a następnie Teatru Wielkiego. Pełnił również funkcję wiceprezesa Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1950 r. Brandstaetter przeniósł się do Zakopanego, gdzie spędził 10 lat jako przewodniczący Rady Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej. W tym samym roku został członkiem Polskiego PEN Clubu. W czasie swego pobytu w Zakopanem stworzył dramaty:

Ludzie z martwej winnicy (1950),
Upadek kamiennego domu (1950),
Milcznie (1951),
Król i aktor (1951),
Józef Sułkowski (1952),
Kopernik (1953),
Znaki wolności (1953),
Dramat księżycowy (1954),
Król Stanistaw August (1956)
Odys płaczący (1956),

oraz utwory poetyckie:

Winogrona Antygony (1956)
Faust Zwyciężony (1958).

W 1951 r. napisał libretto do opery Tadeusza Szeligowskiego Bunt żaków, za co otrzymał wraz z kompozytorem Państwową Nagrodę Artystyczną I Stopnia. Dokonał także przekładów wybranych dzieł Szekspira:

Hamlet (1950),
Król Ryszard III (1950),
Kupiec wenecki (1952)
Antoniusz i Kleopatra (1958).

W 1956 r. został członkiem korespondentem francuskiej Academie Rhodanienne des Lettres. W podzięce za zasługi wniesione w dziedzinie kultury, otrzymał w 1957 r. godność Honorowego Obywatela Zakopanego. W 1958 otrzymał Nagrodę im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości literackiej.

W 1960 r. Brandstaetter powrócił do Poznania i oddał się wyłącznie pracy literackiej. Stworzył tam kolejne dramaty:

Medea (1959),
Cisza (1960),
Ślepa ulica (1961),
Śmierć na wybrzeżu Artemidy (1961),
Dzień gniewu (1962)
Zmierzch demonów (1964).

Wydawał też nowe tomy poezji:

Pieśń o moim Chrystusie (1960),
Hymny Maryjne (1963),
Dwie Muzy (1965),
Księga modlitw (1985),
Pieśń o życiu i śmierci Chopina (1987),
Księga modlitw starych i nowych (1987).

Kontynuował także przekłady dzieł Szekspira, oraz rozpoczął nowy cykl przekładów biblijnych z języka hebrajskiego:

Pieśń nad pieśniami (1959),
Antologia poezji Starego Przymierza (1964),
Cztery poematy biblijne (1964),
Psałterz (1968)

Następnie zajął się tłumaczeniem ksiąg Nowego Testamentu, z których udało mu się ukończyć przed śmiercią: cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie oraz Apokalipsę i Listy św. Jana.

W tym okresie powstało też najwybitniejsze dzieło prozatorskie Brandstaettera, czterotomowa powieść historyczna Jezus z Nazarethu (1967-1973). W 1972 r. Brandstaetter wydał opowiadanie Ja jestem Żyd z Wesela, a następnie ukazały się również trzy zbiory miniatur literackich: Krąg biblijny (1975), Inne kwiatki św. Franciszka z Asyżu (1976), Bardzo krótkie opowieści (1978), oraz Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści (1984). Wiele jego tekstów zostało opublikowanych w pismach katolickich, takich jak Przewodnik Katolicki, W Drodze czy Tygodnik Powszechny.

Brandstaetter był laureatem wielu nagród literackich, takich jak Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekłady hebrajskie (1973), Nagroda Literacka miasta Poznania (1974), Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1978), Nagroda im. Herdera (1987). W 1980 został wybrany na przewodniczącego Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 Roku. W 1987 przyjaciele Brandstaettera, m.in. Józef Andrzej Gierowski podejmowali starania o nominowanie Jezusa z Nazaretu do literackiej Nagrody Nobla. ^[1] Starania te przerwała śmierć pisarza.

Roman Brandstaetter zmarł na zawał serca 27 września 1987. Został pochowany obok swej zmarłej wcześniej (1986) małżonki Reginy na Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie w Poznaniu.

Pośmiertnie wydano następujące dotąd nie publikowane dzieła: wiersze Hamlet i łabądź (1988), krótkie opowiadania Przypadki mojego życia (1988) oraz prozę Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania (1994).

Jego imię nosi jako jedyne w Polsce Gimnazjum nr 11 w Tarnowie.