Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/John Ronald Reuel Tolkien

Z Wikipedii

Uwaga! Ta strona została już zintegrowana z artykułem głównym. Proszę jej nie edytować. Artykuł znajduje się obecnie pod hasłem John Ronald Reuel Tolkien.

---

John Ronald Reuel Tolkien znany jako J. R. R. Tolkien (ur. 3 stycznia 1892 w Bloemfontein, obecnie na terytorium RPA, zm. 2 września 1973 w Bournemouth w Anglii) – angielski pisarz i filolog, a także filozof katolicki. Jako autor powieści Władca Pierścieni, której akcja rozgrywa się w mitycznym świecie Śródziemia, stał się jednym z prekursorów współczesnej literatury fantasy.

Jest autorem trzech opowieści rozgrywających się w mitycznym świecie - eposu „Władca Pierścieni”, mitologii Silmarillion i baśni Hobbit oraz kilku krótkich form, opowiadań baśniowych nie związanych, lub luźno związanych z wielką mitologią tzw. Legendarium Śródziemia (zawartej w 12-tomowej History of the Middle-earth, opracowanej i wydanej przez Christophera Tolkiena).

Opublikował ponad 100 prac z dziedziny filologii i literatury dawnej, współpracował przy powstaniu największego słownika języka angielskiego, wydawanego zaraz po I wojnie, Oxford English Dictionary. Znał (w różnym stopniu) ponad 30 języków, głównie wymarłych, germańskich i celtyckich. (m.in. niemiecki, łacinę, starożytną grekę, gocki, staroislandzki, nordycki, staroirlandzki, walijski, anglosaski, hebrajski, francuski, rosyjski, fiński, język niderlandzki, włoski, uczył się także polskiego, lecz uważał go za trudny język i nie potrafił się nim dobrze posługiwać).

Spis treści 1 Biografia 1.1 Dzieciństwo 1.2 Młodość 1.3 Genealogia rodu Tolkienów 1.4 Studia 1.5 Udział w I wojnie światowej 1.6 Wczesne lata w zawodzie 1.7 Hobbit oraz Władca Pierścieni 1.8 Ostatnie lata życia 2 Nagrody 3 Wykaz twórczości 3.1 Publikacje akademickie 3.2 Proza 3.3 Poezja 3.4 Pozostałe 4 Literatura 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

J. R. R. Tolkien urodził się w angielskiej rodzinie w 1892 roku jako syn bankiera Arthura Tolkiena i jego żony Mabel Suffield. Przyszedł na świat w Bloemfontein w prowincji Wolne Państwo Oranje (obecnie RPA), gdzie jego ojciec był urzędnikiem w filii Banku Lloyda. Rodzina Tolkienów miała saksońskie korzenie (nazwisko Tolkien pochodzi od niemieckiego słowa tollkühn, czyli śmiały), jednak od wielu pokoleń mieszkała w Anglii. Większość przodków Tolkiena trudniła się rzemieślnictwem.

[edytuj] Dzieciństwo

Wczesne dzieciństwo Tolkiena przebiegało bez większych zawirowań, jeśli nie liczyć ukąszenia przez ptasznika, co może uchodzić za przyczynę ciągłego pojawiania się olbrzymich, jadowitych pająków w jego dziełach.

W 1895 roku Tolkien przyjechał z matką, która niezbyt dobrze znosiła afrykański klimat, i młodszym bratem Hilarym (ur. 1894) do Birmingham w Anglii. Tam jego matka otrzymała rok później wiadomość o śmierci męża, zmarłego z powodu ciężkiego wewnętrznego krwotoku. Rodzina wyprowadziła się wtedy do Sarehole Mill na przedmieściach Birmingham, w okolicę wówczas jeszcze nietkniętą przez przemysł. Kolejne cztery lata dzieciństwa Tolkien spędził właśnie w tej wiejskiej idylli, która stała się później inspiracją dla Shire, części jego mitycznego świata. Tutaj usłyszał też po raz pierwszy słowo gamgee, w miejscowym dialekcie oznaczające bawełnę, i wykorzystał je potem jako imię jednego z hobbitów w swoim głównym dziele Władca pierścieni.

Matka Tolkiena, która w roku 1900 wbrew woli rodziców i teściów przeszła na katolicyzm, wychowała dzieci w duchu tej religii, co miało duży wpływ na życie i twórczość pisarza.

Jako że wykazywał zainteresowanie językami, matka uczyła go podstaw łaciny, języka francuskiego i niemieckiego. Zapoznała go także z opowiadaniem Lewisa Carolla Alicja w Krainie Czarów, z legendą o Królu Arturze oraz z bajkami Andrew Langa, w których to po raz pierwszy usłyszał o nordyckich sagach o Balmungu.

