Fryderyk II Wielki

Z Wikipedii

Fryderyk II Wielki Elektor Brandenburgii (jako Fryderyk IV), Król w Prusach (1740-1772), Król Prus (od 1772) Rex Borussorum (król Prusaków)
Król Prus
Okres urzędowania	od 31 maja 1740 do 17 sierpnia 1786
Poprzednik	Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
Następca	Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern
Dane biograficzne
Dynastia	Hohenzollernowie
Urodzony	24 stycznia 1712 Berlin
Zmarł	17 sierpnia 1786 Sanssouci
Ojciec	Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
Matka	Zofia Dorota Hanowerska
Żona	Elżbieta Krystyna Brunszwicka
Dzieci	nie miał

Fryderyk II Wielki, Friedrich II von Hohenzollern (ur. 24 stycznia 1712 w Berlinie, zm. 17 sierpnia 1786 w Poczdamie), był królem Prus w latach 1740-1786. Pod jego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich.

Spis treści 1 Dzieciństwo i młodość 2 Małżeństwo 3 Król Prus 4 Wojna o sukcesję austriacką 5 Wojna siedmioletnia 6 Wojna o sukcesję bawarską 7 Filozof z Sanssouci 8 Polityka wewnętrzna 9 Z polskiej perspektywy 10 Schyłek życia 11 Przypisy 12 Bibliografia 13 Zobacz też

[edytuj] Dzieciństwo i młodość

Fryderyk był najstarszym synem Zofii Doroty Hanowerskiej (1687-1757), która w przeciwieństwie do swego męża była osobą wykształconą. Fryderyk Wilhelm I, ojciec Fryderyka, gardził bowiem wszechstronną edukacją i blichtrem dworu przedkładając nad nie proste męskie rozrywki: koszary i polowania. Przedmiotem jego troski była przede wszystkim budowa potęgi militarnej Prus. Wprowadził nawet zwyczaj noszenia munduru na co dzień (stąd przezwisko Soldatenkönig: "król-żołnierz", "król-sierżant"). Fryderyk nie miał więc łatwego dzieciństwa, tym bardziej, że szybko odkrył w sobie zamiłowanie do muzyki, starożytności, filozofii i literatury francuskiej, co zdecydowanie nie odpowiadało wyobrażeniom ojca o wychowaniu następcy tronu.

Popadł w ostry konflikt z ojcem, którego apogeum była próba ucieczki z kraju. Ucieczka nie powiodła się: w nocy z 4 na 5 sierpnia 1730 grupę uciekinierów pochwycono i odstawiono do pruskiej twierdzy Wesel. Wszczęto śledztwo – król postanowił bowiem potraktować uciekinierów jako dezerterów (podejrzewając spisek a może nawet przewrót z inicjatywy angielskiej). Fryderyk został uwięziony w twierdzy w Kostrzynie – groziła mu nawet kara śmierci. Ostatecznie sąd wojskowy nie ośmielił się wydać takiego wyroku. Decyzją króla ścięto w obecności Fryderyka jego przyjaciela Hansa Hermanna von Katte (6 listopada 1730). W niecały rok później Fryderyk formalnie podporządkował się ojcu, dzięki czemu mógł opuścić Kostrzyn. Od tego czasu był jednak ściśle nadzorowany przez ojca, a najbliższych mu dworzan wygnano.

W późniejszych latach doszło do złagodzenia relacji między ojcem a synem. Fryderyk wrócił do wojska. W 1732 został mianowany dowódcą pułku w Ruppin (obecnie Neuruppin), jako ochotnik i swego rodzaju obserwator brał też udział w polskiej wojnie sukcesyjnej o tron po Auguście II. Na przełomie 1734 i 1735 przejął nawet na chwilę bieżące rządzenie państwem w czasie choroby ojca. Król podarował Fryderykowi dobra i pałacyk w Rheinsbergu, gdzie mógł wreszcie oddawać się temu co lubił najbardziej: muzyce, lekturze starożytnych filozofów i dyskusjom intelektualnym z bywalcami pałacyku. W 1739 r. Fryderyk kończy pisanie dzieła pt. Antimachiavel, ou Examen du Prince de Machiavel, polemiki z "Księciem" Machiavellego.

