Ślązacy

Z Wikipedii

Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Ślązacy
Liczebność ogółem	około 800 tysięcy w Polsce i Czechach (w różnych źródłach jest znaczny rozrzut danych)[1] (z czego według oficjalnych danych około 0,18 mln[2][3] zadeklarowało narodowość śląską w polskim i czeskim spisie powszechnym), liczebność Ślązaków żyjących w diasporze nie została ustalona.
Regiony zamieszkania	Śląsk (na terenie Polski i Czech), Niemcy, małe skupiska w Europie i USA
Język	śląski, polski, czeski, niemiecki
Religie	katolicyzm, protestantyzm

Ślązacy (szl. Ślůnzoki, czes. Slezané, niem. Schlesier) - określenie grupy ludności zamieszkującej Śląsk. Termin ten ma w literaturze historycznej i etnograficznej szerokie i często odmienne znaczenie. Obecnie pod pojęciem Ślązacy rozumie się:

1. Ślązacy jako grupa etniczna zamieszkująca głównie Górny Śląsk, o bogatej, odrębnej od terenów otaczających kulturze, posługująca się dialektem (wg niektórych językiem) śląskim. Część Ślązaków deklaruje odrębną narodowość śląską, inni, zachowując poczucie pewnej odrębności kulturalnej i językowej, deklarują narodowość polską, niemiecką lub czeską. Czasem zamiast terminu grupa etniczna, używa się w oficjalnych dokumentach terminu "grupa regionalna zamieszkująca Śląsk", np. w orzeczeniu polskiego sądu^[4].

2. Ślązacy jako narodowość zachodniosłowiańska. Do tej kategorii zalicza się tę część Ślązaków (w rozumieniu pkt. 1), która deklaruje odrębność narodową od Polaków, Czechów i Niemców i traktuje mowę śląską jako odrębny język. Większość osób deklarujących narodowość śląską mieszka w centralnej części Górnego Śląska, ale są też pokaźne skupiska na Śląsku Opolskim, a także pewne skupiska na Śląsku Cieszyńskim, w Czechach oraz w diasporze. Narodowość ta nie jest uznawana prawnie przez Polskę^[5][6] i Republikę Czeską^[7][8]. Jednakże w oficjalnych wynikach spisów ludności w tych krajach zdeklarowała ją około 173 tysięczna grupa osób w Polsce i około 10 tysięcy w Czechach.

3. Polacy śląscy - Polacy, osoby o wyraźnej polskiej identyfikacji narodowej i językowej, posługujący się niekiedy śląską gwarą języka polskiego, mieszkający na Śląsku i czujący przywiązanie do regionu i kultury śląskiej. Osoby z tej grupy zamieszkują Górny Śląsk, a w ostatnich dekadach jest ich coraz więcej także na Dolnym Śląsku (w tym ujęciu śląskość postrzegana jest jako związek z pojęciem małej ojczyzny).

4. Ślązacy - mieszkańcy Śląska, niezależnie od identyfikacji etnicznej i kulturowej, w tym Polacy zamieszkujący Śląsk, ale nieodczuwający żadnego szczególnego związku z tym regionem, a czujący związek z inną częścią Polski lub Polską jako całością.

5. Ślązacy niemieccy - Niemcy zamieszkujący Górny Śląsk, a przed 1945 cały Śląsk (głównie Dolny Śląsk), deklarujący narodowość niemiecką i posługujący się wyłącznie językiem niemieckim, ale traktujący Śląsk jako małą ojczyznę (Heimat) i określający się jako Ślązacy (w innym rozumieniu niż w punkcie 1-2).

Przy omawianiu kultury, języka i podziału etnograficznego w dalszej części hasła ma się na myśli kulturę Ślązaków w rozumieniu grupy etnicznej (pkt. 1 lub 2 powyższej definicji). Kultura Niemców dolnośląskich i Polaków o słabej identyfikacji z kulturą śląską jest omówiona we właściwych tematycznie hasłach.

