Stara Synagoga w Pińczowie

Z Wikipedii


Stara Synagoga w Pińczowie
wygląd współczesny
Data budowy	1594-1609
Data zniszczenia	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Budulec	murowana
Obecnie	muzeum judaistyczne
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Stara Synagoga w Pińczowie - synagoga znajdująca się w Pińczowie przy ulicy Klasztornej 8, w centrum dawnej dzielnicy żydowskiej na południowym Mirowie.

Jest obecnie jedną z najstarszych synagog w Polsce oraz najstarszą gdzie wszystkie pomieszczenia tworzą jednolitą, zwartą bryłę przykrytą wspólnym dachem.

[edytuj] Historia

Synagoga została zbudowana w latach 1594-1609 za zezwoleniem marszałka wielkiego koronnego Zygmunta Gonzagi Myszkowskiego. Projektantem synagogi był najprawdopodobniej pochodzacy z Florencji, architekt Santi Gucci. W 1636 roku Józef Władysław Myszkowski wydał przywilej, w którym zezwolił na odrestaurowanie synagogi.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali wnętrze synagogi oraz wywieźli bądź zniszczyli jej całe ruchome wyposażenie. Wówczas przepadł zbór około 100 zwojów Tory, gromadzonych przez wieki w synagodze. W tym czasie mieściły się w niej garaże oraz magazyny. W 1944 roku zniszczeń dopełniły bombardowania. Po zakończeniu wojny przystąpiono do prac remontowych synagogi. W 1947 roku zrekonstruowano dach. Od tego czasu w synagodze mieścił się magazyn nawozów sztucznych i materiałów budowlanych.

W latach 70. XX wieku podjęto decyzję o przeznaczeniu budynku na Muzeum Ponidzia. Wówczas awaryjnie zabezpieczono synagogę, wykonano jej dokumentację konserwatorską i budowlaną oraz otoczono ją murem, do którego od 1990 roku umieszczane są pozostałości starych macew, które odzyskiwane są przy rozbiórek domów, ruder i innych obiektów. Obecnie stanowi on Pomnik Pamięci o Holocauście Pińczowskich Żydów.

Ściana z macew

W latach 80. z funduszy Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury wykonano odwodnienia ścian, opaskę odwadniającą, wymieniono okna, niwelację otoczenia obiektu oraz podklejono polichromię w przedsionku. W latach 1989-1995 na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu bezpłatnie poddano konserwacji Aron ha-kodesz, który umieszczono z powrotem w synagodze w 1997 roku.

W latach 1996-2000 dokończono prace konserwatorskie we wnętrzach synagogi, doprowadzono energię elektryczną i wodę, ułożono posadzkę w sali głównej z zaznaczeniem gdzie stała bima, odczytano napisy i rozpoznano wystrój malarski oraz podklejono zagrożone malowidła w przedsionku. W 2001 roku wymieniono więźbę i pokrycie dachu, izolację murów, tynki zewnętrzne oraz podświetlono synagogę.

W 2002 roku przeprowadzono konserwację wystroju malarskiego i renesansowych portali w przedsionku z funduszy World Monuments Fund w Nowym Jorku, Jewish Heritage Program oraz Fundacji Ronalda Laudera. W latach 2001-2002 na renowację synagogi wydano 360 tysięcy złotych.

W dniach od 16 do 18 czerwca 2006 roku w synagodze obyło się pierwsze od czasów zakończenia II wojny światowej nabożeństwo szabatowe, zorganizowane przez Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Burmistrza Miasta Pińczowa Łukasza Łaganowskiego. Pomysłodawcą i fundatorem zorganizowania szabatu był Michael Tralson.

Aktualnie synagogą opiekuje się Muzeum Regionalne w Pińczowie, w której prezentowana jest stała wystawa judaiców oraz fotografie Jana Góreckiego. Jednym z najciekawszych eksponatów są XIX wieczne zwoje Tory klejone z pasów, niekompletne - bez I, II i częściowo III księgi o szerokość 52 centymetrów i długość 20,5 metra. Przez wiele lat tkwiły one zamurowane w ścianie. Zostały odkryte po demontażu Aron ha-kodesz.

