Chałupki (powiat raciborski)

Z Wikipedii


Chałupki
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Gmina	Krzyżanowice
Sołtys	Ryszard Chrobok
Położenie	49° 56' N 18° 19' E
Liczba mieszkańców (2007) • liczba ludności	1694
Strefa numeracyjna (do 2005)	32
Kod pocztowy	47-460
Tablice rejestracyjne	SRC
Położenie na mapie Polski Chałupki

Chałupki (niem. Annaberg) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Krzyżanowice nad granicą z Republiką Czeską przy przejściu granicznym Chałupki-Bogumin.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.

Poczta w Chałupkach

Wieś w przeszłości o profilu rolniczym. Po zakończeniu II wojny światowej spora liczba miejscowej ludności, w większości pochodzenia niemieckiego, opuściła Chałupki. Obecni mieszkańcy Chałupek to w znacznej mierze ludność napływowa, przybyła po zakończeniu II wojny lub w okresie późniejszym – żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza, pracownicy Urzędu Celnego, PKP oraz górnicy. Obecnie wieś zamieszkuje ok. 1700 mieszkańców, zatrudnionych głównie w górnictwie, PKP, Straży Granicznej oraz innych zakładach produkcyjnych usytuowanych w okolicznych miastach (Racibórz, Wodzisław Śląski). W Chałupkach z wyjątkiem drobnych zakładów handlowo–usługowych, brak jest innych zakładów produkcyjnych. Znajduje się tu duże przejście graniczne, graniczna stacja kolejowa. Na terenie wsi, na granicy państwa, znajdują się unikatowe na skalę europejską meandry rzeki Odry wraz z bogactwem siedlisk naturalnych i dziko żyjących, często zagrożonych gatunków zwierząt i roślin. Teren meandrów po obu stronach granicy ma zostać włączony do europejskiego systemu NATURA 2000 oraz ma być objęty ochroną prawną. Przez Chałupki przebiega Europejska Trasa Rowerowa R-4 z Wiednia na północ oraz krajowe trasy rowerowe. Wzdłuż ulicy Długiej i Powstańców Śląskich oraz na Placu Warszawskim znajdują się zabytkowe budynki z okresu XX-lecia międzywojennego. Najważniejszym zabytkiem wsi jest XVII wieczny zamek, w którym obecnie mieści się restauracja i hotel z 40 miejscami noclegowymi.

[edytuj] Położenie geograficzne

Sołectwo Chałupki jest położone w południowo–wschodniej części gminy Krzyżanowice nad graniczną rzeką Odrą, na terenie równinnym, w Kotlinie Raciborskiej. Rzeką Odrą biegnie granica z Czechami. Chałupki administracyjnie graniczą z sołectwami Zabełków i Rudyszwałd oraz czeskimi miejscowościami Stary Bogumin (czes. Bohumín, niem. Oderberg) i Šilheřovice. Wieś leży na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych z Opola przez Racibórz oraz z Katowic przez Wodzisław Śląski do Ostrawy i dalej na południe do Pragi i Wiednia.

W Chałupkach znajduje się jedno z największych polskich przejść granicznych na granicy z Republiką Czeską.

[edytuj] Historia

Wieś położona jest na historycznym szlaku bursztynowym wiodącym przez Bramę Morawską z południa Europy na północ. Historia tej nadgranicznej osady sięga XIV wieku, a jej centrum w tamtych czasach stanowił zamek obronny. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1373 roku, kiedy to książę Jan I Opolski ofiarował zamek rycerzowi Pasko. Wtedy wioska nosiła m.in. nazwę Annaberg.

Zamek w Chałupkach

Od 1623 do 1803 r. właścicielami zamku i leżącego za Odrą miasta Bogumin byli Henckel von Donnersmarckowie. Miejscowość, tzn. zamek i najbliższe otoczenie stanowiło całość z leżącym tuż za Odrą miastem. Po 1742 roku, po zawarciu "pokoju wrocławskiego" (kończącego wojnę siedmioletnią), miasto zostało podzielone na część austriacką i pruską. Najważniejsza przebudowa zamku miała miejsce ok. 1682 r. Dawny zamek przyjął wówczas kształt barokowej rezydencji. Dzisiejszy wygląd zamek przyjął w 1907 roku.