Spis treści 1 Etymologia nazwy 2 Język 3 Geografia 4 Historia 5 Demografia a narodowość 6 Kultura i tradycja 7 Nauka 8 Kontrowersje 9 Podział etnograficzny 9.1 Ślązacy Cieszyńscy 10 Przypisy 11 Zobacz też 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Etymologia nazwy

Nazwa Ślązacy może wywodzić się od rzeki Ślęza, wyrazu slęg (oznaczający wilgotny, mokry) lub góry Ślęży. Ślężanami określano plemię zachodniosłowiańskie z terenu dzisiejszego Dolnego Śląska, następnie w X wieku nazwę tę przejął cały obszar dorzecza górnej i środkowej Odry. Polska literatura z XIX i XX wieku, Ślązakami określa autochtoniczną ludność, zamieszkującą Śląsk.

Niemiecka wersja wiąże pochodzenie Ślązaków i nazwy Śląsk z germańskim plemieniem Sillingów zamieszkujących ziemie dzisiejszego Śląska w I tysiącleciu naszej ery.

[edytuj] Język

Ślązacy posługują się dialektem śląskim, uznawanym przez część ludzi za w pełni samodzielny język śląski^[9], oraz językiem polskim, językiem niemieckim i czeskim. Język śląski od 18 lipca 2007 posiada kod ISO 639-3 szl^[10]. Mieszkańcy Dolnego Śląska, do czasu wysiedlenia po II wojnie światowej, posługiwali się także dialektem śląskiim języka niemieckiego - kod ISO 639-3 sli^[11][12].

[edytuj] Geografia

Ślązacy obecnie głównie zamieszkują tereny Górnego Śląska oraz Niemiec, jednak istnieją również emigracyjne skupiska w USA i całej Europie, głównie zachodniej. Najbardziej znanym przykładem śląskiej osady w USA jest Panna Maria w Teksasie. W przeszłości Ślązacy zamieszkiwali zarówno Dolny, jak i Górny Śląsk. Po II wojnie światowej zgodnie z ustaleniami mocarstw w czasie konferencji jałtańskiej niemieckojęzyczna ludność Śląska (który stał się częścią Polski) została przesiedlona do Niemiec. W wyniku tego została wysiedlona prawie cała ludność Dolnego Śląska i część Górnego Śląska.

[edytuj] Historia

Nasilona germanizacja Śląska, prowadzona przez kilka wieków, spowodowała wynarodowienie ludności zamieszkującej te tereny. Ludność śląska i polska zamieszkująca Górny Śląsk częściowo oparła się germanizacji. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zarówno Polska, jak i Niemcy określały ludność żyjącą na Śląsku wyłącznie jako Polaków albo Niemców. W niewielkim stopniu rozróżniano grupy ludności o mieszanej narodowości lub nie określające swojej narodowości. Natomiast władze czechosłowackie wprowadziły w latach 20. XX wieku pojęcie narodu śląskiego na użytek spisów powszechnych przeprowadzanych w tym kraju^{[potrzebne źródło]}. Wpisując bez wiedzy zainteresowanych narodowość śląską administracja czechosłowacka obniżała w statystykach liczebność ludności polskojęzycznej żyjącej na Śląsku Opawskim oraz w należącej do Czechosłowacji części Śląska Cieszyńskiego (tzw. "Zaolziu"). Choć we współczesnych Czechach to obywatel deklaruje swoją narodowość podczas spisu, oficjalne stanowisko rządu czeskiego mówi iż Ślązacy nie spełniają wymogów potrzebnych do określenia ich jako odrębną mniejszość narodową, ale traktowani są jako mniejszość etniczna [3].

W czasie II wojny światowej, władze III Rzeszy wprowadziły spis ludności. Odnotowywano wtedy przypadki wypełniania rubryki narodowościowej jako "Schlonsaken" lub "Oberschlesier", jednak na podstawie rozporządzenia z marca 1941, wpis taki był skreślany. Ludzie, którzy wypełnili tak rubrykę musieli otrzymać jedną z innych czterech grup narodowościowych.^[13] Osoby te ze względu na bycie autochtonami, najczęściej otrzymywały 3 kategorię.

