Szydłów (województwo świętokrzyskie)
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°35'26" N 21°00'10" E
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
1.jpg/250px-Szydlow(js)1.jpg)
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
Szydłów – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Szydłów. W latach 1329-1869 miasto.
Miejscowość jest siedzibą gminy Szydłów.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Szydłów położony jest na Pogórzu Szydłowskim stanowiącym formę przejściową pomiędzy Górami Świętokrzyskimi, a nizinną Niecką Połaniecką. Tereny miejscowości wchodzą w skład Chmielnicko-Szydłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Wieś położona jest ok. 40 km na południowy wschód od Kielc oraz ok. 12 km na zachód od Staszowa. Miejscowość znajduje się w obszarze zlewni rzeki Wschodniej, dopływu Czarnej Staszowskiej.
Ze względu na powszechne w okolicach Szydłowa sady śliwkowe (około 1000) miejscowość bywa nazywana śliwkową stolicą Polski. Co roku w Szydłowie odbywa się Święto Śliwki, czyli Dni Szydłowa, podczas których prezentowane są owoce z miejscowych sadów.
Przez wieś przebiegają drogi wojewódzkie: nr 765 z Osieku do Chmielnika oraz nr 756 ze Starachowic do Stopnicy.
Miejscowość jest punktem początkowym 
żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Widełek.
W Szydłowie znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Funkcjonuje publiczny zakład opieki zdrowotnej, Szkoła Podstawowa im. Jana Kaczorowskiego, Gimnazjum im. Władysława Reymonta oraz Gminny Klub Sportowy.
[edytuj] Historia
Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191 r. Osada wymieniana jest w akcie uposażenia kolegiaty sandomierskiej, której mieszkańcy Szydłowa oddawali dziesięcinę. Wieś była własnością królewską. Osada znajdowała się na odgałęzieniu nadwiślańskiego szlaku handlowego, które prowadziło ze Staszowa w stronę Chęcin, Małogoszcza oraz Przedborza. Szlak ten nabrał znaczenia w XIV w. po zjednoczeniu Polski po rozbiciu dzielnicowym[1]. 1 lipca 1329 r. król Władysław I Łokietek nadał Szydłowowi prawa miejskie – średzkie.
W połowie XIV w. król Kazimierz Wielki wzniósł tutaj warowny zamek oraz kościół pw. Świętego Władysława. Miasto zostało otoczone obronnym murem z trzema bramami: Krakowską, Opatowską i Wodną. Od XV do XVIII w. Szydłów był siedzibą starostwa niegrodowego. Był ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Pierwsze cechy rzemieślnicze powstały tu prawdopodobnie na początku XV w. W Szydłowie rozwijało się między innymi kowalstwo, siodlarstwo, bednarstwo i kotlarstwo. W mieście znajdowała się duża gmina żydowska.
Korzystne położenie na szlaku handlowym sprawiało, że w Szydłowie rozwijał się handel. Miasto czerpało dochody z tranzytu wina, chmielu oraz stad bydła. Kupcy szydłowscy ze swoimi towarami jeździli do Sandomierza. W 1488 r. doszło w Sandomierzu do konfliktu o plac targowy, który przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka został rozstrzygnięty na korzyść kupców szydłowskich. Od tego czasu musieli oni płacić wyłącznie za zajmowanie miejsca na rynku, byli natomiast zwolnieni z opłat za plac poza miastem.
W wieku XVI w. miasto słynęło z produkcji sukna. Działały tu cechy krawców, piekarzy, szewców, prasołów i garncarzy, a także zbiorowy cech grupujący kowali, ślusarzy, siodlarzy, bednarzy, kotlarzy, mieczników, czapników oraz wędzidlarzy. Istnienie tego cechu potwierdził w 1523 r. król Zygmunt I Stary. W 1528 r. w Szydłowie wybudowano wodociągi oraz miejskie łaźnie. W 1564 r. znajdowało się tu 180 domów. 49 z nich ulokowanych było przy rynku, 75 przy ulicach, a pozostałe 56 na przedmieściach[1]. W mieście było 110 warsztatów rzemieślniczych oraz 7 przekupni[1]. W Szydłowie funkcjonował browar. Uposażenie miasta wynosiło 42 łany. Dochody z produkcji i wyszynku trunków były przeznaczane na konserwację murów miejskich oraz miejskie bruki. W 1565 r. znaczna część Szydłowa została zniszczona przez pożar. W okresie tym w Szydłowie osiedlało się wielu Żydów. W latach 1534-1564 wybudowali oni murowaną bożnicę. W 1588 r. kupcy żydowscy zostali zrównani w prawach z kupcami chrześcijańskimi.