Synagogę odwiedziło już wiele znamienitych osobistości, m.in. prymas Józef Glemp, premier Tadeusz Mazowiecki, ambasador Republiki Węgierskiej Ákos Engelmayer oraz wielu innych gości z całego świata.

[edytuj] Architektura

Aron ha-kodesz

Murowany z kamienia łamanego, budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta, w stylu późnorenesansowym z zewnętrznymi szkarpami. Bożnica stanowi bryłę prostopadłościanu z prostą ścianką attyki, przysłaniającą dwukalenicowy dach pogrążony, a niższy przedsionek nakryty dachem dwuspadowym.

Wewnątrz znajduje się kwadratowa główna sala modlitewna sklepiona kolebkowo z lunetami i pozostałościami żeber stiukowych, obniżona o pół metra w stosunku do przedsionka, który położony jest niżej od sionki, ta zaś znajduje się poniżej poziomu ulicy. Wszystkie te pomieszczenia połączone są ze sobą schodami. W sali głównej o wymiarach 25 na 30 metrów zachowały się fragmenty polichromii na sklepieniach pochodzące z drugiej połowy XVIII wieku i oceniane jako najstarsze w Polsce. Przedstawiają głównie motywy zwierzęce i roślinne, m.in. jednorożce, gryfy, pawie, orły. Na ścianach zachowały się pozostałości inskrypcji hebrajskich i resztek polichromii.

W górnych częściach ścian znajdują się wielkie, zakończone półkoliście okna, a w dolnych częściach ścian wnęki arkadowe. Na wschodniej ścianie znajduje się rzeźbiony w kamieniu, manierystyczny, XVII wieczny Aron ha-kodesz, który nawiązuje do tego, jaki znajdował się we lwowskiej synagodze Złotej Róży. Obramowanie Aron ha-kodesz zostało wykonane najprawdopodobniej z piaskowca z pilastrami po bokach, które podtrzymują tympanon, z koroną na Torę w jego środku z inskrypcją: "Korona Tory", po jej bokach reliefowa inskrypcja: "Dzięki mnie królowie panują".

Z boku znajdował się pierwotnie kamienny pulpit kantora oraz dębowa ława, na której zasiadali wyłącznie najdostojniejsi członkowie społeczności żydowskiej.

Pierwotnie pośrodku sali głównej stała renesansowa kamienna, dwuwejściowa bima na planie ośmioboku. Na jej balustradzie znajdowały się inskrypcje hebrajskie. Oświetlał ją wielki żyrandol typu pająk, ozdobiony licznymi koronami oraz orłami. W synagodze znajdował się duży zbiór dzieł sztuki, srebrnych i złotych koron na Torę, kotar i dzianin, tkanych złotą i srebrną nicią i innych.

Przedsionek synagogi posiada sklepienie kolebkowe z lunetami, przyozdobiony jest polichromią z XVIII wieku, malowaną przez Jehudę Lejba. Przedstawiają motywy zwierzęce, roślinne, wić roślinna oplatająca wazony kwiatowe, kosze owoców oraz inskrypcje w języku hebrajskim z koronami i kartuszami. We wnętrzu zachowała się zdobiona kamienna skarbona oraz kijor, naczynie do obmywania rąk.

W sali kahalnej przylegającej od wschodu do przedsionka zachowane są również fragmenty malowideł. Wśród nich m.in. inskrypcja z przepisami dotyczącymi sprawiedliwości.

Babiniec znajdujący się nad niewielką salką posiada sklepienie krzyżowe. Znajdują się w niej trzy wąskie okna, dzięki którym kobiety mogły śledzić przebieg nabożeństwa. W jego wnętrzu również zachowała się kamienna skarbona. Do sali kobiet pierwotnie prowadziła zewnętrzna przybudówka ze zniszczonymi obecnie schodami.

Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 360 w dniu 21 czerwca 1967 roku.

[edytuj] Galeria

Sala główna	Sklepienie sali głównej	Okna babińca	Malowidła sali głównej	Wejście do sali głównej
Malowidła sali głównej	Przedsionek	Portal	Przedsionek	Polichromia