Prześladowania w pierwszych latach po II wojnie światowej, które w założeniu miały dotknąć aktywną część ludności niemieckiej i volksdeutschów z okresu III Rzeszy, w praktyce objęły również wszystkich Niemców i Ślązaków bez względu na ich postawę w czasie wojny oraz Polaków nie popierających władz komunistycznych (np. Obóz Zgoda w Świętochłowicach), w opinii społecznej Śląska zostało to źle przyjęte. Wielu Niemców górnoślaskich i Ślązaków niemieckojęzycznych (zgermanizowanych) wyemigrowało lub zostało wypędzonych.

Wypowiedzi w tekstach autobiografii i pamiętników rdzennych mieszkańców Górnego Śląska, odnoszące się do lat II wojny światowej i bezpośrednio po niej, według socjolog Antoniny Kłoskowskiej wykazują występowanie poczucia odrzucenia zarówno przez Niemców w okresie wojny, jak i przez Polaków po powrocie z wojennej tułaczki. Ze strony Polaków spotykała Ślązaków niechęć, bywali też stygmatyzowani mianem "szwabów" czy "hitlerów", zwłaszcza przez repatriantów z kresów wschodnich^[14].

W czasach PRL zakazywano używania mowy śląskiej w szkołach i urzędach, a także nie dopuszczano do nauki języka niemieckiego osób w wieku szkolnym. Traktowano Ślązaków z podejrzliwością, cechującą niektórych skrajnych polityków i objawiającą się czasem i dziś (np. KPN). Ślązakom nie podobał się również napływ nowej ludności z Kresów oraz Zagłębia, a zwłaszcza preferowanie jej przy obsadzaniu urzędów przez władze komunistyczne.

Po zmianach ustrojowych w 1989 roku założona została organizacja Ruch Autonomii Śląska, dążąca do odzyskania autonomii utraconej w wyniku dekretu polskich władz komunistycznych^[15], co wzbudziło niezadowolenie wśród rodzimych działaczy politycznych. Status autonomii dla Śląska miałby być szansą na "przejęcie sprawy w własne ręce". Uważają oni, że ostatnio polityka kolejnych rządów jest względem Śląska i jego problemów niespójna, nieudolna, krótkoterminowa i pozbawiona perspektyw. Ich oponenci wskazują na możliwości rozwoju wynikające z obecnego prawa. Zgodnie z tym poglądem w 1997 roku zawiązany został Ruch Obywatelski Polski Śląsk

[edytuj] Demografia a narodowość

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2002, narodowość śląską w polskiej części Śląska zadeklarowało 173 200 osób, głównie mieszkańców Górnego Śląska. Natomiast w czeskim spisie powszechnym z 2001 roku do narodowości śląskiej przyznało się 10 878 obywateli Czech, głównie mieszkańców kraju śląsko-morawskiego (w spisie z 1991 roku liczba ta wynosiła 44 446 osób). W województwie śląskim 148,5 tys osób deklaruje narodowość śląską, natomiast w województwie opolskim deklaruje 24,2 tys osób^[16]. Spisy Powszechne nie obejmują jednak wszystkich osób deklarujących narodowość śląską, bowiem nie obejmują osób które z różnych przyczyn nie brały udziału w spisie powszechnym (było wymagane przepytanie tylko jednej osoby na lokal) lub były osobami niepełnoletnimi. Ruch Autonomii Śląska zarzucił^[17], iż w wielu przypadkach rachmistrze spisowi odmawiali wpisania narodowości śląskiej do formularza^[18]. Zarzuty tego rodzaju wysunął również Związek Ukraińców w Polsce, wg ZUP niektórzy rachmistrze wpisywali deklarowaną narodowość ołówkiem by móc później ją zmienić)^[19].

[edytuj] Kultura i tradycja

Ślązacy posiadają zróżnicowaną i bogatą kulturę. Wśród Ślązaków istnieje duże przywiązanie do własnej tradycji i kultury.