Od pierwszej połowy XVII w. następował stopniowy upadek miasta. W 1630 r. Szydłów został spalony przez oddział zbuntowanych wojsk najemnych. Nieopłacone wojsko nie mogąc dostać się w obręb murów, podpaliło przedmieścia, od których zajęła się także część miasta. Ogromne zniszczenia przyniósł potop szwedzki oraz najazd Rakoczego. W 1655 r. miasto i zamek zostały zniszczone. Z 1300 mieszkańców Szydłowa ocalało zaledwie ok. 350. Liczba domów zmniejszyła się do 54 w 1663 r.[1] Po tej klęsce miastu nie udało się już podźwignąć. W czasie III wojny północnej w Szydłowie wybuchła zaraza, która zdziesiątkowała miejscową ludność.
W drugiej połowie XVIII w. ziemia mieszczan szydłowskich została zagarnięta przez starostę Macieja Sołtyka. Próbował on także zlikwidować samorząd miejski. W 1777 r. doszło do zbrojnego starcia, w którym uczestniczyło 300 mieszczan z Szydłowa i Pierzchnicy oraz okolicznych chłopów. Zbrojnym udało się odebrać zagrabione mienie i dochody. Starostę poparł w sporze Stanisław August Poniatowski, król ograniczył się jednak do upomnienia i przestrogi dla mieszczan.
W 1789 r. miasto miało murowany ratusz, 5 młynów na rzece Ciekącej oraz 196 domów. Wiele z nich było jednak opuszczonych, a miejscowy zamek zrujnowany[1]. W 1827 r. Szydłów miał 202 domy i 1556 mieszkańców[1].
W 1793 r. w mieście pomimo utraty jego znaczenia, powstał sąd ziemski. Po III rozbiorze Szydłów znalazł się w zaborze austriackim. W 1809 r. miasto stało się siedzibą powiatu w Księstwie Warszawskim. Od 1815 r. w zaborze rosyjskim. W 1850 r. powiat szydłowski zlikwidowano i włączono w granice powiatu stopnickiego. W 1869 r. Szydłów utracił prawa miejskie.
W 1929 r. osada miała 2246 mieszkańców, z czego ok. 30% stanowili Żydzi. Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było około tysiąca osób, zgładzonych później w obozach koncentracyjnych. Szydłów został w znacznym stopniu zniszczony na skutek działań wojennych 1944-1945. W latach powojennych został odbudowany.
W 1960 r. Szydłów miał 1402 mieszkańców[1]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
[edytuj] Zabytki
- Średniowieczny zespół miejski, zachowane mury obronne z blankami i strzelnicami z XIV w. Z trzech prowadzących do miasta bram zachowała się Brama Krakowska z XIV w., której górne kondygnacje zostały przebudowane w XVI w. w stylu renesansowym.
- Kościół farny pw. Świętego Władysława z XIV w., ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego jako część pokuty za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki. Wzniesiono go ok. 1355 na miejscu starszego kościoła drewnianego. W 1630 świątynia spłonęła w pożarze. Kościół został odbudowany, ale pierwotny kształt przywrócono jedynie prezbiterium. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z XVIII w. przebudowana z baszty obronnej. W budowli zachowały się otwory strzelnicze. Nieopodal świątyni znajdowała się także gotycka wikarówka, została ona jednak zniszczona w czasie walk w 1944. Jej ruiny znajdują się przy murze obronnym na południe do kościoła.
- Gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV w., przebudowywany w XVI i XVII w. Wewnątrz znajdują się pozostałości gotyckiej polichromii z drugiej połowy XIV w. odkrytej w 1946. Przedstawiają one sceny z Nowego Testamentu m.in. Siedem radości Maryi oraz sceny pasyjne. Do wnętrza kościoła prowadzą trzy gotyckie portale.
- Zamek królewski z XIV w., przebudowany w XVI w. Główny budynek zamku usytuowany w jego południowo-zachodniej części jest zrujnowany. Na północ od niego znajduje się tzw. Skarbczyk wzniesiony w XVI w. w miejsce obronnej baszty. Obecnie mieszczą się w nim biblioteka i muzeum. Do wnętrza kompleksu prowadzi brama wjazdowa z początku XVII w. Mury obronne z blankami zostały zrekonstruowane w XX w.
- Ruiny kościoła i szpitala Świętego Ducha z początku XVI w. w dawnym Przedmieściu Opatowskim.
- Późnorenesansowa synagoga z XVI w. Wewnątrz znajduje się zachowany aron ha-kodesz. Obecnie w synagodze mieści się muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską. Są to m.in. przedmioty i księgi religijne.
Przypisy
[edytuj] Bibliografia
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998
- Turystyczne atrakcje gminy Szydłów, ISBN 83-922366-1-0
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1965-1967
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
Wsie: Brzeziny • Gacki • Grabki Duże • Jabłonica • Korytnica • Kotuszów • Mokre • Osówka • Potok • Potok Rządowy • Rudki • Stary Solec • Szydłów • Wola Żyzna • Wolica • Wymysłów
Siedziba gminy: Szydłów