Między 1900 a 1902 rokiem wielokrotnie przeprowadzał się po Birmingham, najpierw do dzielnicy Moseley, potem do King's Heath, gdzie poprzez dziwne napisy na węglarkach przejeżdżających za jego domem po raz pierwszy natknął się na język walijski, który dostarczał mu intensywnych wrażeń estetycznych. Potem ostatecznie przeprowadził się do Edgbaston. Ponieważ wszystkie te miejsca charakteryzowały się miejską atmosferą, naznaczone wiejskim życiem dzieciństwo Tolkiena należało już wówczas do przeszłości. Był to też okres, w którym Tolkiem często zmieniał szkoły: najpierw został przyjęty do King Edward's School, w 1902 roku przeniósł się do St. Philips Grammar School, aby w rok później wrócić do King Edward's z przyznanym stypendium. Tam dzięki mocno zaangażowanemu nauczycielowi oprócz klasycznej łaciny i greki poznał także podstawy języka średnioangielskiego.

14 listopada 1904 roku matka dwunastoletniego Tolkiena zmarła po sześciodniowej śpiączce cukrzycowej. Wzmocniło to przywiązanie późniejszego pisarza do Kościoła i wiary katolickiej, a także pogłębiło jego pesymistyczną postawę życiową. Postrzegał świat według słów Biblii (1 list św. Jana 5,19: "Wiemy, że jesteśmy z Boga, cały zaś świat leży w mocy Złego") jako leżący w rękach złych ludzi. W jego mniemaniu tylko w zwycięstwie dobra zło mogło być choć chwilowo odepchnięte. Zbawienie człowiek mógł według niego osiągnąć tylko przez wiarę w Jezusa Chrystusa i życie wieczne.

[edytuj] Młodość

Obaj bracia przeszli pod opiekę ojca Francisa Morgana, księdza zaprzyjaźnionego z ich matką, który ulokował ich najpierw u ich ciotki Beatrice Bartlett, a później u znajomej gospodyni pensjonatu. Tam w 1908 roku Tolkien poznał swoją przyszłą żonę, Edith Bratt. Potajemny romans wkrótce jednak wykryto i Tolkien został zmuszony przez opiekuna, aby zrezygnował z widywania się z Edith aż do osiągnięcia pełnoletności, czyli dwudziestego pierwszego roku życia (co oznaczało ponad trzyletnią rozłąkę). Przypuszczalnie dopiero wówczas młodzieńczy romans zmienił się w tragiczną historię miłosną, którą Tolkien później literacko przerobił na miłość pomiędzy Beren i Lúthien - bohaterami Silmarillionu.

Tymczasem dzięki dyrektorowi swojej szkoły Tolkien zgłębiał tajniki nie tylko filologii i nauki o prawidłowościach języka, lecz także za sprawą innego nauczyciela zaznajomił się nieco z językiem staroangielskim. W tym czasie Tolkien po raz pierwszy przeczytał najwybitniejsze dzieła literatury staroangielskiej, w tym pieśń Beowulf, która go zachwyciła. Zapoznawał się także ze średnioangielskimi tekstami: Pan Gawen i Zielony Rycerz oraz Perła. O każdym spośród tych trzech utworów miał później napisać znaczną pracę akademicką. W końcu zainteresował się językiem staronordyjskim, aby móc przeczytać w oryginale sagę o Zygfrydzie – opowieść, którą fascynował się w dzieciństwie.

Zachęcony nowo nabytą wiedzą filologiczną Tolkien zajął się wkrótce tworzeniem własnych języków w oparciu o dopiero co poznane lingwistyczne zasady. Pierwsze próby bazowały na języku hiszpańskim, później zainteresowany przez kolegę językiem gockim starał się samodzielnie uzupełnić luki w wiedzy o tym wymarłym języku, a także stworzyć na jego podstawie hipotetyczną pramowę.

Jego duże zainteresowanie językami ujawniło się również w szkole, gdzie przy prowadzonych często po łacinie debatach Tolkien zaskakiwał swoich słuchaczy płynnymi przemowami także po grecku, gocku i staroangielsku.

W lecie 1911 roku Tolkien wraz z przyjaciółmi: Christopherem Wisermanem, Robertem Quilterem Gilsonem oraz Geoffrey'em Bache Smithem założył tak zwane T.C.B.S., czyli Tea Club - Barrovian Society, nieformalne stowarzyszenie, którego członkowie spotykali się regularnie najpierw w szkolnej bibliotece, a potem na Barrow's Street, po to, aby wspólnie podyskutować o literaturze. Mniej więcej w tym czasie Tolkien zaczął na poważnie pisywać wiersze, w których po raz pierwszy pojawiły się tańczące leśne wróżki (fairies). Możliwym impulsem do tego mogły być mistyczne utwory katolickiego poety Francisa Thompsona, z którymi Tolkien miałby według istniejących dowodów zaznajomić się w tym czasie.