Dotyczy to takich dziedzin życia jak:

• - zwyczaje świąteczne,

Strój kobiecy

Ślązaczka mogła ubrać się na trzy sposoby:

• • kiecka, zopaska, kabotek i wierzcheń
  • kiecka, zopaska i jakla
  • kiecka, zopaska, kabotek i merynka (chusta)

Strój męski

Strój męski składa się z szaketu, kamizelki (westy), białej koszuli, jedwabnej chustki (jedwobki) lub wstążki (szlajfki), galot czyli spodni lub bizoków czyli spodni prasowanych na kant oraz szczewików czyli butów. Na głowie Ślązak nosił hut czyli kapelusz. Strój mężczyzny obecnie nazywa się ancugiem, nazwa ta kojarzona jest głównie z garniturem. Jednak niewielu ludzi pamięta, że po śląsku słowo ancug oznacza ogólnie strój męski jak i żeński.

• - tradycje rodziny śląskiej,

• Typowe dla Ślązaków jest używanie odmiennych form grzecznościowych w zależności od stopnia pokrewieństwa oraz szacunku należnego danej osobie. Do rodzeństwa i rówieśników Ślązacy mówią (godają) "za jedno", czyli: (ty) "weź", "jesteś", do rodziców, wujostwa czy np. przełożonych w pracy "za dwoje", czyli: (wy) "weźcie", "jesteście"; wreszcie do dziadków, pradziadków i osób starszych zwracają się "za troje": "wezmą" (oni), "są" (oni). Odmienia się wyłącznie czasownik, zatem poprawna śląska forma to "dziadek wezmą", a nie "dziadki wezmą".

• Ślązacy przywiązują dużą wagę do zacieśniania więzów rodzinnych, tradycją są niedzielne obiady w gronie rodziny wielopokoleniowej oraz świętowanie w podobnym gronie z różnych okazji. Ślązacy nie obchodzą imienin, mimo wpływu kultury polskiej nadal wielu rdzennych Ślązaków nie zna daty własnych imienin. Obchodzi się natomiast urodziny.

• Popularnymi rozrywkami wśród Ślązaków są biesiady piwne, hodowla gołębi (w gołębnikach) oraz papug i kanarków (w domu), a także gra w skata i w tysiąca. Przy grze w tysiąca Ślązacy używają pochodzących z języka niemieckiego nazw kolorów karcianych: ♥ to herce, ♦ to szele, ♣ to krojce a ♠ to griny. Odmienna od polskiej jest także punktacja meldunków: trefl 100, pik 80, kier 60, karo 40; jednakże takiej samej używa się w okolicach Krakowa.

• - zwyczaje związane z zabawą,

Ciekawym składnikiem śląskich zabaw są pieśni i tańce. Repertuar pieśni śląskich jest bogaty. Oto tytuły niektórych tylko pieśni: • " Dzieweczko ze Śląska", • " Szła dzieweczka", • " Poszła Karolinka", • " Wczoraj była niedzieliczka", • " Dzióbka dej", • " Skokoł wróbel po desce"…

Do tańców należą m.in.: Trojak, Mietlorz, Drybek, Waloszek, Stara Baba, Koziorajka, Gąsior.

• - zwyczaje urodzinowe i imieninowe

Rdzenna ludność obchodzi tylko urodziny, na Śląsku nie są obchodzone imieniny. Wyjątkiem jest Barbórka (4 grudnia - imieniny Barbary, patronki górników) i 4 maja (imieniny Floriana - patrona hutników). W śląskich kopalniach i hutach często w imieniny patrona (św. Barbary i św. Floriana) wypłacane jest dodatkowe wynagrodzenie (w zależności od prosperowania zakładu może to wynieść całą dodatkową miesięczną pensję). Tradycyjnie takie dni są wolne od pracy i rozpoczynają się od mszy w kościele, następnie jest pochód (z hutniczą / górniczą orkiestrą) i na końcu piknik bądź festyn.

