Ziemia łomżyńska
Z Wikipedii
Ziemia łomżyńska (łac. districtus/terra lompzensis) - historyczny obszar wchodzący w skład Mazowsza, a zarazem jego największa ziemia. Starostwo grodowe znajdowało się w Łomży. Oprócz grodu łomżyńskiego starosta opiekował się również grodami w Ostrołęce, Zambrowie i Kolnie.
Spis treści |
[edytuj] Początki osadnictwa
Teren ziemi łomżyńskiej był zasiedlany przez Mazowszan już w X wieku. Świadczy o tym fakt, że w XI wieku istniało kilka dużych grodów na linii Narwii: w Ostrołęce, w Nowogrodzie naprzeciw ujścia Pisy, w Starej Łomży oraz w Wiźnie poniżej ujścia Biebrzy. Istniało też kilka innych grodów w pobliżu rzek i traktów komunikacyjnych.
[edytuj] Kalendarium
- ok. IX w. - początki osadnictwa na Ziemi łomżyńskiej.
- przełom X/XI w. - założenie grodu w Łomży.
- 1355 - tereny, które później utworzyły Ziemię łomżyńską obejmuje Siemowit III, po śmierci brata Kazimierza Trojdenowica.
- 1379 - książę Siemowit III dzieli księstwo mazowieckie między synów. Ziemia łomżyńska znajduje się pod panowaniem Janusza I, któremu przypisuje się ostatecznie jej zorganizowanie.
- 1381 - po śmierci Siemowita III, ks. Janusz I oficjalnie obejmuje we władanie wschodnie Mazowsze.
- 1418 - lokacja miasta Łomży na prawie chełmińskim przez księcia mazowieckiego Janusza I.
- 1414 i 1447 - pierwszy raz użyto określenia Ziemia łomżyńska.
- 1496 - Jan Olbracht nadaje Ziemię Łomżyńską w lenno Konradowi III.
- 1503 - początek rządów księżnej Anny Mazowieckiej.
- 1505-1525 – budowa kościoła farnego pod wezwaniem Michała Archanioła w Łomży.
- 1517 - objęcie rządów przez Janusza III.
- 1526 - po śmierci Janusza III Łomża staje się miastem królewskim, Mazowsze wcielone do Korony.
- 1593-1633 - w skład Ziemi łomżyńskiej wchodza powiaty: koliński (kolneński), ostrołęcki, ostrowski, zambrowski.
- 1795 - zmiana systemu administracyjnego po rozbiorach.
[edytuj] Granice
Granice te nie były wprawdzie granicami naturalnymi, ale mimo to wykazały znaczną stałość.
- Granica północna, stanowiąca część granicy państwowej mazowiecko-krzyżackiej, ustalonej w roku 1343, wytyczona została przeważnie w terenach puszczańskich, niezamieszkałych. Przetrwała ona do wieku XX jako granica państwowa polsko-pruska (niemiecka).
- Granica wschodnia z połowy XIV wieku oddzielała ziemię łomżyńską, należącą wówczas do księcia Janusza I, od ziemi wiskiej, będącej własnością jego brata Siemowita IV. W dokumencie z roku 1379 stwierdzono, że granica (postępując od Wizny) ma biec w dół Narwią, aż do rzeczki Siennicy, uchodzącej do Narwi naprzeciwko Łomży pod Piątnicą. Na południe od Narwi granica biegła początkowo w górę rzeczki Śliny, by następnie skręcić ku południowemu zachodowi. Tutaj granica oddzielała ziemię łomżyńską od Podlasia.
- Granicę południową stanowiła Puszcza Łętowo. Oddzielała ona ziemię łomżyńską od nurskiej. Ta puszcza graniczna biegła na zachód aż do Orza i Narwi.
- Granica zachodnia oddzielała ziemię łomżyńską od różańskiej i ciechanowskiej. Ciągneła się do Prus przez puszczę graniczną zwaną w XV wieku Zagajnica. Puszcza ta zostawała niezasiedlona, aż do XVII wieku, zajmując podmokłe, nieurodzajne, niezamieszkałe tereny. Granica w tym miejscu kształtowała się z biegiem lat w miarę zasiedlania tych terenów.