W grudniu 1910 udało mu się w drugim podejściu, po niepowodzeniu w roku 1909, uzyskać stypendium Exeter College w Oksfordzie. Zapewnił sobie w ten sposób najbliższą przyszłość i z tym przeświadczeniem wkroczył w kolejne lata życia szkolnego. Mimo późniejszej niechęci do teatru Tolkien wziął udział w przedstawieniu na podstawie sztuki Arystofanesa pt. Pokój w roli Hermesa. Do starej szkoły powrócił jeszcze w grudniu 1911 w przedstawieniu Richarda Sheridana Rywale (The Rivals).

Okres pomiędzy ukończeniem szkoły a początkiem studiów w Oksfordzie Tolkien spędził ze swoim bratem i przyjaciółmi na wędrówkach po Szwajcarii. Pocztówka zatytułowana Duch gór (Der Berggeist) przedstawiająca siedzącego na skale pod sosną starca (obraz niemieckiego malarza dzieł mistycznych Josefa Madlenera z Memmingen) stała się – według późniejszych wypowiedzi pisarza – inspiracją do stworzenia postaci Gandalfa – czarodzieja zamieszkującego w Śródziemiu.

[edytuj] Genealogia rodu Tolkienów

Tolkiehnowie

(Tolkühnowie)

z Saksonii

John Suffield 1802-1891

Tolkiehnowie

(później Tolkienowie)

z Londynu

John Suffield 1833-1930

Emily Sparrow

John Benjamin 1807-1896

Mary Jane Stow

Walter Incledon

Edith Mary 1865-1936

Emily Jane 1872-1963

William 1874-1904

Mabel

Arthur Reuel 1870-1904

Mabel

Grace

Florence

Wilfred

Laurence

Marjorie

Mary

Edith Bratt 1889-1971

John Ronald Reuel 1892-1973

Hilary Arthur Reuel 1894-1976

Magdalen Matthews

John 1917-2003

Michael 1920-1984

Faith

Christopher 1924-

Baillie

Priscilla 1929-

Gabriel 1931-

Julian 1935-

Paul 1935-

Michael 1943-

Joan 1945-

Judith 1951-

Christopher

Angela

Tim

Nicolas

Stephen

Dominic

Zoe

Tracy

Simon 1959-

Adam 1969-

Rachel 1971-

Nicolas 1991-

Anna 2002-

[edytuj] Studia

W październiku 1911 roku Tolkien podjął studia na Exeter College w Oksfordzie, początkowo w zakresie języków klasycznych - łaciny i greki - oraz ich literatury, ale wkrótce się tym znudził. Jego zainteresowanie budziło jedynie językoznawstwo porównawcze. Pod okiem profesora tego przedmiotu Tolkien zyskał możliwość zajmowania się językiem walijskim, czemu z zachwytem się poświęcił.

Po dwutygodniowym wypoczynku w pułku kawalerii King Edward’s Horse latem 1912r., gdzie większą część czasu spędził w siodle (co może częściowo tłumaczyć jeździecką kulturę Rohanu we Władcy Pierścieni), powrócił do Oksfordu. Niedługo później zajął się językiem fińskim. Zainteresowanie to wpłynęło na jego decyzję, aby na tym właśnie języku, zamiast na gockim, oprzeć tworzony przez siebie sztuczny język. Tak powstał wiele lat później język Quenya, który stał się mową Elfów w mitologicznym tolkienowskim świecie Śródziemiu.

Święta Bożego Narodzenia roku 1912 Tolkien spędził u krewnych, gdzie zgodnie z szeroko rozpowszechnionym zwyczajem angielskim wystawił sztukę, której był jednocześnie reżyserem i głównym bohaterem. Jest to rzecz godna wspomnienia, zważywszy na jego późniejszą niechęć do dramatu. 3 stycznia 1913, w dniu osiągnięcia pełnoletniości, po raz pierwszy od dłuższego czasu napisał do swojej młodzieńczej miłości Edith. Ta była już jednak zaręczona z bratem jednej ze szkolnych koleżanek. Tolkien nie dał za wygraną i odszukał ukochaną w jej nowym miejscu zamieszkania, gdzie udało mu się ją przekonać do zmiany zdania. Rok później, po wstąpieniu Edith do Kościoła Katolickiego, odbyły się uroczyste zaręczyny, a po kolejnych dwóch latach, 22 stycznia 1916, ślub.