• - śląski etos pracy

• - uroczystości kościelne

W części Górnego Śląska żywo praktykowana jest tzw. "ofiara" w czasie mszy świętej, nieprzyjęta w innych częściach Polski i Czech. Datki wrzuca się po kazaniu do koszyka lub skrzynki umieszczonej najczęściej na środku kościoła lub za ołtarzem.

Ponadto śląscy ministranci noszą inne stroje niż ich koledzy z innych regionów - składa się on z kragla czyli kołnierza w kolorze odpowiednim do stroju liturgicznego, komży, czyli bardzo luźnej, białej koszulki oraz chopkiecki czyli dolnej części stroju także w kolorach odpowiednich do okresu liturgicznego.

• - inne zwyczaje

W nocy przypadającej z Wielkiej Soboty na Niedzielę Wielkanocną popularne jest malowanie sąsiadom lub znajomym okien wapnem, tak, aby nie zostać złapanym. Innym zwyczajem robienia psikusów w tę noc jest podmienianie furtek wejściowych na podwórko.

Dzieci idące po raz pierwszy do szkoły dostają od rodziców róg obfitości zwany tytą - wypełniony słodyczami.

W niedzielę Wielkanocną Zajączek przynosi prezenty i chowa je w ogródkach, gdzie szukają ich głównie dzieci. .

[edytuj] Nauka

Na Górnym Śląsku urodziło się trzech noblistów - Otto Stern (Fizyka), Kurt Alder (Chemia) oraz Maria Goeppert-Mayer (Fizyka). Z całej trójki jedynie Kurt Adler uznawał się za Ślązaka, a na swojej pracy, za którą dostał Nagrodę Nobla dopisał "aus Königshütte" (z Królewskiej Huty - dziś Chorzów). Maria Goeppert-Mayer z kolei aktywnie wspierała śląskich emigrantów w USA, a zapytana o swoje największe marzenie odpowiedziała "Chcę zobaczyć Katowice".

Oprócz tego wśród Ślązaków można wyróżnić wielu znakomitych chemików, fizyków i matematyków. Znacznie uboższy jest udział Ślązaków w naukach humanistycznych. Związane jest to głównie z różną przynależnością państwową - w ciągu kilku lat nie zmieniając miejsca zamieszkania można było mieszkać w Czechosłowacji, Niemczech, Austrii czy w Polsce.

[edytuj] Kontrowersje

Sprawa uznawania ogółu osób deklarujących przynależność do narodowości śląskiej za naród jest kontrowersyjna w Polsce. Dla propagatorów śląskiego ruchu narodowego wyniki przeprowadzonego spisu z 2002 są potwierdzeniem jego istnienia. Na tej podstawie twierdzą oni, że Ślązacy są największą mniejszością narodową w Polsce. Podkreślają też, że Główny Urząd Statystyczny zdefiniował narodowość jako deklaratywną cechę indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub genealogiczny z określonym narodem lub grupą etniczną. Na tej podstawie uważają, że wyników spisu nie można negować. Wielu Ślązaków także uznaje swój dialekt za osobny język: język śląski, jednak nie jest to pogląd powszechnie akceptowany wśród osób wcześniej zadeklarowanych narodowo.

Wielu rdzennych mieszkańców Śląska nie chce się utożsamiać z narodem śląskim, gdyż czują się Polakami, Czechami bądź Niemcami, ponadto kojarzy się im on z przedwojennym tzw. ruchem ślązakowskim, występującym głównie na Śląsku Cieszyńskim. Ruch ten podejrzewany był przez niektórych historyków o bycie częścią niemieckiej machiny propagandowej i zwolenników idei Wielkich Niemiec. Idea narodowości śląskiej oraz autonomii ma nikłe poparcie na Śląsku Cieszyńskim, gdzie wspomina się kontrowersyjną postać Józefa Kożdonia^[20], a utożsamianie się z narodem śląskim odbierane jest jako przejaw anty-polskości. Obecnie górale cieszyńscy i śląscy skupieni w Związku Podhalan nie utożsamiają się z narodowością śląską. Beskid Śląski odcięty przez 600 lat od Polski, poddany był penetracji czeskiej i niemieckiej, mimo to był najmniej wynarodowioną częścią Śląska, a wsie beskidzkie zachowały czystą polską mowę i obyczaj.^[21]