[edytuj] Podział administracyjny
W skład ziemi łomżyńskiej wchodziły powiaty:
- łomżyński (łomzieński)
- kolneński
- zambrowski
- ostrołęcki
Powiat zambrowski był oddzielnym ziemstwem (sąd ziemski niezależny od sądu Ziemi Łomżyńskiej). Dlatego posiadał dodatkowo sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza ziemskiego i grodzkiego. Istniało również niegrodowe starostwo ostrołęckie obejmujące Puszczę Zieloną.
Istniejące przez 400 lat do 1795 r. granice administracyjne Ziemi Łomżyńskiej ustapiły miejsca nowemu podziałowi narzuconemu przez zaborców.
Północną część Ziemi łomżyńskiej stanowią Kurpie.
[edytuj] Ziemia łomżyńska współcześnie
W latach 1975-1998 Ziemia łomżyńska była położona na terenie dwóch województw: łomżyńskiego i ostrołęckiego.
W 1999 została podzielona między województwo podlaskie i województwo mazowieckie. Obecnie leży na terenie powiatów:
- województwo podlaskie:
- województwo mazowieckie:
W skład historycznej ziemi łomżyńskiej wchodził też zachodni fragment aktualnego powiatu białostockiego.
W związku z przyłączeniem byłego województwa łomżyńskiego, a co za tym idzie większości ziemi łomżyńskiej do województwa podlaskiego wynikło wiele kontrowersji wśród mieszkańców oraz władz Łomży i Zambrowa, a także Grajewa, które historycznie położone jest na ziemi wiskiej należącej do Mazowsza. Planowane w Łomży na maj 2007 referendum w sprawie przynależności do województwa mazowieckiego nie odbyło się.
[edytuj] Osoby zasłużone dla ziemi łomżyńskiej
- Janusz I
- Anna Mazowiecka oraz jej synowie Janusz i Stanisław
[edytuj] Ciekawostki
- Do 1418 roku, czyli do nadania praw miejskich Łomży, głównym grodem ziemi łomżyńskiej był znacznie mniejszy Nowogród.
- Od połowy XVI w. do końca Rzeczypospolitej Starostwo Łomżyńskie i poszczególne jego dobra otrzymywali w dzierżawę członkowie zamożnych rodzin szlacheckich i magnackich ,niejednokrotnie potężni możnowładcy. Starostowie dzierżyli dobra królewskie od kilku do kilkunastu lat. Często starostwo przechodziło z ojca na syna. Starostowie mieli swoją siedzibę w Kupiskach pod Łomżą. Jak wynika z materiałów źródłowych na przestrzeni XVI do XIX wieku Starostwem Łomżyńskim zarządzało 23 starostów.
- Podczas najazdu szwedzkiego w 1655r. Ziemia Łomżyńska była jedną z ostatnich ziem mazowieckich, która złożyła akt poddańczy.
- W walkach o tron polski między stronnikami Augusta III i Stanisława Leszczyńskiego w roku 1733 Kurpie, popierający tego drugiego, pod wodzą Stacha Konwy, w ciągu kilku lat stawiali opór wojskom rosyjskim i saskim. W bitwie pod Jednaczewem większość chłopów kurpiowskich poległa, a ich przywódca został stracony.
- Bohdan Winiarski, późniejszy współpracownik Romana Dmowskiego, prezes Międzynarodowego Trybunału w Hadze w swojej książce "Nad Pissą, Wissą i Narwią" powiedział: Praca ,dzięki której Łomżyńskie przez długi, długi czas było najlepiej zorganizowaną i uświadomioną narodowo z ziem polskich. Kiedy we Francji tworzyły się pierwsze zręby przyszłej armii gen Hallera, największy odsetek stanowili żołnierze z Łomżyńskiego.
- W wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. na linii Narwi i Biebrzy toczyły się bohaterskie walki pomiędzy jednostkami wchodzącymi w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej "NAREW" a wojskami niemieckimi Bohaterska obrona Nowogrodu i Łomży do dziś pozostaje w pamięci naszych mieszkańców, a obrona Wizny przeszła do historii jako Polskie Termopile.
- Wkroczenie wojsk sowieckich pod koniec września 1939 roku to wielka tragedia rodzin polskich Ziemi Łomżyńskiej. Wiele z nich wywieziono na Sybir, skąd powrócili dopiero po zakończeniu wojny. Niestety, często nie byli to wszyscy, których tam zesłano.
[edytuj] Bibliografia
- Praca Zbiorowa, „Ziemia Łomżyńska”, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 2004, ISBN 83-912037-5-1
- www.lomza.friko.pl
- www.polska.pl
- www.powiatlomzynski.pl
