Język staroangielski

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy okresu w historii języka angielskiego. Zobacz też: lista języków mylnie postrzeganych jako staroangielski.

Englisc Engle-Seaxisc
Obszar	obecnie wymarły, dawniej Anglia i południowa Szkocja
Liczba mówiących	wymarły
Ranking	poza rankingiem
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki zachodniogermańskie **Język angielski
Pismo	fuþorc, potem łaciński


ISO 639-2	ang
SIL	ANG
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Staroangielska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka staroangielskiego

Język staroangielski (Englisc sprǣc) lub język anglosaski (Engle-Seaxisce sprǣc) to wczesna forma języka angielskiego, którą posługiwano się na terenie dzisiejszej Anglii i południowej Szkocji między V a XII wiekiem. Był to język zachodniogermański, zbliżony do starofryzyjskiego i starosaksońskiego. Uległ również wpływowi języka staronordyjskiego, należącego do powiązanej grupy północnogermańskiej.

[edytuj] Rozwój

Staroangielski nie był językiem statycznym, a okres, w jakim go używano, to około siedmiuset lat — od anglosaskich migracji, które dały początek Anglii w V wieku, do normańskiej inwazji w 1066 roku, gdy język uległ znaczącym zmianom. Staroangielski przyswajał sobie część aspektów języków ludów, z którymi miał kontakt, np. Celtów, czy okupujących Danelaw Wikingów.

[edytuj] Germańskie korzenie

Najważniejszą siłą kształtującą język staroangielski było jego germańskie dziedzictwo w słownictwie, składni i gramatyce, dzielonych ze spokrewnionymi językami w Europie kontynentalnej. Część cech była specyficzna dla grupy zachodniogermańskiej, część natomiast została bezpośrednio odziedziczona od języka pragermańskiego, od którego pochodzą wszystkie języki germańskie.

Podobnie jak w innych ówczesnych językach zachodniogermańskich, w staroangielskim istniała pięcioprzypadkowa deklinacja oraz liczba podwójna. Każdy rzeczownik miał również rodzaj, określany przez rodzajnik, np. sēo sunne (Słońce) miało rodzaj żeński, a se mōna – męski (por. nowoniem. die Sonne i der Mond).

[edytuj] Wpływ języka łacińskiego

Duża grupa wykształconej, piśmiennej części społeczeństwa (mnisi, kapłani, itp.) potrafiła mówić i pisać po łacinie, ówczesnym języku międzynarodowowym. Wyróżnia się trzy okresy, w których język łaciński wywierał znaczny wpływ na staroangielski:

pierwszy — gdy Sasi opuścili kontynentalną Europę i osiedlili się w Wielkiej Brytanii.
drugi — gdy Anglosasi przyjęli chrześcijaństwo, a łacinę spopularyzowało duchowieństwo.
trzeci — podczas normańskiej inwazji w 1066 roku, gdy do języka przeniknęła duża część słownictwa pochodzącego etymologicznie z łaciny.

Po normańskiej inwazji kończy się okres staroangielski a rozpoczyna średnioangielski.

Oprócz słownictwa, dzięki łacinie w języku staroangielskim zaczęto stosować alfabet łaciński w miejsce runicznego fuþorcu. Dzięki dokładnej transliteracji wyrazy były wymawiane zgodnie z pisownią. Nieme litery, typowe dla języka nowoangielskiego, jak np. k w knight czy h w honest, nie występowały. Jednakże w zależności od regionu każdej runie mógł odpowiadać inny dźwięk. Powodowało to znaczące różnice w pisowni wielu wyrazów. Ortografia zależała od pochodzenia autora, dla przykładu słowo and (i) można było zapisać także jako ond.

Pisownia staroangielska wydaje się być bardziej zagmatwana niż nowoangielska, niemniej jednak odzwierciedlała wymowę, podczas gdy nowoangielska – nie. Obecnie, osoby zajmujące się tym językiem uczą się jego ustandaryzowanej pisowni.