Jednym z przejawów narodowości śląskiej ma być Związek Ludności Narodowości Śląskiej. Organizacja powstała w 1996 roku, dążąca od tego roku do oficjalnego uznania narodowości śląskiej. Rejestracja organizacji jest blokowana ze względów formalnych. Ważnym elementem świadomości śląskiej jest Ruch Autonomii Śląska nawiązujący do przedwojennej autonomii województwa śląskiego. W odpowiedzi na takie działania powstał w 1997 roku Ruch Obywatelski Polski Śląsk.

[edytuj] Podział etnograficzny

Górnoślązacy określający się jako Szlůnzoúki, Szlůnzoúcy, rzadziej jako Gůrnoszlůnzoúki, Gůrnoszlůnzoúcy, Hanyse.

• Górzanie (Gůrzůny)

  Mieszkańcy "gůr", tj. okręgu przemysłowego i jego najbliższych okolic. Określenie żywe jeszcze zwłaszcza w gwarach lublinieckich i strzeleckich, gdzie apelatyw gůra posiada też znaczenie kopalnia.

• Raciborzanie (Raciborzany)

  Mieszkańcy Raciborskiego, zwłaszcza lewobrzeżnej jego części.

• Bajoki/Bajouki

  Mieszkańcy Kozielskiego i części Prudnickiego, na południowy wschód od Odry.

• Krynsiouki/Krysioki (Syronie, Synsouki/Sysoki)

  Mazurzący mieszkańcy Opolskiego, Lublinieckiego, Oleskiego i Kluczborskiego. Określenia żywe zwłaszcza w niemazurzącym pow. strzeleckim.

• Goloucy/Golouki

  Mieszkańcy okolic "Małego Głogowa", tj. Głogówka w pow. prudnickim.

• Morawcy (Lachy)

  Mówiący przejściowym dialektem polsko-morawskim - laskim, mieszkańcy pd. części Raciborskiego i Głubczyckiego po polskiej oraz Opawskiego i północno-wschodnich Moraw, po czeskiej stronie granicy. W Polsce i w Opawskiem (kraik hulczyński) optują często za Niemcami.

• Kobylourze/Kobylorze

  Mieszkańcy ziemi wielkostrzeleckiej po Odrę w okolicach Gogolina. Ich dialekt uznaje się za najczystszą gwarę górnośląską zawierającą najmniej obcych zapożyczeń.

• Bytůmjoki

  Mieszkańcy mazurzącego pogranicza Górnego Śląska i Małopolski. Wyróżniają się interesującym folklorem [m.in. strój rozbarski] żywym jeszcze m.in. w Dąbrówce Wielkiej. Innymi klasycznymi przedstawicielami są radzionkowskie Cidry. Nazwa zanikająca.

• Helmuty, Helmuciki

  W zależności od kontekstu pobłażliwe, zabawne bądź obraźliwe określenie Ślązaków, którzy wyemigrowali do RFN, nie obejmuje przesiedlonych po II wojnie światowej.

Ślązacy Cieszyńscy określający się jako Cieszyniocy, rzadziej Ślónzocy, Cesarocy/Cysarocy.

Varia: mieszkańcy Pszczyńskiego i Rybnickiego (wraz z obecnym pow. wodzisławskim) określają Cieszyniaków mianem Cesaroki, tj. mieszkańcy cesarskiej "dziedziny" (dziedzina - wieś). Podobnie nazywano również dawniej mieszkańców austriackiej Galicji, co wynikało z przynależności państwowej i różnicy cywilizacyjnej. Cieszyniacy określają (pruskich) Górnoślązaków mianem Prajsoków lub Prusoków.