Również ścieżka akademicka Tolkiena była bardzo wyboista, ponieważ jego zainteresowania językoznawcze przyczyniały się do zaniedbywania właściwej nauki, co ku jego ubolewaniu odbiło się na niższej („second”) ocenie z egzaminu okresowego po dwóch latach studiów. Za namową swojego kolegium, gdzie zauważono jego zainteresowanie językami germańskimi, zmienił dotychczasowy fakultet na studia w Instytucie Języka i Literatury Angielskiej. W ramach wymagającego staroangielskiego kanonu literackiego przeczytał tam zbiór literatury religijnej pt. Crist anglosaksońskiego pisarza Cynewulfa (wczesny wiek VIII). Szczególnie dwa wersy wspomnianego wiersza wywarły na niego długotrwały wpływ:

„	center	”
— Eala Earendel engla beorhtast ofer middangeard monnum sended Chwała ci Earendelu, najjaśniejszy z aniołów, ponad śródziemie dla ludzi wysłany

Słowo „middangeard” lub „Śródziemie” oznacza tu świat ludzi. Tłumaczone tradycyjnie jako „promień świetlny” słowo „Earendel” odnosiło się w przekonaniu Tolkiena do gwiazdy porannej Wenus, która pojawiając się na niebie oznajmia koniec nocy i nastanie dnia. Sam Tolkien w następujący sposób opisał później wrażenie, jakie wywarły na nim te wersy:

„	center	”
— I felt a curious thrill, as if something had stirred in me, half wakened from sleep. There was something very remote and strange and beautiful behind those words, [...] far beyond ancient English. Czułem się osobliwie ożywiony, jakby coś wzburzyło się we mnie, na wpół zbudzony ze snu. W słowach tych pobrzmiewało coś niezwykle odległego, nieznanego i pięknego [...] o wiele więcej niż tylko archaiczny język angielski.

Ten moment w życiu Tolkiena można by przyjąć za czas narodzin jego mitologii, gdyż już rok później napisał wiersz The Voyage of Earendel the Evening Star, który rozpoczyna się właśnie wyżej cytowanymi wersami i jest jakby zarodkiem mitologii Śródziemia.

Dalej okres studiów przebiegał już spokojnie, Tolkien nadal spotykał się z przyjaciółmi z T.C.B.S., którzy umacniali go w wysiłkach poetyckich. Anegdota z tego okresu rzuca światło na charakterystyczny, także później, sposób pracy Tolkiena: na pytanie przyjaciela G. B. Smitha o tło jego wiersza o Earendelu Tolkien odpowiedział: „I don't know. I'll try to find out.” – „Nie wiem. Spróbuję je odnaleźć.” Takie pojmowanie pisania, nie jako tworzenia czegoś nowego, lecz jako odkrywczej podróży, pozostało charakterystyczne dla niego przez całe jego życie. W roku 1915, w drugim tygodniu czerwca Tolkien ukończył studia. Tym razem wybór kierunku okazał się trafny – za swoje wyniki Tolkien uzyskał wyróżnienie First Class Honours.

[edytuj] Udział w I wojnie światowej

Tolkien został powołany do 11. batalionu regimentu »Lancashire Fusiliers« (oddział Strzelców z Lancashire) jako oficer łączności oraz tłumacz i w ramach czynnej służby na linii frontu od lata 1916 roku wziął udział m. in. w bitwie nad Sommą, najbardziej krwawej spośród bitew I wojny światowej. Jak sam kilkakrotnie podkreslał m.in. w przedmowie do Władcy Pierścieni doświadczenia wojny miały mały wpływ na jego twórczość lub zgoła żaden.

27 października 1916 u Tolkiena ujawniły się symptomy grasującego w okopach tyfusu plamistego i 8 listopada pisarz został wysłany do Anglii na leczenie.

Kiedy wracał do zdrowia, najpierw w Birmingham, potem w Great Haywood, dowiedział się o śmierci towarzysza z T.C.B.S., G. B. Smitha, a wcześniej, jeszcze we Francji, o śmierci kolegi ze szkoły, Roba Gilsona. Ostatni list Smith zakończył słowami: »May God bless you, my dear John Ronald, and may you say the things I have tried to say long after I am not there to say them, if such be my lot.« – »Niech Cię Bóg błogosławi, mój drogi Johnie Ronaldzie, racz mówić rzeczy, które ja usiłowałem powiedzieć, jeszcze długo po tym, jak mnie już nie stanie, jeżeli taki miałby być mój los.« Dla Tolkiena słowa te były wyrazem ostatniej woli zmarłego.

Tolkien przystąpił do realizacji projektu, który w historii literatury nie ma wielkich wzorców – napisania skończonego cyklu sag, rozpoczynającego się od stworzenia świata. Wraz ze spisaniem Księgi zaginionych opowieści, opublikowanej w tej formie dopiero później przez syna Tolkiena Christophera, powstały większe części mitologii, którą pisarz rozwinął i wydał w zbiorze Silmarillion.

W tekstach tych Tolkien po raz pierwszy użył stworzonych przez siebie języków, szczególnie Quenya, bazującego na języku fińskim, oraz Sindarinu, opiertego na języku walijskim. Oba języki osadzone zostały w Śródziemiu jako mowa Elfów.