Po wygaśnięciu miejscowej linii Donnersmarcków zamek znajdował się w posiadaniu kilku rodów i był wielokrotnie przebudowywany. Obecny, barokowy kształt przyjął na przełomie XVIII i XIX wieku. W latach 1844–1936 zamek był własnością rodziny Rothschild – znanych w Europie właścicieli banków. W 1936 roku Hitler odebrał go dotychczasowym właścicielom i wraz z przyległym majątkiem podarował wdowie po niemieckim generale, baronowej Rotkirch von Kirchen und Pancken. W jej władaniu zamek i majątek znajdowały się do roku 1945.

Pierwszy znany z kronik drewniany most łączący Chałupki z Boguminem ufundował książę Jan z Weimaru. W 1626 roku most został zerwany. O kolejnym moście, także drewnianym wiadomo tyle, że w 1833 roku, z powodu złego stanu został zamknięty, a pięć lat później rozebrany. Budowę kolejnego mostu ukończono w 1899 roku. Oddano go do użytku 4 października 1899 roku, w dzień imienin Cesarza Franciszka Józefa. Odtąd (do 1923 roku) most nosił nazwę: "Kaiser Franz Josefs-Jubilaeums-Bruecke". 19 stycznia 2007 roku oddano do użytku nowy most graniczny wraz z otwarciem przejścia granicznego "Nowe Chałupki - Bohumin".

Do roku 1818 Chałupki należały do hrabstwa pruskiego w Boguminie.

Pomnik Dreiländereck 1929-1969

W 1852 roku w Chałupkach wybudowano cukrownię. Po kolejnej powodzi z 1880 roku, w przeciągu 2 lat wokół zamku podniesiono wał obronny do wysokości 6 m. Spełniał on również rolę wału przeciwpowodziowego. W 1873 roku właściciel zamku i majątku – Rotschild przekazał bezpłatnie wsi grunty pod budowę szkoły. Ponieważ szkoła miała powstać ze składek mieszkańców, jej budowę rozpoczęto dopiero w 1877 roku. 16 lipca 1878 roku nastąpiło jej otwarcie. Pierwszym nauczycielem został Konrad Philip. Niezmiernie ważną inwestycją z tego okresu była budowa linii kolejowej z Raciborza do Bohumina (1847-1848) - "Pruska Górnośląska Kolej Księcia Wilhelma" oraz z Chałupek do Wodzisławia (1884–1886). W ten sposób pod koniec XIX wieku Chałupki znalazły się na trasie ważnej kolei łączącej Wiedeń przez Opole i Wrocław z Berlinem.

Do 1945 roku wieś znajdowała się na terenie Niemiec. Zdobyta 30 kwietnia 1945 roku znalazła się w granicach Polski na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Obecną nazwę – Chałupki – wieś otrzymała w 1945 roku.

[edytuj] Historia Kolei w Chałupkach

Po ustaleniu przez państwo pruskie regulacji prawnych dotyczących warunków tworzenia spółek akcyjnych, których zadaniem była budowa i eksploatacja kolei w 1836 roku utworzono komitet założycielski Towarzystwa Kolei Górnośląskiej, która miała połączyć Wrocław z Mysłowicami przez Ziomek i Tarnowskie Góry, W miarę upływu czasu i po przeprowadzeniu wstępnych badań geologicznych trasa powyższa ulegała modyfikacji.