• Ślązacy Cieszyńscy
  • Górale Śląscy (Gorole^[22])
    • Górale Wiślańscy

      W źródliskowej dolinie Wisły oraz w pozostałej części Beskidu Śląskiego na pn. od przełęczy Kubalonka i na zach. od dawnej granicy polskiej [małopolskiej].

    • Górale Jabłonkowscy

      Po obu stronach państwowej granicy polsko-czeskiej na pd. od przełęczy Kubalonka i zach. od granicy Małopolskiej między śląską gminą Istebna i żywiecką Milówka. Ich dialekt miesza się z dialektem górali żywieckich w okręgu czadeckim na Słowacji tworząc śląsko-małopolską mieszankę.

      • Jacki jabłonkowskie

        Mieszkańcy gorolskiego miasta Jabłonkowa, obecnie Jablunkov w Czechach.

  • Dolanie (Dólanie)

    Mieszkańcy nizinnnej części dawnego Księstwa Cieszyńskiego między Bielskiem i jego najbliższą okolicą, dawniej w zasadzie językowo całkowicie niemiecką (Bielitzer Insel) na wschodzie, a zachodnią "ślónskóm granicóm/rzykóm Ostrawicóm".

  • Lachy cieszyńskie

[edytuj] Ślązacy Cieszyńscy

Księstwo Cieszyńskie, Cesarstwo Austriackie, Cesarocy, "Franc Jozef"

Tożsamość mieszkańców Śląska Cieszyńskiego jest silnie powiązana z nieistniejącym już Księstwem Cieszyńskim powstałym w 1290. Księstwo to było najdłużej samodzielnie utrzymującym się śląskim księstwem, także cieszyńska linia Piastów była jedną z najdłużej utrzymujących się przy władzy (do 1653). Księstwo to istniało do roku 1918, jako lenno Korony czeskiej, pod władzą habsburskiego Cesarstwa Austriackiego, cały czas utrzymując wyraźną autonomię. To właśnie z powodu tej przynależności państwowej pochodzi określenie "Cesarocy", gdyż w przeciwieństwie do Górnego Śląska, Śląsk Cieszyński był pod panowaniem cesarza "Franca Jozefa", a nie Królestwa Prus (przez to Górnoślązacy przez Cieszynioków nazywani są też Prajsokami lub Prusokami), które zlikwidowało samodzielność wielu księstw wchłaniając je do prowincji Oberschlesien.

Śląsk Cieszyński a Górny w oczach Ślązaków Cieszyńskich, tożsamość kulturowa

Śląsk Cieszyński leży w historycznych granicach Górnego Śląska, jednak w większości jego mieszkańcy nie chcą aby tak nazywano "ich ziemię". Po polskiej stronie granicy samych siebie nazywają "Cieszyniokami", przy tym bardzo często stosując określenie "jeżech stela" (co znaczy "jestem stąd"). Ziemia cieszyńska nie jest jednolita kulturowo i etnicznie, nawet tutejsza odmiana gwary śląskiej różni się na obszarze Śląska Cieszyńskiego. Pomijając rozgałęzienie gwary cieszyńskiej po obu stronach granicy państwowej, najbardziej zauważalna jest różnica w gwarze i ubiorze Górali Śląskich, w której w XVI w. (podczas kolonizacji wołoskiej) ogromną rolę odegrała kultura Wołochów (zwanych tutaj Wałachami), ludu wędrownego pochodzącego z Półwyspu Bałkańskiego, który przyczynił się do gruntownego przemodelowania gospodarki w górach Beskidu Śląskiego, wprowadzając szałasnictwo, przy okazji wpływając na regionalny strój i obrzędowość. Jednak ludność ta zaasymilowała się z lokalną społecznością i dziś w równym stopniu czują się Cieszyniokami co Góralami Beskidzkimi (lub w szerszym rozumieniu Góralami Polskimi). Ciekawa jest też odmienność mieszczańskich górali Jabłonkowa od reszty Górali Śląskich, gdyż ich strój ludowy przypomina węgierski, co jest pozostałością po ożywionej wymianie handlowej tego miasta z ludnością węgierską. Poza strojem tzw. Jacków jabłonkowskich na Śląsku Cieszyńskim występują trzy odmienne stroje ludowe. Ciekawostką jest, iż w gwarze śląsko-cieszyńskiej nie wykształtowało się określenie gorol w rozumieniu górnośląskim^[22].

