Biblia Brzeska
Z Wikipedii
|
||||||||||||||||||||||||||||||
Biblia Brzeska (nazwa pochodzi od miejsca wydania; inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora i Biblia Pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia) – drugi (po katolickiej Biblii Leopolity) przekład całości pisma świętego na język polski, dokonany przez polskich kalwinów w 1563. Jest to jednocześnie jeden z pierwszych na świecie nowożytnych przekładów całej Biblii z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego (posiłkowano się także wersją łacińską). Wcześniej od Biblii Brzeskiej powstały np. Biblia Lutra (1534) czy Biblia genewska (1560).
Spis treści |
[edytuj] Opis
Jest zatytułowana:
Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone.
Ma wymiary 255 na 401 mm, zawiera starannie wykonane drzeworyty na stronie tytułowej i w części starotestamentowej. Tekst jest drukowany dużymi gotyckimi czcionkami, a przypisy i objaśnienia (na brzegach i na dole stron)- drobniejszą czcionką .
Rozpoczyna się dedykacją dla króla Zygmunta II Augusta, która zawiera pochwałę studiowania Biblii, informacje o przekładzie, streszczenie, spis treści oraz tablicę, wskazującą jak czytać Biblię przez cały rok. Po raz pierwszy podaje numerację wersetów.
Przekład jest staranny i precyzyjny, wierny oryginałowi (zastosowano nowatorską metodę oddawania sensu zdań, a nie tłumaczenia "słowo w słowo"). Napisana jest piękną XVI-wieczną polszczyzną o wysokim poziomie artystycznym i literackim. Język jej jest zwięzły, potoczysty i bogaty literacko.
Krytyka tekstu Biblii Brzeskiej opierała się na fakcie, że do przekładu posłużono się również łacińską Wulgatą a także przekładem francuskim (stąd udział w tłumaczeniu Thenaudusa).
[edytuj] Historia
Zgodnie z zaleceniem Jana Kalwina, Biblia musiała być czytana w języku ojczystym. Z tego powodu również polscy protestanci potrzebowali własnego tłumaczenia Biblii. Nowy Testament wydany w 1552 przez Jana Seklucjana w Królewcu był niewystarczający. Mało dokładna (bo oparta na średniowiecznym przekładzie) była katolicka Biblia Leopolity (Szarffenbergów) z 1561.
Problemem nowego polskiego przekładu zajął się w 1557 ewangelicki synod małopolski we Włodzisławiu, gdzie powołano w tym celu specjalną komisję. Na synodzie w Pińczowie - głównym ośrodku Reformacji polskiej, w roku 1559 wyznaczono jako tłumaczy wybitnych teologów: Grzegorza Orszaka, rektora szkoły pińczowskiej, Pierre Statorius'a z Thionville i Jean Thenaudus'a z Bourges we Francji. W 1560 r. dołączyli do nich: Jan Łaski, Jerzy Szoman, pastor-poeta Jakub Lubelczyk, Szymon Zacjusz, Andrzej Trzecieski, Marcin Krowicki, Grzegorz Pawełtach, Franciszek Stankar i inni. Po 3 latach (od 1557) ukończono przekład Pięcioksięgu, a po następnych 3 latach prace zakończono.
Prace nad przekładem od maja 1560 finansował książę Mikołaj Radziwiłł Czarny (koszt wyniósł około 3000 czerwonych złotych), a patronował im właściciel Pińczowa - Mikołaj Oleśnicki.
Wydrukowana w Brześciu Litewskim w nakładzie około 500 egzemplarzy przez Bernarda Wojewódkę 4 września 1563. Stała się podstawowym dziełem w zborach ewangelickich na terenie Litwy i Korony (było wówczas 720 zborów, z tego 251 reformowanych i 64 braci czeskich). Nie wydano jej ponownie w całości; częściowe wznowienia wydano w 1564 w Brześciu (Psałterz), 1580 i 1593 w Wilnie (Nowy Testament) oraz 1585 w Toruniu (Ewangelie i Dzieje Apostolskie). Inne polskie tłumaczenia całości Biblii ukazały się dopiero znacznie później (ariańska Biblia Nieświeska Szymona Budnego w 1572 i katolicka Biblia Wujka w 1599).
Jednak syn fundatora Biblii Brzeskiej, konwertowany przez jezuitów na katolicyzm Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (Sierotka), jako pokutę za "grzechy ojca-heretyka" postanowił wykupić i zniszczyć wszystkie egzemplarze Biblii Brzeskiej. Mimo wydania na ten cel ogromnej sumy 5000 czerwonych złotych, udało mu się zniszczyć nie wszystkie, ale większość biblii, które uroczyście spalił na rynku w Wilnie. Pozostałe egzemplarze zostały zniszczone w okresie kontrreformacji; ocalało zaledwie 20 do 40 sztuk.
W 1926 r. jeden egzemplarz przekazano do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie; inne (uszkodzone w różnym stopniu) obecnie znajdują się w muzeach lub bibliotekach uniwersyteckich (Archiwum Główne Akt Dawnych, Muzeum Ziemi Wieluńskiej (Dział Historii), Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego, Uniwersytet w Poznaniu, Ossolineum we Wrocławiu), Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie oraz w zbiorach kościelnych i prywatnych.
W 2003 r. Calvin Institute wydał uwspółcześnioną transkrypcję Biblii Brzeskiej. Przed publikacją całości, w 2000 r., w Wydawnictwie Duch Czasów opublikowano Brzeski Nowy Testament.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Biblia Brzeska Nowego Testamentu on-line
- Biblia Brzeska on-line ze zbiorów Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej
- Biblia Brzeska on-line ze zbiorów Polskiej Biblioteki Internetowej
Katolickie: Biblia królowej Zofii • Biblia Leopolity • Biblia Jakuba Wujka
Protestanckie: Biblia Brzeska • Biblia Nieświeska • Biblia Gdańska
Tylko Nowy Testament: Stanisława Murzynowskiego • Marcina Czechowica • Walentego Szmalca • Bolesława Goetze (+Psalmy)
Katolickie: Biblia Tysiąclecia • Biblia Poznańska • Biblia Warszawsko-Praska • Biblia Lubelska • Biblia Paulistów
Tylko Nowy Testament: Eugeniusza Dąbrowskiego • Seweryna Kowalskiego • Przekład na Wielki Jubileusz
Protestanckie: Biblia Warszawska • Nowa Biblia Gdańska
Tylko Nowy Testament: Słowo Życia • Współczesny Przekład • Biblia Ewangeliczna: Przekład dosłowny • Przekład literacki
Inne: Biblia Ekumeniczna • Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata • Biblia w przekładzie mariawickim
Specjalistyczne: Polskie synopsy Ewangelii • Hebrajsko-polski Pięcioksiąg
Literackie: Czesława Miłosza • Romana Brandstaettera
Adaptacje gwarowe i środowiskowe: Dobra Czytanka wg św. ziom'a Janka • Biblia Ślązoka • Przekład na gwarę góralską