[edytuj] Małżeństwo

12 czerwca 1733 Fryderyk został zmuszony do poślubienia popieranej przez Austrię Elżbiety Krystyny Braunschweig-Bevern. Ślub odbył się w Salzdahlum, jednak związek ten nie został podobno nigdy skonsumowany. Fryderyk nie przejawiał zresztą większego zainteresowania kobietami i, jak twierdzą niektórzy biografowie, był osobą homoseksualną^{[potrzebne źródło]}. Inni biografowie wskazują na chorobę weneryczną przebytą przez Fryderyka w okresie młodości i związaną z nią operacją, która spowodowała impotencję przyszłego króla^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Król Prus

Nowy rozdział w życiu Fryderyka i historii europejskiej rozpoczyna się po śmierci króla Fryderyka Wilhelma I (31 maja 1740) Pierwsze miesiące rządów 28-letniego króla zostały zdominowane przez gry dyplomatyczne. W polityce zagranicznej okazał się ryzykantem i wytrawnym graczem. Dewizą rządów Fryderyka stało się rozbudowywanie potęgi Prus przez wojny i podboje. Kryzys potęgi Habsburgów przypieczętowała wówczas śmierć cesarza Karola VI, którą Fryderyk potraktował jako okazję do zakwestionowania prawa Marii Teresy do dziedziczenia posiadłości Habsburgów. Rozpoczęło to wojnę o sukcesję austriacką.

[edytuj] Wojna o sukcesję austriacką

Występując jako sojusznik Austrii, którego celem jest zabezpieczenie ziem dla Marii Teresy, w grudniu 1740 wojska pruskie przekroczyły granicę, zajmując do końca stycznia 1741 niemal cały austriacki Śląsk, będący wówczas jedną z najbardziej rozwiniętych prowincji Austrii. Zabiegi Fryderyka by Maria Teresa uznała zdobycie Śląska bez wojny nie powiodły się i na wiosnę 1741 rozpoczęły się działania wojenne: tzw. wojny śląskie. Pierwszym zwycięstwem pruskim była bitwa pod Małujowicami (niem. Mollwitz), 10 kwietnia 1741. Król, osobiście kierujący armią, dał się zaskoczyć kawalerii austriackiej. Mimo ucieczki Fryderyka Prusacy zwyciężają, głównie dzięki sprawności armii pruskiej i dowodzeniu feldmarszałka Kurta von Schwerina. 11 czerwca i 28 lipca 1742 podpisano traktaty pokojowe z Austrią. Śląsk pozostaje pod władzą Prus. II wojna śląska rozpoczyna się w połowie 1744 i trwa do grudnia 1745, a Fryderyk odnosi spektakularne zwycięstwa nad armią sasko-austriacką pod Dobromierzem (niem. Hohenfriedeberg), pod Kotliskami (niem. Kesseldorf) i Dreznem.

