Ulica Kanonicza w Krakowie
Z Wikipedii
 Kraków |
|||||||||||||
|
Ulica
Kanonicza
|
|||||||||||||
| Stare Miasto | |||||||||||||
| Długość: | 255 m | ||||||||||||
 |
|||||||||||||
| mapa | |||||||||||||
 |
|||||||||||||
| przebieg | |||||||||||||
|
|||||||||||||
Ulica Kanonicza w Krakowie – ulica osady Okół przyłączona do Krakowa w 1401 roku; nigdy nie była ulicą kupiecką, jednak znajdowały się tutaj domy kanoników katedralnych (księży zarządzających katedrą), a do dziś zachowało się wiele renesansowych i barokowych kamienic z pięknymi portalami.
Spis treści |
[edytuj] Kamienica nr 1 tzw. Pałac Samuela Maciejowskiego
Pałac ten został wzniesiony w latach 1531–1532 przez kanonika Samuela Maciejowskiego (późniejszego biskupa) na miejscu drewnianego domu zwanego kaplicą św. Grzegorza i południowo-zachodniego odcinka pierwotnej ulicy Senackiej. Zbudowany został na rzucie kwadratu ze strzelnicami w ścianach, jako budynek piętrowy dwutraktowy z sienią na osi i galerią arkadową od strony dziedzińca, gdzie odkryto arkadowy podcień — dzieło Bartłomieja Berrecciego lub jego szkoły. W oficynie północnej tkwi obiekt z początku XIV w. Pałac był odnawiany na przełomie XVII i XVIII w. oraz w końcu XVIII w. Do końca XVIII w. był rezydencją kanoniczą – są zachowane między innymi polichromie z XVIII w. i barokowy portal hermowy, który powtarza z pewnymi uproszczeniami formy portalu z ul. św. Jana 20. Posiada identyczny wykrój arkady o analogicznym profilu, ukośnie ustawione pilastry z hermami atlantowymi (męskie, brodate postaci w typie antycznym) podtrzymujące gzyms w formie nadwieszonego łuku "w ośli grzbiet" z uskokami. Na przełamanych częściach gzymsu ponad pilastrami ustawione są dekoracyjne wazony. Następnie budynek przy ul. Kanoniczej 1 został przejęty przez władze austriackie na Inkwizytoriat (budynek główny) i więzienie (oficyna). W XVI w. od strony dziedzińca pałac posiadał renesansową, arkadową loggię. Przed 1854 r. architekt August Plasqude nadbudował drugie piętro i zaprojektował fasadę — nadało to budynkowi obecny wygląd. Obecnie w kamienicy przy ul. Kanoniczej 1 mieści się Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Podyplomowe Studium Konserwacji Zabytków Architektury i Urbanistyki również Politechniki Krakowskiej a także Kawiarnia „Inkwizytor”.
[edytuj] Kamienica nr 2 tzw. "Kamienica pod Aniołkami"
Dom ten mieści się na rogu ulic Senackiej i Kanoniczej, powstał w 2 połowie XVI w. z połączenia dwóch gotyckich kamieniczek, jego największą ozdobą jest wysoka attyka krenelażowa. Obecnie jest to prywatny dom mieszkalny.
[edytuj] Kamienica nr 3
Dom ten powstał jeszcze w 2 połowie XIV w., jego budowę zleciła Kapituła z przeznaczeniem dla młodzieży studiującej w pobliskim Collegium Iuridicum. Zdaniem Jana Długosza wybudował go kanonik Maciej. W połowie XV w. była tutaj Bursa Grochowa dla żaków studiujących prawo. Gruntowna przebudowa nastąpiła w latach trzydziestych XVI w. i z tego czasu pochodzi piękna kamieniarka okien na fasadzie. W wieku XVII dobudowano tylny trakt budynku, a już w połowie XVIII w. powstał bogaty barokowy portal. Obecnie dom jest własnością kościelną, ale mieszkają tu także prywatni lokatorzy.