W tym czasie zdrowie pisarza było nadwątlone i cały czas towarzyszyła mu też groźba powrotu na front. Przeniesiony czasowo do Yorkshire, wkrótce zachorował i został wysłany do sanatorium Harrogate. Kiedy odzyskał zdrowie, przeniesiono go do szkoły łączności na północnym wschodzie, gdzie po jej ukończeniu zachorował ponownie i tym razem trafił do szpitala dla oficerów w Kingston upon Hull.

Tymczasem 16 listopada 1917 roku Edith urodziła ich pierwszego syna, którego na cześć księdza Francisa nazwano John Francis Reuel. W kolejnych latach urodzili się: w październiku 1920 - Michael Hilary Reuel, w listopadzie 1924 - Christopher Reuel, wreszcie w 1929 roku córka Priscilla Mary. Okres po narodzinach pierwszego syna pełen był szczęśliwych chwil - podczas wycieczek w okoliczne lasy Edith śpiewała i tańczyła dla Tolkiena. Tak powstała w umyśle autora opowieść o wielkiej miłości śmiertelnika Berena i pięknej, nieśmiertelnej Elfki Lúthien, którą to historię można traktować jako główny wątek Silmarilliona.

Kiedy na początku 1918 roku Tolkiena przeniesiono do Penkridge w hrabstwie Staffordshire, a następnie z powrotem do Hull, pisarz zachorował ponownie i raz jeszcze trafił do szpitala oficerskiego. Wykorzystał ten czas, aby poza tworzeniem mitologii nauczyć się także trochę języka rosyjskiego. Po zwolnieniu ze szpitala w październiku wiadomo już było, że wojna ma się ku końcowi. W poszukiwaniu pracy Tolkien zwrócił się do swojego dawnego docenta z Oksfordu Williama Craigiego, który zatrudnił go do pracy nad New English Dictionary. Tolkien mógł więc w listopadzie 1919 roku przeprowadzić się do Oxfordu z żoną i dzieckiem.

[edytuj] Wczesne lata w zawodzie

Mimo pewnej dozy ironii w satyrze Tolkiena Farmer Giles of Ham, dotyczącej okresu pracy nad New English Dictionary, czas ten może uchodzić za szczęśliwy dla autora. Po raz pierwszy, mieszkając razem z Edith we własnym domu, Tolkien czuł intelektualną satysfakcję ze swojej pracy. Jak się później wyraził, w tym krótkim okresie pracy nad słownikiem nauczył się więcej niż kiedykolwiek w życiu. Przygotowywanie słownika nie zajmowało mu całych dni, miał więc czas i na inne zajęcia, a mianowicie udzielał odpłatnych korepetycji studentom. Działalność ta okazała się tak lukratywna, że już w 1920 roku Tolkien mógł zrezygnować z pracy nad New English Dictionary. Chociaż jego sytuacja materialna była zadowalająca, Tolkien nigdy nie porzucił marzeń o karierze akademickiej. Ku jego zaskoczeniu już latem 1920 roku pojawiła się możliwość ich realizacji: w Leeds zwolniło się stanowisko docenta (ang. reader) w Instytucie Języka Angielskiego. Początkowo Tolkien nastawiony był sceptycznie do tej szansy, jednak w końcu otrzymał tę posadę. Oznaczało to jednak kolejną rozłąkę z Edith, która pozostała z synami w Oxfordzie aż do 1921 roku, zanim przeprowadziła się do męża.

Przełożeni wstępnie powierzyli Tolkienowi ułożenie planu studiów dla języka staro- i średnioangielskiego. Oprócz tego Tolkien pracował ze swoim kolegą Erykiem V. Gordonem nad nowym wydaniem średniowiecznego wiersza Pan Gawen i Zielony Rycerz, które wkrótce po publikacji w 1925 roku zostało uznane za znaczący wkład do średnioangielskiej filologii. Także w życiu prywatnym koledzy spędzali ze sobą dużo czasu. Razem z grupą studentów założyli "Klub Wikingów", którego celem były przede wszystkim częste spotkania suto zakrapiane piwem przy śpiewie staronordyckich piosenek pijackich, w tym dość sprośnych przyśpiewek w języku staroangielskim. Stało się to jedną z przyczyn dużej popularności Tolkiena wśród studentów. Po czterech latach w Leeds w roku 1924 pisarz otrzymał awans do pełnego stopnia doktorskiego.

W jego wierszach z tego okresu znaleźć można istoty, które później stały się częścią świata Śródziemia. Na przykład wiersz Glib opowiada o odrażającej istocie z lekko świecącymi oczami, żyjącej w głębi jaskini, którą można utożsamiać z Gollumem. Natomiast jego właściwa mitologia, którą dzisiaj można znaleźć w Księdze zaginionych opowieści, była już prawie skończona. Tolkien wybrał dwie baśnie - historię Turina Turambara i opowiadanie o Lúthien i Berenie i ujął je w formie obszernego wiersza.