Wielokulturowość i wielowyznaniowość

Dużą rolę w kreowaniu się tożsamości Cieszynioków odegrał również wielokulturowy charakter regionu. Położenie na często uczęszczanym szlaku handlowym przyciągało ludność różnej narodowości i religii. Poza uznawaną za etnicznie polską tereny te przez wieki zamieszkiwane były przez Czechów/Morawian (szczególnie w okolicach Frydka, do ludności etnicznie czeskiej zalicza się również tzw. Lachów cieszyńskich posługujących się laskimi narzeczami), Niemców (głównie w miastach jak Bielsko, Skoczów, Cieszyn), Żydów, zauważalną grupą byli też Węgrzy, mniej Słowacy. Do dziś na Śląsku Cieszyńskim znajduje się największa grupa wyznania luterańskiego w Polsce i Czeskiej Republice, a ekumenizm nie jest tu jedynie w sferze rozmów intelektualnych. Dawniej bardziej katolickie były miasta i góry, a bardziej ewangelickie wsie na nizinach i w dolinach górskich zamieszkane przez tzw. Dólanów (mieszkańców dolin, w opozycji do mieszkańców gór - Goroli), przeważnie Siedloków (rolników). Wszystko to znacznie przyczyniło się do ogólnie panującej tolerancji wśród mieszkańców.

Dzisiejsi Ślązacy Cieszyńscy w granicach dwóch państw

W 1920 roku nastąpił podział Śląska Cieszyńskiego między dwa państwa: Polskę i Czechosłowację (Republikę Czeską). Zdarzenie to przyczyniło się do szeregu zmian, poza oczywistymi jak zerwanie więzi społecznych, rodzinnych ludności dawnego Księstwa Cieszyńskiego, także m.in. powstaniu terminu Zaolzie, oraz utożsamiających się z nim tzw. Zaolziaków (Zaolzioki)^[23]. Do Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego została sprowadzona ludność z "głębi" Czechosłowacji, a odsetek ludności rdzennej określającej się jako Polocy (Polacy) lub Ślónzocy^[24] zaczęła topnieć i choć często podkreślają swoją tutejszość często uważani są za element napływowy, obcy^[25]. Liczbę osób posługujących się gwarą cieszyńską (często jednak wyraźnie zczechizowaną) szacuje się na ok. 100 000, a posługiwanie się nią jest powszechniejsze niż po polskiej stronie, gdzie ustępuje ona miejsca literackiej polszczyźnie. Zapobieganiem dalszemu rozgałęzianiu się społeczności po obu stronach Olzy poprzez edukację regionalną, organizację ponadpaństwowych i ponadnarodowych imprez kulturalnych zajmują się takie organizacje jak Macierz Ziemi Cieszyńskiej czy Euroregion Śląsk Cieszyński.

Narodowość śląska

Narodowość śląską deklaruje znikomy odsetek rdzennych mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Zdecydowana większość z 10 878 obywateli Czech narodowości śląskiej skupia się na Śląsku Opawskim a nie Cieszyńskim, gdzie polską narodowość deklaruje ok. 35 000 osób.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Lista Ślązaków
• Śląskie rody
• Dolnoślązacy
• mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Związek Ludności Narodowości Śląskiej
• Ślonsk.de - kraj i ludzie
• Pů našymu - djalykt ślůnski kodyfikowůny
• Witům we Ślůnskij Ece
• Ślůnske Nowiny - pjyrwšy ślůnski serwis informacyjny
• Stare zdjęcia Ślązaków - przedwojenne zdjęcia rodzin
• Artykuł prof. Jerzego Tomaszewskiego "Czy istnieje naród śląski?"