Bełz

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°48' N 24°28' E50.8 24.4666667 (Bełz)

Bełz
Herb Bełza
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Położenie	50° 48' N 24° 28' E
Ludność (2001) • liczba ludności	3000
Położenie na mapie kraju Bełz

Bełz (ukr. Белз, jid. בעלז) - obecnie miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, rejon sokalski, nad Sołokiją, (w jęz. polskim: Załoka)^[1], dopływem Bugu; 2400 mieszkańców (2004). Leży przy samej granicy z Polską. Kiedyś stolica Księstwa Bełskiego Rusi Czerwonej i województwa bełskiego I Rzeczypospolitej. Bełz zajęty został przez Austrię podczas I rozbioru Polski (1772 r.) i wszedł w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne między C.K. Monarchią Austro-Węgier (Galicją) i Cesarstwem Rosji. W momencie wybuchu I wojny światowej, ludność Bełza liczyła 6100 mieszkańców, w tym 3600 Żydów, 1600 Ukraińców i 900 Polaków.^[2]

Spis treści 1 Nazwa 2 Historia 3 Postacie 4 Zabytki 5 Literatura piękna 6 Pobliskie miejscowości 7 Zobacz też 8 Ciekawostki 9 Przypisy

[edytuj] Nazwa

Istnieje kilka wersji pochodzenia nazwy Bełz:

1. celtycka − 'belz' lub 'pelz' (woda, potok). Niektórzy uczeni^{[potrzebne źródło]} utrzymują, że celtycka nazwa plemienna Belgae jest odzwierciedlona w ukraińskiej nazwie miejscowej Belz. Pogląd ten uważany jest obecnie za naiwny.^[3]
2. germańska - 'pelz' / 'belz' (futrzany, kosmaty, kudłaty),^[4]
3. staro-słowiańska i bojkowska − «белз» lub «бевз» (miejsce błotniste),
4. ukraińska - «белз» (głęboka, zarośnięta dolina potoku)^[5]
5. staro-ruska − «бълизь» (miejsce białe, polana wśród ciemnego lasu).^[6]
6. polska - nazwa 'bełz' jest, wg Aleksandra Brucknera, pochodzenia polskiego.^{[potrzebne źródło]} Z kolei profesor Jerzy Nalepa uważa, że nazwa ta dotyczy nie tylko miasta , ale także rzeki nad którą Bełz leży. Dziś rzeka na nosi nazwę Sołokija , ale w dawnych źródłach występuje jako Bełz (Jan Długosz ) lub Bełza (źródło z XVI w). Poza tym znane są dwa potoki o nazwie Bełzec w dorzeczu górnego Bugu oraz miejscowość Bełżec, choć obydwaj^{[potrzebne źródło]}nie tłumaczą jej lingwistycznego znaczenia.

Z analizy statystycznej częstości występowania nazw miejscowych wynika, że nazwa ma genezę zachodniosłowiańską. Na terenie zachodniosłowiańskim o wiele częściej występują pokrewne nazwy np. Bełzów, Bełżyce. Oprócz nazw miejscowych pojawiają się w zachodniej Słowiańszczyźnie nazwy osobowe typu Bełza.

[edytuj] Historia

Bełz położony jest na obszarze Roztocza, którym w starożytności władali celtyccy Lugiowie,^[7],^[8] później (II-V w.) germańscy Goci,^[9],^[10] zeslawizowani Sarmaci (Biała Chorwacja)^[11] i słowiańscy Lędzianie.^[12]

• X w. -981 – jeden z Grodów Czerwieńskich pod zwierzchnictwem czeskim, a następnie polskim ^[13]
• 981-1018 – Ruś Kijowska
• 1018-1030 – Polska
• 1030-1323 – Ruś Kijowska, następnie Ruś Halicko-Wołyńska
• 1323-1366 – Ruś Halicko-Wołyńska pod jurysdykcją Mazowsza
• 1366 – włączony jako lenno do Królestwa Polski
• 1366-1370 – Księstwo Chełmsko-Bełskie
• 1370-1377 – Księstwo Chełmsko-Bełskie pod panowaniem litewskim
• 1377-1387 – Ruś Czerwona pod jurysdykcją Węgier
• 1375 – prawa miejskie
• 1382 – książę Władysław Opolczyk wywiózł cudowny Czarnej Madonny z bełskiego Zameczku na Jasną Górę do Częstochowy. Legenda głosi, że autorem obrazu był św. Łukasz Ewangelista, który namalował go na blacie stołu w domu Marii w Nazarecie. W późniejszych wiekach ikona ta miała być przeniesiona do Konstantynopola, a stamtąd trafiła na Ruś Halicką. Podczas walk polsko-węgiersko-ruskich w XIV w. obraz, wykonany na deszczułkach lipowych, został ukryty na zamku Bełz, gdzie odnalazł go książę Władysław Opolczyk.
• 1387-1462 – pod jurysdykcją książąt mazowieckich, jako lenno polskie
• 1462-1772 – Polska (stolica województwa bełskiego, tytularnie do 1793)
• 1772-1918 – Austria (Galicja i Lodomeria)
• 1918/1919 – Zachodnioukraińska Republika Ludowa (ZURL)
• 1919-1939 – Polska
• 1939-1944 – Niemcy (Generalne Gubernatorstwo)
• 1944-1951 – Polska
• 1946 – przesiedlenie części ludności ukraińskiej na tereny USRR
• 1947 – wysiedlenie ludności ukraińskiej na północno-zachodnie tereny PRL
• 1951 – odzyskanie praw miejskich
• 1951 – 15 lutego miasto znalazło się w ZSRR w ramach wymiany terenów granicznych. W zamian za Sokalszczyznę Polska otrzymała Ustrzyki Dolne i ziemie w Bieszczadach. Powodem były złoża węgla na Sokalszczyźnie i połączenie kolejowe Rawa Ruska-Sokal, za co Polsce przekazano tereny o ubogich glebach i z wyeksploatowanymi złożami ropy. Przesiedlenie ludności polskiej nastąpiło jesienią (październik-listopad) 1951 r.
• 1951-1991 ZSRR (Ukraińska SRR)
• od 1991 – Ukraina (Obwód lwowski)