W 1925 roku zwolniła się posada kierownika katedry Rawlinsona i Boswortha języka staroangielskiego w Oksfordzie. Tolkien zgłosił swoją kandydaturę i otrzymał to stanowisko, prawdopodobnie między innymi ze względu na renomę jego przekładu Pana Gawena. W 1926 roku Tolkien założył w kręgu kolegów nieformalne koło Kolbitar (po islandzku znaczy to Węglożerni lub dosłownie Gryzący Węgiel), którego uczestnicy spotykali się regularnie, aby czytać islandzkie sagi w oryginale, tj. w języku staronordyckim. Od roku 1927 roku do grupy należał też Clive Staples Lewis, który rok wcześniej poznał Tolkiena, a wkrótce po przyjęciu do klubu stał się jego najbliższym przyjacielem. Lewis wspierał również zainicjowaną przez Tolkiena reformę planu nauczania, kładłącą większy nacisk na połączenie nauki o języku i wiedzy o literaturze, która to reforma została w 1931 roku zaakceptowana przez wydział. Późniejsza sława Tolkiena miała się jednak opierać na czymś zgoła odmiennych od tych zawodowych osiągnięć. Jego dwa główne dzieła, Hobbit i Władca pierścieni mają swoje źródła w kręgu rodziny, w roli ojca, którą Tolkien wypełniał wobec swoich dzieci wzorowo.

[edytuj] Hobbit oraz Władca Pierścieni

Na początku lat 20. i lat 30. Tolkien zaczął regularnie tworzyć fantastyczne opowieści, których akcja rozgrywa się w mitycznym świecie. W tym czasie powstało opowiadanie Roverandom, dedykowane drugiemu synowi pisarza - Michaelowi. W pracy tej zawarte jest tylko kilka ukrytych odniesień od obszerniejszej mitologii, zrozumiałych wówczas jedynie dla samego autora, jednak już opowieść rozpoczęta w 1930 roku, znana później jako Hobbit, czyli tam i z powrotem, wielokrotnie odsyła do wydarzeń z poważnej mitologii Tolkiena. Pojawia się tam na przykład miasto elfów Gondolin i postać Nekromanta, który w tym czasie jest już częścią legendarnego świata, umiejscowionego później w tolkienowskiej Pierwszej Erze.

Za pośrednictwem byłej studentki Tolkiena wydawnictwo Allen&Unwin zwróciło uwagę na jego opowiadanie, które po pełnej pochwał recenzji syna wydawcy, Rayner Unwin, zostało w roku 1937 opublikowane. Na gwałtowne życzenie wydawnictwa Tolkien rozpoczął pracę nad książką z dalszym ciągiem opowieści, która wpierw, podobnie jak Hobbit, była pomyślana jako książka dla dzieci. Pod koniec lat 30., zainspirowany przez Clive Staples Lewis, który wraz z nim należał do literackiego koła Inklingów, Tolkien wygłosił wykład On Fairy-Stories, w którym opisał zasady późniejszego gatunku twórczości fantasy i bronił go energicznie przed zarzutami eskapizmu.

Podczas II wojny światowej prace nad projektem kontynuującym Hobbita postępowały powoli i były ciągle przerywane. Książka miała nosić tytuł Władca pierścieni. W roku 1945, wciąż będąc na uniwersytecie w Oxfordzie, objął stanowisko profesora anglistyki.

Władca Pierścieni został opublikowany dopiero w roku 1954. Opóźnienie było spowodowane perfekcjonizmem Tolkiena, jak również jego chęcią zmiany wydawcy, co było wywołane rzekomym odrzuceniem jego poważnego dzieła mitologicznego, Silmarillion.

Gdy wydawnictwo, Allen&Unwin, odrzuciło warunek wydania jego pełnej mitologii (Władca Pierścieni i Silmarillion), bez możliwości uprzedniego wglądu w rękopisy, Tolkien zaoferował wydanie swojego dzieła Wydawnictwu Collins. Po początkowym entuzjazmie, wydawnictwo zaczęło domagać się skrócenia znacznych części tekstu, na co Tolkien nie chciał się zgodzić. Z tego powodu zwrócił się do swojego poprzedniego wydawnictwa. Rayner Unwin, który jeszcze jako dziecko był recenzentem Hobbita, teraz, będąc młodym wydawcą, przyjął książkę bez żadnych poprawek. Następstwo wojny spowodowało ogromny wyrost cen papieru w Anglii, przez co dzieło Tolkiena zostało wydane w trzech tomach (Drużyna Pierścienia, Dwie Wieże, Powrót króla), tak aby każda pojedyncza część był w przystępnej cenie. Przez to do dziś dzieło Tolkiena uważane jest błędnie za trylogię, jednak autor osobiście odrzucał to określenie przez całe swoje życie, jako że jego utwór jest całością składającą się z sześciu ksiąg.