[edytuj] Wojna siedmioletnia

Częściowo w wyniku dyplomatycznych błędów Fryderyka w 1756, rozpoczyna się wojna siedmioletnia (1756-1763), w której przeciwko Prusom zawiązał się sojusz austriacko-francusko-rosyjsko-saksoński. Uprzedzając przeciwników Fryderyk II wtargnął do Saksonii, zmuszając armię saską do kapitulacji. Eksploatacja bogatej Saksonii i wcielenie jeńców saskich do armii pruskiej pozwoliło na zwiększenie potencjału militarnego i gospodarczego państwa. Po początkowych sukcesach w Saksonii i Austrii (np. bitwa pod Pragą), Prusy są zmuszone wycofać się z Czech po przegranej bitwie pod Kolinem (18 czerwca 1757). Pomimo teoretycznej przewagi koalicji antypruskiej, na korzyść Prus przemawiał brak wystarczającej koordynacji działań sojuszników, dzięki czemu udało się Fryderykowi pokonać połączone, dwukrotnie liczniejsze od pruskich, wojska Rzeszy i Francji w bitwie pod Rossbach (5 listopada 1757), czy rozbić Austriaków w błyskotliwie rozegranej bitwie pod Lutynią (5 grudnia 1757). Wiele z posunięć taktycznych Fryderyka przejdzie później do historii wojskowości. Sukcesy te nie zmieniają faktu, że pozycja Prus, zmuszonych do walki na wielu frontach, nie przedstawiała się najlepiej- w 1759 roku doszło do masakry wojsk pruskich pod Kunowicami, kiedy z 51-tysięcznej armii Fryderyka jako jeden oddział do Berlina dotarło jedynie 3000. Gdy wydawało się, że sukcesy wojsk rosyjskich całkowicie pogrążą Prusy, zmarła caryca Elżbieta, a jej następca Piotr III Romanow pośpiesznie zawarł w 1762 pokój, ogłaszając się nawet sprzymierzeńcem Prus. Sam Fryderyk nazwał to "cudem domu brandenburskiego" (dwa lata później Fryderyk zawrze ośmioletni sojusz z Rosją). Koalicja antypruska rozpada się i przywrócone zostaje status quo sprzed wojny (Prusy ani nie zyskują ani nie tracą terytoriów, a Austria wreszcie uznaje zdobycie Śląska przez Prusy). W listopadzie 1762 podpisano preliminaria pokojowe francusko-angielskie, a rozmowy pokojowe między Austrią a Prusami wieńczy podpisanie pokoju w Hubertusburgu 15 lutego 1763.

Resztę rządów Fryderyk poświęci głównie odbudowie potęgi kraju.

Po wojnie siedmioletniej, w wyniku której zmieniła się mocno psychika i stosunek króla do świata, a liczne przeżycia, załamania nerwowe, depresje i zgryzoty odcisnęły piętno na fizjonomii przystojnego w młodości króla, nazywano go złośliwie Starym Frycem (niem. Alter Fritz)

[edytuj] Wojna o sukcesję bawarską

Krótką przerwą w skupieniu się na polityce wewnętrznej był wybuch konfliktu o sukcesję bawarską.

Józef II usiłował wzmocnić nadwątloną pozycję Austrii w Rzeszy oraz na arenie europejskiej i w tym celu dążył do przejęcia Bawarii po śmierci Maksymiliana III Józefa. Fryderyk natomiast, pragnący wchłonąć księstwa Ansbach i Bayreuth, robił wszystko, aby nie dopuścić do zrealizowania cesarskich planów. Doprowadziło to do wybuchu w 1778 roku wojny o sukcesję bawarską.

W tym trzecim i ostatnim konflikcie zbrojnym, w którym za życia Fryderyka uczestniczyły Prusy, kolejny raz odniósł zwycięstwo. Mimo braku sukcesów militarnych, dzięki temu, że wojna toczyła się na terytorium Austrii (dokładnie Czech) a nie Prus i wmieszaniu się w rozmowy pokojowe Rosji, Józef II otrzymał ledwie cząstkę Bawarii, Fryderyk zaś uzyskał potwierdzenie praw do księstw Ansbach i Bayreuth a ponadto korzyści strategiczne i ekonomiczne.

