Szymon Budny
Z Wikipedii
| Szymon Budny | |
 |
|
| Urodzony | styczeń 1550 Budne, Polska (Korona) |
| Zmarł | 13 stycznia 1593 Wiszniów, Polska (Korona) |
Szymon Budny (także Simon Budnii, błr.: Сымон Будны, Symon Budny, łac.: Budnius i Budnaeus, ur. w styczniu 1550 w Budnym, zm. 13 stycznia 1593 w Wiszniowie), białoruski i polski działacz Reformacji, pastor ariański, tłumacz Biblii i pisarz. Jeden z pionierów idei demokracji w polityce, przeciwnik kary śmierci. Jeden z najważniejszych twórców literackiego języka białoruskiego, pisał także po łacinie i po polsku.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Lata nauki
Pochodził z ruskiej prawosławnej rodziny szlacheckiej z okolic Zabłudnia, wychowywał się na dworze magnackiej rodziny Chodkiewiczów, następnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, we Włoszech i Szwajcarii, gdzie zetknął się z ideami arianizmu za pośrednictwem Miguela Serveta. Biegle władał językami: białoruskim, polskim, czeskim, łacińskim, hebrajskim, włoskim i greckim.
[edytuj] Pisarz białoruski i pastor kalwiński
Po powrocie na Litwę Budny osiadł w Klecku na dworze księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego- protektora kalwinizmu i powierzono mu tam funkcję pastora. Budny współtworzył (wraz z Ostapem Wałpowiczem, Wawrzyńcem Krzyżkowskim i Maciejem Kawęczyńskim) kalwińską drukarnię w Nieświeżu, gdzie w 1562 wydrukowano jego pierwszą książkę Katichizis, to jest nauka starodawnaja chrystianskaja od swiatogo Pisma dlia prostych ludiej jazyka ruskago w pytaniach i odkazach sobrana. To dzieło zostało napisane w języku białoruskim i głosiło pochwałę tego języka oraz podkreślało konieczność jego używania w literaturze (zgodnie z poglądami Franciszka Skaryny). Jest to jedno z niewielu dzieł, pisanych po białorusku. W języku tym pisali wówczas tylko miejscowi muzułmanie (Tatarzy) oraz ewangelicy; katolicy pisali po polsku, a prawosławni w języku cerkiewnosłowiańskim. Jednocześnie Katichisis było pamfletem wymierzonym przeciwko prawosławiu, podkreślało zbędność rytuałów religijnych, niski poziom wykształcenia księży i stwierdzało, że tylko judaizm stara się zapoznać wiernych z treścią świętych pism.
Budny wkrótce ujawnił swoje sympatie dla arianizmu w kolejnym dziele w języku białoruskim: Pra apraudanie griesznaga czaławieka pierad Bogam (O usprawiedliwieniu grzesznego człowieka przed Bogiem) 1562. W tej książce Budny bronił instytucji państwa, służby wojskowej i własności prywatnej przeciwko radykałom ariańskim.
[edytuj] Arianin
Z powodu sprzyjania arianizmowi kalwiński konsystorz pozbawił go funkcji pastora. Nagle Budny został pozbawiony wszelkich dochodów i w rozpaczy próbował odzyskać łaskę księcia Radziwiłła, ale bez powodzenia. Przeniósł się do Łoska, na dwór krajczego litewskiego Jana Kiszki, który sprzyjał arianom. Tu Budny (jako pastor ariański) otwarcie przedstawił swój program demokratyzacji ustroju państwa i protestował przeciwko karze śmierci. Odrzucał też ideę boskości Jezusa i podkreślał, iż Jezus był tylko doskonałym człowiekiem. Te nowatorskie idee przysporzyły mu wielu wrogów, głównie wśród katolików i prawosławnych, którzy zarzucali mu sympatię dla judaizmu. Także arianie potępiali jego poglądy; był 2 razy ekskomunikowany ze zboru (w 1582 i 1584) i z powrotem przyjmowany, po odwołaniu kontrowersji.
[edytuj] Pisarz polski
Ponieważ krąg czytelników języka białoruskiego był ograniczony, Budny zaczął pisać po polsku, wyjaśniając:Głupstwo to jest mową jednej krainy gardzić, a drugiej słówka pod niebiosa wynosić. Przetłumaczył z języków oryginalnych na język polski księgi Starego Testamentu i Nowy Testament (1570, 1574, 1589) oraz całość Biblii łącznie z apokryfami (Biblia Nieświeska, 1572); usuwał ze swych tłumaczeń wszystkie odniesienia do boskości Jezusa, uważając, że dodano je później do oryginalnego tekstu. Z tego względu, oraz z powodu wprowadzania wielu neologizmów i hebraizmów, jego przekład Biblii był mało popularny. Krytykował Biblię Brzeską, niesłusznie zarzucając tłumaczom niewykorzystanie źródeł hebrajskich.
Napisał wstęp do polskiego przekładu dzieła Andrzeja Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej. W książce O furyiach albo szaleństwach francuskich... (1573) przestrzegał przed wybieraniem Henryka Walezego na króla Polski, który mógłby powtórzyć masakrę innowierców ("Noc św. Bartłomieja").
Nawoływał do zachowania czystości języka polskiego i proponował zastąpienie zapożyczeń z języków obcych (głównie germanizmów i latynizmów) słowami z innych języków słowiańskich.
Większość dzieł Budnego zaginęła lub została zniszczona w okresie kontrreformacji; oprócz wymienionych zachowały się: Świętego Justyna filozofa i męczennika rozmowa z Tryfonem Żydem (1564), Ad argumenta Simleri... (1575), O przedniejszych wiary chrystyjańskiej artykulech to jest o Bogu jedynym, o Synu jego i Duchu św. (1576), O urzędzie miecza używającem (1583).
[edytuj] Bibliografia
- Jan Kamieniecki Szymon Budny - zapomniana postać polskiej reformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002