[edytuj] Wpływ języka staronordyjskiego

Zasięg języka staronordyjskiego w X wieku

Dialekt staro–zachodnio–nordyjski

Dialekt staro–wschodnio–nordyjski

Dialekt starogotlandzki

Inne języki germańskie do pewnego stopnia zrozumiałe dla mówiących staronordyjskim

Drugim istotnym źródłem zapożyczeń dla języka staroangielskiego był staronordyjski, którego słownictwo przeniknęło do Anglii w IX i X wieku podczas najazdów Wikingów na Lindisfarne i Wielką Brytanię. Oprócz nazw własnych, było to głównie słownictwo podstawowe oraz odnoszące się do administracji Danelaw. Wpływ staronordyjski był widoczny w całej Anglii. Najistotniejszą zmianą było stopniowe uproszczenie deklinacji.

Mówi się, że wymieszanie na obszarze Danelaw dialektów staroangielskich i staronordyjskich przyspieszyło rozwój języka i ewolucję do języka średnioangielskiego.

[edytuj] Wpływ języków celtyckich

Wpływ języków celtyckich, w porównaniu do łaciny i staronordyjskiego był niewielki i dotyczył głównie dialektów szkockich i pogranicznych angielsko–walijskich i angielsko–kornwalijskich. Bardzo mała ilość zapożyczeń celtyckich przeniknęła do staroangielskiego, a jeszcze mniejsza przetrwała do dzisiejszych czasów.

[edytuj] Dialekty

Język staroangielski charaktetyzował się dużym zróżnicowaniem dialektowym. Cztery najważniejsze dialekty to:

dialekt kentyjski
dialekt mercyjski
dialekt northumbryjski nazywany też anglijskim
dialekt zachodniosaski

Każdy z tych dialektów był powiązany z jednym z niezależnych królestw leżących na wyspie. Duża część Mercji i Northumbrii została opanowana w IX wieku przez Wikingów. Pozostała część Mercji oraz Kent zostały obronione oraz połączyły się w Wessex.

Po zjednoczeniu poszczególnych królestw anglosaskich przez Alfreda Wielkiego w 878 roku, dialekty straciły na znaczeniu, chociaż nadal się rozwijały, o czym świadczy ich obecność w języku średnioangielskim, wczesno–nowoangielskim i nowoangielskim.

Większość z dokumentów pisanych po anglosasku, która zachowała się do naszych czasów, pisana była w dialekcie zachodniosaskim. Wydaje się, że pewna standaryzacja była konieczna, aby sprawnie administrować państwem. Alfred sprowadził do Wessex z Mercji wielu pisarzy i skrybów, aby spisali wiele tekstów, których nie sposób było spisać wcześniej. Również kościół został objęty polityką standaryzacyjną, zwłaszcza od czasów wprowadzenia ambitnego programu tłumaczenia religijnych materiałów na angielski.

Przez centralizację władzy oraz najazdy Wikingów, brakuje pisanych śladów rozwoju dialektów innych niż zachodniosaski po zjednoczeniu Anglii przez Alfreda.

[edytuj] Przykład (Ojcze nasz)

Poniższy tekst jest zapisany w dialekcie zachodniosaskim.

Fæder ūre, þū þe eart on heofonum,

Sī þīn nama gehalgod.

Tō becume þīn rīce.

Gewurþe ðīn willa, on eorðan swā swā on heofonum.

Ūrne gedæghwāmlīcan hlāf syle ūs tō dæg.

And forgyf ūs ūre gyltas,

swā swā wē forgyfað ūrum gyltendum.

And ne gelæd þū ūs on costnunge, ac ālys ūs of yfele.

Sōþlīce.

Na pierwszy rzut oka tekst wydaje się zupełnie niepodobny do dzisiejszego angielskiego, zarówno pod względem pisowni jak i wymowy, jednak wiekszość słów w nim zawartych normalnie w dzisiejszym angielskim występuje, tylko przeszły one znaczące zmiany.

Literę æ powinno czytać się jak polskie e, zaś litery þ oraz ð są w dzisiejszym angielskim zapisywane jako dwuznak th. Litera y oddawała dźwięk nieco podobny do niemieckiego ü. W późniejszych czasach głoska ta zanikła w języku angielskim i została zastąpiona przez zwykłe i.

W powyższym tekście widać, iż dawny język angielski był bardziej fleksyjny. Świadczą o tym formy zaimka wē (my, ang. we) - ūs, ūre, ūrum, ūrne - czy bardziej rozwinięta odmiana - forgyf, forgyfað, itd. Wszystkie te cechy w późniejszych wiekach w znaczącym stopniu zanikły. Inaczej również tworzono liczbę mnogą - heofonum jest liczbą mnogą od heofon, co oznacza niebo (ang. heaven).