[edytuj] Filozof z Sanssouci

Postać Fryderyka Wielkiego jako monarchy jest ewenementem wśród większości znanych władców europejskich. Był chyba jedynym, który pozostawił po sobie tak znaczny dorobek pism, utworów muzycznych, poetyckich, a zwłaszcza prozaicznych i filozoficznych. Szczególnie cenny jest jego dorobek na polu historycznym, na którym ujawnił pełnię kunsztu literackiego(czego nie można powiedzieć niestety np. o jego wierszach). To on jako pierwszy podjął próbę napisania historii Prus. Opisał również m.in. historię wojen śląskich i wojny siedmioletniej, historię dynastii Hohenzollernów (obiektywną choć w wielu miejscach wyraźnie pozbawioną materiału dowodowego). Był także autorem prac opisujących rozbiór polski(w przeciwieństwie do wyżej wymienionych jednoznacznie tuszującą faktyczne działania autora na tym polu) oraz licznych pamiętników. Ponadto swoim następcom pozostawił "Histoire du mon temps", uważane za jego najlepsze dzieło, które pełne własnych ocen i przemyśleń na temat państwowości i współczesnych mu zdarzeń oraz osób było swoistą instrukcją dla nich. Prace historyczne Fryderyka, mimo iż ten przyznawał otwarcie, że większość z nich ma cele propagandowe i jest zbiorem doświadczeń przeznaczonych dla swoich następców, ze względu na swą realną wartość historyczną, były wykorzystywane przez następne pokolenia historyków pruskich i niemieckich, do dziś będąc bezcennymi spostrzeżeniami wytrawnego i świadomego obserwatora. Jego szerokie zainteresowania intelektualne, artystyczne, społeczne, literackie i filozoficzne wyróżniały go na tle pozostałych władców ówczesnej Europy. Nie krył on zresztą swojej pogardy dla dworów naśladujących bezkrytycznie Wersal i rujnujących przez to swoje państwa. Sanssouci, pałacyk pod Poczdamem rozbudowany na polecenie Fryderyka w rokokowym stylu latach w 1745-1747 i stanowiący od tego czasu jego letnią rezydencję, stał się swoistą Mekką myślicieli ówczesnej Europy. Zamiast balów, maskarad i polowań, dominowały w Sanssouci dyskusje filozoficzne, przechadzki, lektury i koncerty.

Ponieważ Fryderyk kochał muzykę, na swoim dworze utrzymywał znakomitych muzyków. Sam grywał na flecie i pisywał własne utwory muzyczne – lekcje kompozycji i gry na flecie pobierał u Johanna Joachima Quantza, jednego z najsłynniejszych flecistów epoki. Z inicjatywy króla powstało wiele utworów muzyki kameralnej – do najsłynniejszych należy Das musikalische Opfer – dzieło, które skomponował w 1747 podczas swego pobytu w Poczdamie Johann Sebastian Bach, wykorzystując temat podany mu przez Fryderyka. Również syn Johanna Sebastiana, Carl Philipp Emanuel Bach był dworskim kompozytorem Fryderyka.

Twórczość Fryderyka jest typową dla swej epoki eklektyczną muzyką dworską. Komponował głównie koncerty fletowe (z myślą o sobie w roli solisty), a także symfonie, kantaty i kilka arii. Dziś jego utwory spotykają się z zainteresowaniem i są wykonywane na koncertach i nagrywane na płyty.

Znanym przedstawieniem malarskim koncertującego Fryderyka jest obraz Adolfa von Menzla z 1852 pt. Koncert na flecie Fryderyka II Wielkiego w Sans-Souci (w zbiorach National-Galerie w Berlinie).

Fryderyk był wieloletnim przyjacielem Woltera. Od lipca 1750 do marca 1752 gościł go w Berlinie, Poczdamie i Sanssouci. Ich znajomość zakończyła się głośnym i raczej trwałym zerwaniem, przy czym Fryderyk przyczynę nielojalności i rosnącej niewdzięczności widział głównie w mieszczańskim pochodzeniu filozofa. Sam wolał mówić po francusku niż po niemiecku – nie miał też dobrego zdania na temat ówczesnej literatury niemieckiej. Całość tworzonej przez niego literatury spisywana była w języku Woltera, który był często proszony o nanoszenie popraw gramatyczno-językowych do fryderycjańskich utworów.