Na początku lat 60. pojawiła się w USA nieautoryzowana kopia Władcy Pierścieni, co wywołało swoisty kult wśród studentów i uczyniło Tolkiena sławnym po drugiej stronie oceanu. W wyniku nacisku coraz liczniejszych fanów Tolkiena, mimo niekorzystnego stanu prawnego, edycja ta została wstrzymana przez wydawcę, i od tej pory na rynku amerykańskim była dostępna tylko wersja autoryzowana.

[edytuj] Ostatnie lata życia

Swoje dalsze życie Tolkien spędził pracując nad Silmarillion, którego jednak do końca życia nie ukończył i dopiero po jego śmierci został wydany przez jego syna Christophera Tolkiena.

Na kilka lat przeprowadził się wraz ze swoją żoną Edith do angielskiego kurortu Bournemouth. Edith zmarła tam w 1971 roku zmarła. Po tym zdarzeniu Tolkien wrócił do Oxfordu. Dwa lata później zmarł on sam w wieku 81 lat po krótkiej chorobie w prywatnym szpitalu w Bournemouth, gdzie przebywał na krótkim urlopie. Grób małżonków znajduje się w katolickiej części cmentarza Jordan Hill w Oxfordzie. Na płycie grobowej znajdują się ich nazwiska, a także imiona – Beren i Lúthien – znak wiecznie trwającej miłości. Jeszcze przed śmiercią swoich rodziców Christopher Tolkien opracował ich teksty, publikował je od 1977 roku, między innymi Silmarillion oraz w latach 1983-1966 także Historię Śródziemia.

W jednym z wywiadów na krótko przed swoją śmiercią Tolkien potwierdził jeszcze raz swój silny związek z Kościołem: "Jestem wierzącym rzymsko-katolickim chrześcijaninem". Jeden z jego synów został katolickim księdzem, a sam J.R.R. przetłumaczył starotestamentową Księgę Jonasza.

[edytuj] Nagrody

Za dorobek naukowy i literacki otrzymał wiele nagród i honorowych doktoratów w Holandii, Irlandii, Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych, oraz najwyższe wyróżnienie państwowe - Order Imperium Brytyjskiego, odznaczenie przyznawane najwybitniejszym brytyjskim twórcom i najsłynniejszym osobistościom, którego idea i nazwa jednak wcale nie były mu bliskie. Potępiał imperializm i mocarstwowe ambicje, osobiście zaś czuł się bardziej Anglikiem niż obywatelem brytyjskim. W czasie przyznawania tej nagrody poskarżył się na słowa "brytyjskie" i "imperium", i do końca życia nie używał związanego z tym orderem tytułu szlacheckiego.

[edytuj] Wykaz twórczości

Poniżej przedstawiono akademicki i literacki dorobek Tolkiena.

[edytuj] Publikacje akademickie

• A Middle English Vocabulary 1922
• Some Contributions to Middle-English Lexicography 1925
• The Devil's Coach Horses 1925
• Wydanie Sir Gawain and the Green Knight (pol. Pan Gawen i Zielony Rycerz) 1925
• Ancrene Wisse and Hali Meiðhad 1929
• Sigelwara Land część I/II 1932/1934
• Chaucer as a Philologist: The Reeve's Tale 1935
• Beowulf, The Monsters and the Critics. Sir Israel Gollancz memorial lecture 1936. Oxford Univ. Press, London 1936, Oxford 1971, Arden Libr, Darby 1978 (przedruk).
• Sir Orfeo 1944
• "Iþþlen" in Sawles Warde 1947
• On Fairy-Stories 1947
• The Homecoming of Beorhtnoth, Beorhthelm's Son 1953
• Middle English "Losenger" 1953
• Ancrene Wisse: The English Text of the Ancrene Riwle 1962
• English and Welsh 1963
• Tłumaczenia Pearl i Sir Orfeo, pośmiertnie w 1975
• The Old English Exodus Text 1981
• Finn and Hengest: The Fragment and the Episode 1982,
• Beowulf and the Critics 2002
• Beowulf

[edytuj] Proza

• Hobbit, czyli tam i z powrotem 1937, 1957
• Liść, dzieło Niggle'a 1945
• Rudy Dżil i jego pies 1949
• Władca Pierścieni 1969/1970, składający się z trzech części:
  • Drużyna Pierścienia 1954,
  • Dwie Wieże 1954,
  • Powrót Króla 1955,
• Smith of Wootton Major 1967
• Guide to the Names in The Lord of the Rings opublikowane w A Tolkien Compass w 1975
• Listy Świętego Mikołaja (The Letters of Father Christmas) 1976, 1977. Nowe wydanie w 2004.
• Silmarillion, pośmiertnie w 1977, 1978
• Niedokończone opowieści 1980, 1983
• Mr Bliss 1982
• Historia Śródziemia 1983-1996 - dwunastotomowy cykl książek
  • Księga zaginionych opowieści 1983
  • Ostatnie legendy Śródziemia 1984
  • The Lays of Beleriand 1985
  • The Shaping of Middle-earth 1986
  • The Lost Road and Other Writings 1987
  • The Return of the Shadow 1988
  • The Treason of Isengard 1989
  • The War of the Ring 1990
  • Sauron Defeated 1992
  • Morgoth's Ring 1993
  • The War of the Jewels 1994
  • The Peoples of Middle-earth 1996
• Roverandom 1998