[edytuj] Kamienica nr 5
To jeden z najstarszych domów; został gruntownie przebudowany po pożarze z 1455 r. Inicjatorem przebudowy był Jan Długosz, który w tym przypadku wykorzystał zapis testamentowy kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Był to budynek piętrowy, jednotraktowy (zachowane są kamienne obramienia okien z filarami międzyokiennymi z herbem Oleśnickiego — Dębno i portal schodkowy oraz ozdobny wątek ceglany z dekoracją rombową z zendrówek na parterze fasady). Dom ten nazywany jest też Domem Długosza. Mieszkał w nim znany dziwak ks. Andrzej Trzciński. W wyniku gruntownej przebudowy w 2 połowie XVI w. budynek otrzymał charakter nowożytny (między innymi założono portal wejściowy i zbudowano arkadowe galerie w dziedzińcu — nie zachowały się). Zbudowano również niewielką oficynę, przyległą od północnego muru granicznego. Przed połową XVIII w. przybyło drugie piętro. Wtedy także zamurowano arkady w ryzalicie. Z tego też czasu pochodzi portal główny. Na początku XX w. część galerii podwórzowej na 1. piętrze otrzymała wystrój neorenesansowy (stolarka, ceramiczne posadzki, polichromia stropu zapewne autorstwa Henryka Uziembły). Domowi pierwotny kształt przywróciła rewaloryzacja trwająca w latach 1977–1979. Na parterze tej wyjątkowej kamienicy mieści się Cricoteka. Założona w 1979 r. przez Tadeusza Kantora w związku z planowanym wyjazdem Teatru Cricot 2 do Florencji. Władze Krakowa oddały wówczas do dyspozycji Kantora Galerię BWA, w której ulokowano Biuro i Archiwum Cricot 2. W latach 1980–1993 Cricoteka nosiła oficjalną nazwę – Ośrodek Teatru Cricot 2, od 1993 – Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora. Początkowo Ośrodek zajmował się organizacją pracy i tournée teatru. W roku 1984 uzyskał status samodzielnej instytucji państwowej. Od momentu zakończenia działalności przez teatr (1992 r.) i nadania Ośrodkowi statusu instytucji dokumentującej twórczość T. Kantora (1993 r.), zbiory Cricoteki są prezentowane na wystawach plastycznych w kraju i za granicą. Prócz dokumentacji teatralnej dorobku Kantora Cricoteka przechowuje i wystawia obiekty, kostiumy i instalacje ze spektakli Cricot 2. 8 lutego 1994 otwarto Aneks Cricoteki: Galerię–Pracownię T. Kantora przy ul. Siennej 5/7. W 1994 r. Ośrodkowi przekazano część pałacu pod Krzysztofory przy ul. Szczepańskiej 2 (biura i Galerię Grupy Krakowskiej). Od 1 stycznia 1999 roku Cricoteka podlega władzom samorządowym województwa małopolskiego. Planowane jest jej przekształcenie w Muzeum Tadeusza Kantora.
[edytuj] Kamienica nr 6 tzw. Dom rycerski
Gotycki dom rycerski, powstał w XIV w. na dawnych kramach placu Okołu, jako jednotraktowy, dwuosiowy, piętrowy. Jego właścicielem był rycerz Hińcza z Rogowa, kasztelan sandomierski, który darował go w 1464 r. Kapitule Katedralnej. Został przekształcony w 2 połowie XV w. (zachowała się między innymi gotycka kamieniarka okienna). Był odnawiany bez rozbudowy w XVII w. (polichromowany strop belkowy z 1616 r.), w XVIII w. (portal wejściowy, polichromie ścienne) oraz w XIX w. W latach 1977–1980 wykonano remont konserwatorski. Obecnie dom ten nadal jest własnością kościelną. Od 1980 r. mieściły się w nim archiwum i biblioteka Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, a w dniu dzisiejszym — zakłady naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
[edytuj] Kamienica nr 7 tzw. "Dom pod Trzema Koronami"