Sam tytuł „Filozofa z Sanssouci”, który pruski monarcha sobie nadał, a co było logicznym wynikiem spotkań i biesiad w jego letnim pałacu i którym to chętnie się posługiwał zarówno on sam jak i współczesne mu koła Filozofów, jest raczej pewnym rodzajem autoironii, daleko zdystansowaną pewnością siebie niż aroganckim przekonaniem o umiejętności poznawania i opisywania otaczającego świata. Fryderyk, od młodości rozbudzony intelektualnie, lubował się w teoretycznych rozważaniach zarówno jako młodzieniec, jak i gospodarz Sanssouci. Stanowiło to dla niego taką samą rozrywkę, jak dla jego ojca polowania. Unikał za to balów, maskarad itp. stałych punktów monarszego życia na innych dworach Europy. Uważał się raczej za mędrca, który bogaty w życiowe doświadczenia, przeżycia i obserwacje ma prawo do tworzenia uniwersalnych poglądów i sformułowań filozoficznych, opartych właśnie na fundamentach empirycznych. Prywatnie przeszedł od początkowej fascynacji oświeceniową ideą wiary w rozum i ludzkie możliwości po sceptyczny i pesymistyczny obraz człowieka oparty na filozofii Wolffa i Hobbes’a. Ogromną rolę odegrały tu przeżycia wojenne, zwłaszcza doświadczenia wojny siedmioletniej, utwierdzające go w jego przekonaniach i przybliżające go do starożytnych filozofów, głównie stoików. Pod koniec życia swoją wizję człowieka wyraził słowami: „Człowiek jest istotą działającą, stworzoną do działania, a najwyższym prawem etycznym jest spełnianie swych społecznych obowiązków wobec siebie i bliźnich.”

[edytuj] Polityka wewnętrzna

Jego filozofia władzy była zdecydowanie bardziej konsekwentna. Wychodząc od teorii umowy społecznej, doszedł do wniosku, że rządy jednostki – oświeconego absolutysty - są optymalną formą rządów. Zakładając, że „ludzie poddali się władcom, aby zapewnić sobie porządek prawny” udowadniał następnie, iż owa władza jest dana raz na zawsze, nie podlega żadnej kontroli, a władca nie odpowiada przed nikim ze swoich czynów (przed społeczeństwem, potomnością etc.). Fakt pozbawienia poddanych praw wobec władcy, nie wykluczał jednak posiadania rozległych obowiązków tego władcy wobec swych poddanych. Władca miał identyfikować się tylko z państwem i jemu miał służyć. W jego przekonaniu: ”król jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem państwa” a „osobiste rządy króla są jego moralnym obowiązkiem”. Sprowadzało się to do wprowadzenia gabinetowych, opartych na zdyscyplinowanej administracji i biurokracji rządów jednostki. Już od pierwszych dni panowania, większość uprawnień Fryderyk koncentrował we własnych rękach. Chociaż sprawował władzę w sposób absolutny, to wierzył, że celem polityki jest dobrobyt jego obywateli. Na tym właśnie miała polegać idea absolutyzmu oświeconego, zakładająca, że władca, kierujący się oświeconym rozumem, podejmuje świadome decyzje na rzecz dobra swoich poddanych i rozwoju państwa (Fryderyk ściśle wiązał jedno z drugim). Tą też retoryką uzasadniał swoje działania. Siebie uważał więc za sługę Prus i tego wymagał też od obywateli, w myśl dewizy, że czasem trzeba poświęcić szczęście i wygodę w imię dobra całego kraju. Fryderyk Wielki sam zajmował się najważniejszymi, ale także i pomniejszymi a nawet po prostu błahymi sprawami dotyczącymi państwa, ze swoich urzędników czyniąc jedynie ślepych wykonawców własnych poleceń. Wszelkie próby zastrzeżeń, przejawianie własnych poglądów połączone z próbą ich wprowadzania czy nawet samowolna interpretacja poleceń króla kończyła się zazwyczaj odsunięciem od urzędu a nawet uwięzieniem w osławionej twierdzy Spandau. Jednym z najczęściej wymienianych jest przykład Zachariasza Ursinusa, radcy finansów, który opracował krytykę systemu monopoli odnośnie kawy, soli i tytoniu. Za tę nieproszoną uwagę został zesłany do twierdzy koło Berlina.