Po upadku Kaganatu Chazarskiego w końcu X w. do grodu przybyli pierwsi Żydzi (karaimi), zajmujący się handlem. Pod koniec średniowiecza (ok. XIV w.) w Bełzie istniał kahał żydowski (aszkenazyjski). W 1665 r. gmina żydowska uzyskała równouprawnienie w prawach i obowiązkach miejskich.^[14]

W XIX w. Bełz zasłynął jako ośrodek chasydzki z własną dynastią cadyków, która nieformalnie przewodziła Żydom galicyjskim. Pierwszym Belzer Rebbe był Shalom Rokeach, zwany Sar Shalom (uczeń Jakuba Icchaka Horowica (hebr. יעקב יצחק הורוביץ) z Lublina), w latach 1817-1855. Kolejnymi Belzer Rebbe mieszkającymi w Bełzie byli: Yehoshua Rokeach (1855-1894), Yissachar Dov Rokeach (I) (1894-1926) i Aharon Rokeach (1926-1957), który w 1944 r. dotarł, via Budapeszt i Stambuł, do Palestyny, gdzie w mieście Tel Aviv odbudował bełską dynastię chasydzką. Obecny piąty Belzer Rebbe, Yissachar Dov Rokeach (II), urodzony w 1948 r. w Izraelu, mieszka w Jerozolimie.^[15]

Słynna żydowska piosenka w języku jidisz "Belz, Mayn Shtetele" (Miasteczko Bełz) jest wspomnieniem szczęśliwego dzieciństwa, spędzonego w tym miasteczku (sztetl).

[edytuj] Postacie

• Wsiewołod Wołyński, książę bełski (1170-1196)
• Wasylko Romanowicz, książę bełski (1207-1211)
• Lew Halicki, książę bełski (1245-1264)
• Jerzy I Halicki, książę bełski (1264-1301)
• Jerzy Narymuntowicz, książę bełski (ok.1326-ok.1377)
• Jaśko Mazowita, wójt bełski (XIV-XV wiek)
• Kazimierz II, książę bełski (1434-1442)
• Jan Kamieniecki (1463-1513), starosta bełski
• Mikołaj Sieniawski (ok.1489-1569), wojewoda bełski
• Jan Firlej (ok.1521-1574), wojewoda bełski
• Jan Zamoyski (1542-1605), starosta bełski
• Yoel Sirkis (1561-1640), rabin bełski
• Rafał Leszczyński (1579-1636), wojewoda bełski
• Jakub Sobieski (1580-1646), wojewoda bełski
• Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (1631-1682), wojewoda bełski
• Adam Mikołaj Sieniawski (1666-1726), wojewoda bełski
• Stanisław Mateusz Rzewuski (1642-1728), wojewoda bełski
• Stanisław Szczęsny Potocki (1753-1805), starosta bełski
• Shalom Rokeach (1779-1855), 1. chasydzki rebbe bełski
• Yehoshua Rokeach (1825-1894), 2. rebbe bełski
• Yissachar Dov Rokeach (I) (1854-1926), 3. rebbe bełski
• Aharon Rokeach (1877-1957), 4. rebbe bełski, zm. w Izraelu
• Nissan Spivak (1824-1906), kantor

[edytuj] Zabytki

• kościół grekokatolicki pw. św. Mikołaja.
• drewniana cerkiew pw. Zesłania Ducha Świętego.
• kościół i klasztor Dominikanów (XVII, XVIII w.) – ruiny.
• ceglana baszta obronna z ok. 1606 r., zwana przez

źródła "kaplicą", lub "archiwum ksiąg ziemskich" (dokumenty miasta były tam w II poł. XVIII w.). Okna są obudowane białym kamieniem. Wewnątrz jest strop, istnieje podpiwniczenie.

• ratusz miejski.
• kościół św. Walentego na Zameczku i ruiny zamku bełskiego.
• cmentarz żydowski – kirkut z trzema macewami ze słynnej chasydzkiej, bełskiej dynastii Rokeach.

[edytuj] Literatura piękna

• Antoni Malczewski, Maria. Powieść ukraińska.
• Józef Ignacy Kraszewski, Starościna Bełska. Opowiadanie historyczne 1770-1774.

[edytuj] Pobliskie miejscowości

• Mosty Wielkie
• Rawa Ruska
• Sokal
• Uhnów
• Waręż
• Żółkiew

[edytuj] Zobacz też

• Umowa o zamianie granic (1951)

[edytuj] Ciekawostki

W I połowie XIX wieku ukraińscy poeci, etnografowie, a zarazem duchowni cerkwi grekokatolickiej, twórcy tzw. Ruskiej Trójcy (demokratyczne ugrupowanie społeczno-kulturalne, założone we Lwowie) - Markijan Szaszkiewycz, Iwan Wahylewycz i Jakiw Hołowacki uważali, że Bojkowie są potomkami celtyckich plemion ^[16]

Przypisy