Dwukondygnacyjny, jednotraktowy i pięcioosiowy budynek frontowy z oficynami, powstał w 2 połowie XIV w. z fundacji kanonika Nawoja Topora z Tęczyna. Z tego też czasu pochodzi niewielkie okienko w skromnym kamiennym obramieniu, tkwiące jakby przypadkowo na parterze fasady. Kamienica posiada sień przejezdną, wyjątkowo umieszczoną w osi bocznej. Dom został przekształcony po pożarze w 1455 r. i z tamtych lat pochodzą piwnice oraz ceramiczna posadzka na pierwszym piętrze. Przebudowano go po 1504 r., a przed 1523 r. z inicjatywy kanonika Jana Karnkowskiego. Wówczas powstały, zwracające uwagę eleganckimi laskowaniami i prostymi gzymsami, gotycko–renesansowe okna pierwszego piętra na fasadzie (gruntownie uzupełnione w 1907 r.). Z tego też czasu pochodzi również portal wejściowy o cechach gotycko–renesansowych ze zrekonstruowaną bramą. Nad nim widnieje napis Dominus audiator meus et protector meus — Pan jest moim protektorem i obrońcą. Natomiast już w ostatniej ćwierci XVI w. zbudowano galerię arkadową od strony dziedzińca i przypuszczalnie wzniesiono drewniane drugie piętro, przekształcone w murowane w XVII w. Na lata 1756–1778 przypadł remont domu, w tym dekoracja malarska stropów. W XIX w. zburzono oficyny, zmieniono układ wnętrz, przykrywając podłogami na pierwszym piętrze gotyckie płyty posadzkowe. W 1907 r. Zygmunt Hendel przeprowadził remont domu, odkrył przy tej okazji wiele interesujących detali dawnej kamieniarki, które wmurował na ścianie klatki schodowej. Wydobył i uzupełnił okna gotycko–renesansowej fasady. Ostatnia odnowa z lat 1975 – 1979 objęła całą kamienicę, wydobywając wszystkie walory architektoniczne. Obecnie na piętrze mieści się siedziba Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP) – zrzeszenia twórczego, założonego w 1989 r. w Warszawie jako kontynuacja rozwiązanego w 1983 r. przez władze państwowe Związku Literatów Polskich (ZLP). Stowarzyszenie to skupia pisarzy polskich zamieszkałych w kraju i poza granicami. Do głównych celów SPP należy troska o moralne i materiale interesy pisarzy, obrona ich praw zawodowych i swobód twórczych. SPP jest członkiem Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszenia Twórców i Naukowców w Polsce (od 1989 r.) oraz Europejskiego Kongresu Pisarzy (ang. European Writers‘ Congress), założycielem Fundacji Piśmiennictwa Polskiego (1990 r.) i inicjatorem powstania (1990 r.) Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej. SPP nawiązało kontakty z pisarzami wielu krajów europejskich i USA. W 1993 r. zrzeszało ponad 800 twórców skupionych w 10 oddziałach oraz 1 klubie. Prezesi: J. J. Szczepański (od 1990 r. prezes honorowy), A. Braun (od 1990 r.), L . Mariańska (od 1993 r.), M. Grześczak (od 1996 r.). Na parterze kamienicy można wypić kawę w uroczej kawiarence „U literatów“ z pięknym stylowym wyposażeniem, z późnorenesansową kolumną międzyokienną w pierwszej izbie. To do niej prowadzą kute w blasze późnogotyckie wrota z początku XVI w. (obecnie to kopia). W owej kawiarni można zobaczyć Tarczę Bractwa Dzwonników Zygmunta. Jak informuje tablica — „Wielki Dzwon Zygmunta” ufundowany przez króla Zygmunta I w 1520 r. poruszany jest od początku swego istnienia ręcznie przez zespół dzwonników. Początkowo byli to dzwonnicy katedralni, potem przez kilka wieków członkowie cechu cieśli krakowskich, a następnie pracownicy wawelskiego wzgórza. Od połowy XX w. tym wielkim, 13 ton ważącym dzwonem, opiekuje się Bractwo Dzwonników Zygmunta, podległe zwierzchnictwu Katedry Wawelskiej. Aby zapewnić pełne wychylenie dzwonu i wywołać jego wspaniały dźwięk, za sznury pociąga równocześnie 12 dzwonników. Po dzwonieniu Członkowie Bractwa tradycyjnie spotykają się w tutejszej gospodzie przy kuflu piwa. Każdy z dzwonników ma swój kufel opatrzony imieniem i nazwiskiem oraz numerem podług starszeństwa.”