Ingerencja tego monarchy w państwo, pojmowane już wtedy przez niego jako wszelkie struktury zabezpieczające porządek wewnętrzny i niezależność zewnętrzną oraz w ogóle trwanie społeczeństwa, obejmowała właściwe każdy aspekt życia, od wojskowości poprzez sądownictwo, edukacje, fiskalizm na agrokulturze kończąc.

Własne przekonanie monarchy o słuszności podjętych decyzji, podpartych argumentami teoretyków jak Wolff czy Colbert nie zawsze dawało pozytywne rezultaty, a ich zastosowanie w praktyce często prowadziło do nie przewidzianych skutków, tym bardziej, że to co wówczas działo się w Prusach miało już niebagatelny wpływ na pozostałe kraje Europy. Najsłynniejszym i najlepiej oddającym skalę zjawiska był wielki kryzys finansowy i krach europejskiego systemu kredytowego i bankowego na jesień 1763 roku, choć dokładniej przeanalizowanym i opisanym dopiero niedawno, dzięki możliwości szerszego spojrzenia na problem. Bessa po zakończeniu działań wojennych, związana ze stratami w wyniku prowadzenia operacji militarnych a następnie przejścia gospodarki z wojennej na pokojową jest zjawiskiem normalnym. Kryzys w roku 1763 miał jednak porażającą skalę: zachwiał systemem bankowym od Amsterdamu po Hamburg i tylko na terytorium Rzeszy niewypłacalnych okazało się 95 domów bankierskich. Główną przyczyną tego był nagły spadek ilości pieniądza w obiegu. Dotknęło to przede wszystkim przedsiębiorstw prowadzących szeroko zakrojone inwestycje – ich niewypłacalność spowodowała lawinowe bankructwa. Do zmniejszenia się ilości gotówki na rynku najprawdopodobniej przyczynił się najwięcej właśnie Fryderyk Wielki. Jego wieloletnie spekulacje finansowe, fałszowanie zawartości kruszcu w monetach czy wręcz ich fałszowanie i zalewanie nimi głównie Rzeczypospolitej było faktem powszechnie znanym bardzo wcześnie. Nie wiadomo było jednak dokładnie (i właściwie szczegóły nie znane są do dzisiaj) jak umiejętnie i na jaką skalę Fryderyk prowadził owe malwersacje. Jego natychmiastowy odwrót od tych działań po zakończeniu wojny, zastąpiony radykalnym wspieraniem polityki deflacyjnej, bezkrytyczne wdrażanie i kierowanie się merkantylizmem w gospodarce, pozbawione globalnego spojrzenia i świadomości ogólnoeuropejskich skutków tych poczynań przyczyniło się w znacznej mierze do pogłębienia i wzmocnienia kryzysu w 1763 a tym samym do dłuższego wychodzenia z niego Europy. Jednocześnie ta tendencyjność Fryderyka dała siłą rzeczy pewne pozytywne rezultaty w samych Prusach: próbując wszelkimi sposobami zaradzić skutkom wojny i uzdrowić gospodarkę, eksperymentując nawet w tym względzie, założył w Berlinie pierwszy bank wekslowo-pożyczkowy z kapitałem założycielskim wartości 8 mln talarów, co ustabilizowało nieco stosunki kredytowe.

