Gmina Krzyżanowice

Gmina zajmuje powierzchnię 6900 hektarów, co plasuje ją wśród średnich gmin województwa śląskiego. Według danych Urzędu Statystycznego w Katowicach z 2000 użytki rolne zajmują największą pod względem procentowym część jej powierzchni, tj. 78%, z czego 86% przypada na grunty orne, 13% na łąki i pastwiska, a 1% na sady. Lasów jest bardzo mało i zajmują 4%, natomiast pozostałe grunty i nieużytki 18% ogólnej powierzchni gminy. Większość gruntów klasyfikowanych jako pozostałe i nieużytki przypada na tereny eksploatacji kruszywa. Na bazie powstałych wyrobisk pożwirowych planowana jest budowa zbiornika retencyjnego.

Występujące tutaj gleby, tzw. mady nadodrzańskie o wysokiej bonitacji, przesądzają o typowo rolniczym charakterze gminy. Rolnictwo rozwinęło się w zasadzie równomiernie na całym jej obszarze, chociaż dominuje w czterech sołectwach: Bieńkowicach, Zabełkowie, Boseławiu i Krzyżanowicach. Na terenie gminy funkcjonuje 1048 indywidualnych gospodarstw rolnych i 15 jednostek prawnych posiadających grunty rolne.

Średnia statystyczna wielkość gospodarstwa rolnego kształtuje się na poziomie 3,5 ha, ale występuje tutaj także kilkadziesiąt wysokoprodukcyjnych gospodarstw rolnych, które gospodarują na powierzchni niejednokrotnie przekraczającej 50 ha użytków rolnych. Strukturę zasiewów ukierunkowuje zarówno rynek zbytu, jak i pszeniczno-buraczany charakter gleb. Główne uprawy to: pszenica, kukurydza, buraki cukrowe, ziemniaki i rzepak. Na terenie gminy działa kilka specjalistycznych ferm drobiowych. Prowadzona jest także hodowla trzody chlewnej i bydła mlecznego.

Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Krzyżanowice nakreśla i przewiduje adaptację, modernizację i rozbudowę istniejącej zabudowy, rozwój budownictwa jednorodzinnego wolno stojącego i infrastruktury technicznej, a także intensyfikację inwestycji z zakresie handlu i usług w miejscowościach położonych przy granicy polsko-czeskiej.

[edytuj] Geografia

Gmina Krzyżanowice położona jest w zachodniej części województwa śląskiego, w górnym biegu rzeki Odry. Leży u wrót obniżenia między Sudetami a Karpatami, zwanego Bramą Morawską, na południu Kotliny Raciborskiej.

Jej obszar zamknięty jest od południowego zachodu granicą państwową z Czechami, od zachodu sąsiaduje z gminą Krzanowice, od północy z miastem Racibórz, a od wschodu jej granice stanowi rzeka Odra, oddzielająca Krzyżanowice od gmin: Lubomia i Gorzyce.

Przez obszar gminy przechodzą dwie linie kolejowe relacji Racibórz - Bogumin i Wodzisław Śląski - Bogumin oraz drogi krajowe nr 45 i 78, a także droga wojewódzka nr DW936. Dzięki temu istnieją dogodne połączenia z wszystkimi większymi miastami w regionie: Raciborzem, Wodzisławiem Śląskim, Rybnikiem, a po stronie czeskiej: Boguminem i Ostrawą.

Przekraczanie granicy polsko-czeskiej umożliwia 6 przejść granicznych - dwa przejścia paszportowe: przejście graniczne Chałupki-Bogumin (kolejowe i drogowe- w tym towarowe bez ograniczeń) i Owsiszcze- Píšť (drogowe) dla obywateli Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz cztery przejścia tzw. małego ruchu granicznego. Z tych ostatnich mogą korzystać obywatele Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (bez Szwajcarii) zameldowani na pobyt czasowy lub stały w strefie nadgranicznej.

[edytuj] Historia

Ziemie nad górną Odrą sięgają swoją historią czasów epoki kamiennej. Na terenie gminy Krzyżanowice, w okolicach Bieńkowic, Bolesławia, Krzyżanowic i Tworkowa odkryto narzędzia kamienne, datowane na 240 000 - 180 000 lat p.n.e., będące najstarszymi śladami bytności człowieka na obecnych ziemiach polskich. Z kolei w rejonie Owsiszcz znaleziono pięściak (tj. narzędzie służące do krojenia mięsa i rąbania kości oraz do polowania na słonie leśne i mamuty), będący wytworem kultury aszelskiej, która rozwijała się w Afryce i Europie od około 1,5 mln do 40 000 lat temu.