[edytuj] Kamienica nr 9
Dom ten powstał w 1 połowie XIV w. Początkowo stały tutaj dwa domy, między którymi biegła uliczka do murów, które wystawili kanonicy Jan Suchywilk i Jakub Szyrzyk z Falkowa. Po pożarze w 1455 r. domy połączono w jeden duży budynek. W XVI w. był dwukrotnie przebudowywany, raz za rządów biskupa Jana Konarskiego, po którym przetrwał herb Abdank umieszczony w kluczu sklepienia sieni i jednej z komór piwnicznych. A po raz wtóry w 2 połowie wieku. W wyniku tej przebudowy budynek uzyskał charakter pałacu miejskiego z dziedzińcową galerią, bogatym detalem późnogotyckim, częściowo zachowanym (kamieniarka okien, 2 filary międzyokienne) i wykuszem w fasadzie wspartym na 2 kolumnach. Przebudowy XVIII- i XIX-wieczne całkowicie zniszczyły pozostałości gotyckie i renesansowe. W latach 1787–1788 z inicjatywy kanonika Benedykta Trzebińskiego dom przebudowali architekci Karol Kriszkier i Józef Le Brun, którzy zaprojektowali obecną klasycystyczną fasadę. Z tego czasu bądź z przełomu XVIII i XIX w. pochodzą piękne dekoracje ścienne. Ich tematem jest krajobraz morski i nadmorski. W całym Krakowie nie ma polichromii o podobnej tematyce. W XIX w. nastąpiły kolejne przebudowy związane ze zmianą funkcji budynku. Do XIX w. była to rezydencja kanonicza (po 1810 r. mieszkał tutaj Hugo Kołłątaj). Od 1878 r. mieściła się tutaj Drukarnia Władysława Ludwika Anczyca. Od 1892 r. do lat 70. XX w. znajdowała się tu siedziba sądu powiatowego. Po renowacji w 1979–1983 r. z funduszy społecznych powstało w kamienicy Muzeum Stanisława Wyspiańskiego (przeniesione w 2002 r. na ul. Szczepańską 11), jako oddział Muzeum Narodowego. Pomysł stworzenia tego typu placówki zrodził się zaraz po zgonie artysty. Większość eksponatów pochodzi z kolekcji Feliksa Jasieńskiego, który zbierał wszelkie pamiątki po S. Wyspiańskim. Ponadto część rzeczy zakupiło Muzeum Narodowe jeszcze przed wojną od Teofili Wyspiańskiej, wdowy po artyście. To wszystko złożyło się na Muzeum Wyspiańskiego. Wśród najcenniejszych obiektów są osobiste pamiątki po Wyspiańskim, dzieła malarskie, projekty witraży, polichromii, scenografie, druki. Znajduje się tam również model przebudowy Wawelu — Akropolis. Aktualnie mieści się tu siedziba rektoratu Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
[edytuj] Kamienica nr 11
- dom ten powstał w 1 połowie XV w. z fundacji kanonika Mikołaja Poraja. W 1. połowie XVI w. został przebudowany i z tego czasu pochodzi, gruntownie przerobiony w 1. połowie XIX w., portal wejściowy. Na XVII w. przypada budowa oficyny zachodniej, mieszczącej niegdyś stajnie (północna oficyna pochodzi z XIX w.). W XVIII stuleciu dobudowano drugie piętro, natomiast przebudowa zrealizowana w latach 1830–1836 zadecydowała o aktualnym wyglądzie budynku, zwłaszcza fasady. Fasadę tę zdobi biegnący nad parterem fryz z orłami napoleońskimi. Kamienicę przebudował wtedy architekt Ignacy Hercok.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Wykaz właścicieli domów na Okole m.in. ul. Kanonicza. Od średniowiecza do dzisiaj
- Galeria zdjęć ulicy Kanoniczej