Jego polityka społeczna była na ogół konserwatywna. Faworyzował pruską szlachtę, którą uważał za ostoję honoru i poczucia odpowiedzialności. Ustępował w swych reformach oraz próbach poprawy losu chłopa w domenach junkierskich po wojnie siedmioletniej, jeżeli szlachta uważała, że godziło to w jej interesy. Rozbudowywał armię i administrację, usprawniał sądownictwo, kładąc nacisk na posłuszeństwo i wierność rozkazom. W chwili gdy obejmował władzę armia liczyła 83 tys. żołnierzy, gdy umierał było ich już 190 tys. (z czego jedynie połowę stanowiła ludność Prus). Wprowadził wiele ważnych reform. Jedną z jego pierwszych decyzji było zniesienie tortur (dekret z 1740r., wprowadzony w 1754r.). Powołanej przez ojca komisji kodyfikacyjnej polecił dokonanie reformy sądownictwa i skodyfikowanie prawa sądowego (za jego życia udało się tylko to pierwsze). W 1763 podjął próbę stworzenia systemu szkolnictwa podstawowego, wprowadzając przymus szkolny. Za jego panowania rozwinął się też nowy typ szkoły średniej nastawionej na umiejętności praktyczne (tzw. szkoła realna). Sam będąc agnostykiem, tolerował w swoim państwie różne wyznania, będąc bodaj pierwszym królem, który tak otwarcie dystansował się do spraw religii.

W celu dodatkowej unifikacji wszystkich terytoriów oraz przybliżenia (formalnego) osoby monarchy społeczeństwu, przyjął tytuł Rex Borussorum, czyli króla Prusaków.

Świadomy swojej roli i znaczenia własnej osoby na rządy państwem, napisał do jednego ze swoich podwładnych: „Winien Pan wiedzieć, że nie jest rzeczą konieczną, bym żył, lecz bym wykonywał swe obowiązki”.

[edytuj] Z polskiej perspektywy

Z polskiej perspektywy bilans rządów Fryderyka nie przedstawia się najlepiej. Celem Fryderyka było zdobycie nowych terytoriów dla Prus, czemu służyło pogorszenie sytuacji wewnętrznej Rzeczypospolitej i podejmowanie działań na jej szkodę. Doniosłym rezultatem polityki Fryderyka były fałszerstwa monetarne dokonywane na szkodę Rzeczypospolitej. Zdeprecjonowane monety z podrobionych, a częściowo zdobytych w Saksonii stempli, zalewały Rzeczpospolitą, finansując w ten sposób część kosztów pruskich wojen. Z problemem tym nie mógł sobie poradzić August III, a jego nieudolne rządy tylko ułatwiały ten proceder. Postawa neutralności Rzeczypospolitej nie zapobiegła przemarszom przez jej terytorium wojsk pruskich, a później też rosyjskich. W żadnym razie również nie zabezpieczała jej przed roszczeniami silniejszego, agresywnego sąsiada. Fryderyk w sposób bezlitosny wykorzystywał bezwład Polski, wydając odgórne zarządzenia najazdów i rabunków przygranicznych terenów, przede wszystkim Wielkopolski. Miały one na celu głównie demonstracje siły Prus, zmuszenie Rzeczypospolitej do uległości przed kolejnymi żądaniami oraz zdobycie rekruta do armii pruskiej, a odbywały się pod pozorem poszukiwań dezerterów i uciekinierów z Prus, którym Polska miała jakoby dawać schronienie (choć istotnie prawdą było, że wielu dezerterów z pruskiej armii próbowało szukać azylu w Polsce). Fryderyk II zajmował również nieprzejednane i bezwzględne stanowisko wobec prób naprawy Rzeczypospolitej. Manifestacją niezadowolenia Prus wobec reform roku 1764, głównie wobec cła generalnego, było (bezprawne) ustanowienie komory celnej w Kwidzynie, wzmocnionej zbrojną załoga oraz artylerią i pobieranie cła od polskiego handlu. Mimo niepokojów zagranicznych, głównie ze strony Rosji, Fryderyk osiągnął swój cel: cło generalne zostało zawieszone.