Najbardziej znane krótkie opowiadania to Liść, dzieło Niggle'a, Rudy Dżil, Łazikanty, Pan Bliss, Kowal z Podlesia Większego i zbiór wierszy Przygody Toma Bombadila i inne wersy z Czerwonej Księgi. Silmarillion, Księga zaginionych opowieści, Księga niedokończonych opowieści i pozostałe tomy Historii Śródziemia zostały poddane edycji, opatrzone wielką ilością przypisów i wyjaśnień i wydane przez syna pisarza, Christophera, na podstawie mniej lub bardziej dopracowanych rękopisów Tolkiena znalezionych w jego archiwach już po jego śmierci. Tolkien jest także autorem Listów św. Mikołaja.

[edytuj] Poezja

• Wiersz The Battle of the Eastern Field 1911
• Wiersz From the many-willow'd margin of the immemorial Thames 1913
• Wiersz You & me and the Cottage of Lost Play 1915
• Wiersz Kortirion among the trees 1915
• Wiersz Goblin Feet 1915
• Wiersz The Happy Mariners 1920
• Wiersz The Clerke's Compleinte 1922
• Wiersz Iumonna Gold Galdre Bewunden 1923
• Wiersz The City of the Gods 1923
• Wiersz The Eadigan Saelidan 1923
• Wiersz Why the Man in the Moon Came Down Too Soon 1923
• Wiersz Enigmala Saxonic – a Nuper Inventa Duo 1923
• Wiersz The Cat and the Fiddle: A Nursery-Rhyme Undone and its Scandalous secret Unlocked 1923
• Wiersz An Evening in Tavrobel 1924
• Wiersz The Lonely Isle 1924
• Wiersz The Princess Ni 1924
• Wiersz Light as Leaf on Lindentree 1925
• Wiersz The Nameless Land 1926
• Wiersz Adventures in Unnatural History and Medieval Metres, being the Freaks of Fisiologus 1927
• Wiersz Progress in Bimble Town 1931
• Wiersz Errantry 1933
• Wiersz Firiel 1934
• Wiersz The Adventures of Tom Bombadil 1934
• Zbiór wierszy Songs for the Philologists, przy współpracy z E.V. Gordon u. a. 1936
• Wiersz The Dragon's Visit 1937
• Wiersz Knocking at the Door: Lines induced by sensations when waiting for an answer a the door of an Exalted Academic Person 1937
• Wiersz The Lay of Aotrou and Itroun 1945
• Wiersz Imram 1955
• Zbiór wierszy The Adventures of Tom Bombadil and other verses from The Red Book 1962
• Wiersz Once upon a time 1965
• Wiersz For W. H. A. 1967
• Cykl wierszyThe Road Goes Ever On: A Song Cycle 1967, wydane przez Donalda Swanna
• Wiersz Bilbo's Last Song posthum 1974
• Ballada The Lay of Leithian posthum 1985 w: The History of Middle Earth, Bd. 3: The Lays of Beleriand
• Ballada The Lay of the children of Húrin posthum 1985 w: The History of Middle Earth, Bd. 3: The Lays of Beleriand

[edytuj] Pozostałe

• Raport autobiograficzny Tolkien on Tolkien 1966
• LP Poems and Songs of Middle-Earth 1968 (Tolkien czyta swoje opowiadania)
• LPs The Hobbit i The Lord of the Rings postum 1975 (Tolkien czyta wprowadzenia do swoich dzieł)
• Obraz Pictures by J. R. R. Tolkien postum 1979 (Zbiór obrazków Tolkiena)
• Listy Letters of J. R. R. Tolkien postum 1981

[edytuj] Literatura

• Humphrey Carpenter: J. R. R. Tolkien. Biografia. Klett-Cotta, Stuttgart 2001, ISBN 3-608-93431-6
• John Garth: Tolkien and the Great War. The Threshold of Middle-Earth. Houghton Mifflin, Boston 2003, 2005. ISBN 0-618-33129-8, ISBN 0-618-57481-6
• Tom A. Shippey: J. R. R. Tolkien. Autor stuleci. Klett-Cotta, Stuttgart 2002, ISBN 3-608-93432-4
• Wayne G. Hammond, Christina Scull: J. R. R. Tolkien. Artysta. Klett-Cotta, Stuttgart 1996, ISBN 3-608-93409-X

[edytuj] Linki zewnętrzne

• The Tolkien Society (en)
• Tolkien Gateaway wiki (en)
• "Niezapominka" strona fanów twórczości Tolnkiena (pl)