Graniczny Most kolejowy w Chałupkach

W 1840 roku przedsiębiorczy obywatele Raciborza zamierzali przekonać zarząd kolei Górnośląskiej do przeprowadzenia linii kolejowej, odgałęziającej się od głównej magistrali w Kędzierzynie, w kierunku Bogumina, do połączenia z uruchamianą w Austrii Koleją Północną. Ze względu na to, że rozmowy z przedstawicielami Kolei Górnośląskiej nie dawały gwarancji szybkiego urzeczywistnienia planów, w styczniu 1841 utworzono własny komitet budowy. Prace nad zebraniem odpowiednich kapitałów trwały stosunkowo długo. Dużą pomocą było włączenie się w 1843 roku do prac komitetu księcia Lichnowskiego oraz uzyskanie poparcia króla Wilhelma I Hohenzollerna. Kiedy objął on honorowy patronat nad budową kolei zmieniono nazwę Towarzystwa z dotychczasowej Kolej Koźle - Bogumin na Kolej Wilhelma. 24 kwietnia 1844 roku rozpoczęto roboty ziemne najpierw w Krzyżanowicach na terenie będącym własnością księcia Lichnowskiego, a później równocześnie w kilku miejscach na przyszłej trasie kolei. Teren wykupywano od razu pod linię dwutorową, natomiast nawierzchnie przygotowywano pod jeden tor. Największymi obiektam inżynierskimi były mosty na Odrze. Pierwszy z nich, w Raciborzu, liczył 104 m długości, a drugi pod Boguminem miał 230 m. Na odcinku z Kędzierzyna do Raciborza roboty ziemne zakończono w połowie 1845 roku, a 1 stycznia roku następnego odcinek ten o długości 32,21 km przekazano do eksploatacji. Początkowo między obydwiema stacjami kursowały 2 pary pociągów mieszanych (towarowo-osobowych). Posiadały one w Kędzierzynie skomunikowanie z pociągami Kolei Górnośląskiej.

Drugi odcinek z Raciborza do Chałupek długości 20,32 km oddano do eksploatacji 1 maja 1847 roku. Budowa mostu na rzece Odrze między Chałupkami a Boguminem trwała do końca 1848 roku. W tym czasie Kolej Północna Cesarza Ferdynanda dotarła już z Wiednia do Bogumina. W związku z tym na brakującym fragmencie trasy przewozy pasażerów wykonywano powozami i promem. Po wybudowaniu mostu na Odrze można było uruchomić linię Kędzierzyn - Bogumin w całej długości. Od tego czasu Berlin z Wiedniem uzyskał bezpośrednie połączenie przez Kędzierzyn i Chałupki. Podróż pociągiem między tymi miastami trwała 32 godziny. W pierwszym okresie funkcjonowania tabor kolei liczył 16 lokomotyw, 23 wagony osobowe i 757 towarowych. Od chwili uruchomienia Kolej Wilhelma przynosiła duże dochody. Mimo pierwotnych założeń, że transport towarów w tej relacji będzie minimalny, a podstawowy ruch pociągów będą tworzyły przewozy pasażerskie, linia jedno torowa osiągnęła swoja maksymalną wydajność głównie za sprawą pociągów towarowych. Towarzystwo Kolei Wilhelma, postanowiło rozbudować posiadaną do tej pory jedną linię w sieć, która miałaby połączenie z zagłębiem przemysłowym. Już w 1853 przystąpiono do budowy 76,86 kilometrowej linii z miejscowości Nędza do Migoty (obecnie, Katowice Ligota). Jednocześnie etapami rozpoczęto kładzenie drugiego toru na linii głównej. Do 1860 roku zbudowano drugi tor na odcinku Nędza - Racibórz, a do 1886 roku w drugi tor wyposażono odcinek od Kędzierzyna do Chałupek.

Kolej Wilhelma była przede wszystkim koleją tranzytową między północnymi Niemcami a Austrią. Jednocześnie jej praca była silnie uzależniona od sytuacji politycznej, a położenie geograficzne nie było korzystne. Funkcjonowanie sieci otoczonej granicami politycznymi i liniami Kolei Górnośląskiej, uzależnione było od wydarzeń społecznych w Austrii i polityki taryfowej Kolei Górnośląskich. Gdy w 1869 roku przyznano koncesję na budowę linii z Kędzierzyna do Nysy Kolei Górnośląskiej, Kolej Wilhelma straciła ostatnią możliwość rozwoju w przyszłości. Fakt ten skłonił akcjonariuszy spółki do wyrażenia zgody na przejęcie firmy przez Kolej Górnośląską, co zostało sfinalizowane aktem z 18/19 grudnia 1869 roku. 1 Maja 2007 roku odbyło się 160 lecie lini kolejowej Racibórz - Chałupki.

Obecnie przez przejście graniczne Chałupki-Bogumin przejeżdżają w ciągu doby 2 pary pociągów pasażerskich ( z Katowic i Raciborza) do Ostrawy.