Był głównym zainteresowanym w sprawie rozbiorów Rzeczypospolitej i to on starał się nakłonić carycę Katarzynę II do podziału Polski. W 1769 przedstawił w Sankt Petersburgu tzw. plan hrabiego Lynara, w którym proponował zabór części terytorium Rzeczypospolitej. . ^[1]W 1772 Fryderyk był głównym wnioskodawcą podpisania traktatu rozbiorowego (I rozbiór Polski, 1772). W wyniku rozbiorów Prusom przypada Pomorze polskie - Warmia, Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie). Było to ziszczenie wieloletnich starań króla Prus, Fryderyka. Ponadto, poza terytoriami przewidzianymi w traktacie rozbiorowym, Fryderyk zagarnął jeszcze, pod różnymi pretekstami i domniemanymi prawami 52 miasta i 1300 wsi z czego Polska przed 1786 rokiem odzyskała zaledwie 20%. W książce "Historia mojego czasu" wydanej w 1779 roku w języku francuskim Fryderyk Wielki przyznawał otwarcie: "Prusy nie posiadały tytułu do zaboru polskiego Pomorza. Nie chciałbym udowadniać tęgości praw do tej ziemi".

Warto także dodać, że wymieniony wcześniej przydomek Alter Fritz wystąpił w 3 scenie III części Dziadów Adama Mickiewicza, mówi go Duch-diabeł pytany o swe imię podczas egzorcyzmów księdza Piotra.

[edytuj] Schyłek życia

We wrześniu 1785 roku Fryderyk przeżył atak serca. Jego stan zdrowia pogarszał się już wcześniej, mimo to ani przed, ani po zawale nie zaprzestał pracy i osobistego prowadzenia spraw państwowych. Fryderyka nigdy nie cechowała tężyzna fizyczna, od dzieciństwa był osobą słabego zdrowia, a ascetyczny tryb życia, niezdrowa, bogata w ostre przyprawy i korzenie dieta dodatkowo je pogarszała. W ostatnim roku życia natomiast doszły do tego astma, kłopoty z krążeniem i opuchlizna wodna. Siła jego niezłomnego ducha wyraźnie jednak panowała nad słabym ciałem; do końca swych dni systematycznie i konsekwentnie, wypełniał to, co uważał za swój obowiązek, wstając po ok. sześciu godzinach snu o 4 bądź 5 rano i natychmiast przystępując do spraw państwowych. To z czasem mechaniczne wykonywanie każdych czynności w połączeniu z coraz bardziej cynicznym i sarkastycznym usposobieniem oraz rozczarowaniem i niechęcią do rodzaju ludzkiego oddaje wydarzenie z 30 maja 1786 roku: kiedy na początku dnia król dyktował swoje decyzje sekretarzowi gabinetu Stelterowi, ten zmarł nagle na atak serca. Fryderyk, nie przerywając pracy kazał wezwać drugiego sekretarza i dyktował swoje polecenia dalej.

Rano, 16 sierpnia 1786 roku król stracił przytomność, której najprawdopodobniej już nie odzyskał i dzień później zmarł. Do końca czuwał przy nim m.in. minister Hertzberg. Mimo testamentu króla, który prosił o skromny pogrzeb i pochówek w wybudowanej w 1741 roku krypcie na najwyższym tarasie Sanssouci wg słów: "żyłem jak filozof i jak filozof chcę być pochowany" (obok jego krypty znajdują się groby jego psów), 9 września nastąpił uroczysty, monarszy pogrzeb w kościele garnizonowym Poczdamu. Trumny jego i jego ojca zabrano tuż przed upadkiem III Rzeszy, aby nie wpadły w ręce Armii Czerwonej i wywieziono do zamku Hohenzollern w Szwabii. Obecnie, po upadku NRD, zgodnie z wolą Fryderyka, jego ciało spoczywa w Sanssouci obok ukochanych psów.

• Nieistniejący pomnik Fryderyka Wielkiego we Wrocławiu

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Salmonowicz, S. Fryderyk Wielki, Wrocław 1996.

[edytuj] Zobacz też

• 4 Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wielkiego (3 Wschodniopruski)