Wśród wielu kultur zamieszkujących i migrujących przez te tereny wyróżnić można dwie: kulturę unietycką, charakteryzującą się powszechnym stosowaniem brązu, oraz kulturę łużycką. Z czasów tej ostatniej, tj. z lat 1 300 - 500 p.n.e., pochodzi cmentarzysko urn z prochami zmarłych, odkryte w Krzyżanowicach podczas wykopalisk archeologicznych w 1936 roku. Do upadku kultury łużyckiej przyczyniły się najazdy Scytów w V wieku p.n.e. oraz Celtów około 300 lat p.n.e., po których pozostały ślady osad. W okresie rzymskim przez gminę przebiegał szlak bursztynowy. We wczesnym średniowieczu, tj. między V a IX wiekiem n.e., tereny te były dość gęsto zaludnione. W owym czasie ziemie te zamieszkiwało plemię Golęszyców. Do końca X wieku cała ziemia raciborska należała do Państwa Wielkomorawskiego, a później do czeskich Przemyślidów.

Pierwsze pisemne wzmianki o większości wsi, wchodzących w skład gminy Krzyżanowice, pochodzą z XII - XIV wieku. Ziemia raciborska wchodziła wówczas w skład piastowskiego księstwa raciborskiego. W 1532 r. umarł ostatni książę piastowski. Księstwo przejął margrabia brandenburski Jerzy Hohenzollern, który w 1512 r. na mocy woli króla czeskiego Władysława II Jagiellończyka wygrał spór o sukcesję raciborsko-opolską. W 1551 r. księstwo przejęli Habsburgowie. Ziemia raciborska stała się przedmiotem licznych zastawów w kłopotach finansowych i interesach dynastycznych. Nie oszczędziły jej również kataklizmy historyczne, których przykładem może być końcowy okres wojny trzydziestoletniej, przypadający na lata 1633-1644, kiedy wojska szwedzkie i duńskie niszczyły wsie na terenie obecnej gminy Krzyżanowice.

W latach 1645-1666 ziemią krzyżanowicką mądrze zarządzali polscy królowie z dynastii Wazów. Wielkie wrażenie na jej ówczesnych mieszkańcach wywarł przemarsz przez Bramę Morawską wojsk króla Jana III Sobieskiego, który w 1683 roku ratował Europę przed turecką agresją.

Koniec wojen śląskich i wojny siedmioletniej (1763 r.) przesądziły o tym, że tutejsze wsie weszły na długi okres w obręb państwa pruskiego. W I połowie XIX wieku godnym odnotowania zjawiskiem były rozruchy antyfeudalne w Tworkowie, które miały charakter buntów chłopskich. Największe ich nasilenie przypadło na rok 1811 (tzw. zmowa tworkowska). Widoczny był na tych terenach także wpływ rewolucji przemysłowej, której jednym z przejawów była wybudowana w 1847 roku linia kolejowa z Raciborza do Bogumina - przez Tworków, Krzyżanowice, Roszków i Chałupki.

Po I wojnie światowej w regionie tym zaszły poważne zmiany terytorialne. Na mocy traktatu wersalskiego z 1919 roku, cały obszar gminy Krzyżanowice został objęty plebiscytem, który miał zadecydować o ostatecznym losie Górnego Śląska. Sympatie mieszkańców były podzielone: część głosowała za Polską, a część za Niemcami. Wynik plebiscytu z 20 marca 1921 roku nie był dla Polaków korzystny - decyzją mocarstw zwycięskiej koalicji wszystkie wsie wchodzące dzisiaj w skład gminy Krzyżanowice przyznano państwu niemieckiemu. Nie zostały jednak zerwane całkowicie więzy łączące te tereny z Polską. Na podstawie konwencji genewskiej z 1922 roku, w Zabełkowie funkcjonowała polska szkoła mniejszościowa w latach 1923-1924 i odbywały się w niej kursy języka polskiego.

Kolejną zmianę granicy państwowej, a tym samym przynależności terytorialnej gminy, przyniosło zakończenie II wojny światowej, gdy jednostki armii radzieckiej i czechosłowacka brygada pancerna zajęły obszar Krzyżanowic. Wiele gospodarstw zostało wtedy zniszczonych. Podczas bombardowań zginęło wielu mieszkańców gminy i żołnierzy niemieckich, którzy byli zakwaterowani w domach prywatnych.

Po wyzwoleniu na terenie Krzyżanowic, należących do ówczesnego województwa śląskiego, powołano Zarząd Gminy. W 1950 roku w wyniku reformy administracyjnej, gmina Krzyżanowice znalazła się na terenie nowo utworzonego województwa opolskiego. W wyniku kolejnej reorganizacji, która miała miejsce w 1955 roku, zlikwidowano gminę Krzyżanowice i utworzono trzy Gromadzkie Rady Narodowe: w Chałupkach, Krzyżanowicach i Tworkowie. Działały one aż do 31 grudnia 1972 roku, kiedy zostały rozwiązane, a w ich miejsce powstała ponownie gmina Krzyżanowice.

Niezapomnianym dniem dla mieszkańców Krzyżanowic był 21 sierpnia 1968 roku, kiedy wojska radzieckie przejeżdżały przez ich terytorium do Czechosłowacji, aby stłumić tzw. praską wiosnę. Nie doszło wtedy do wojny, czego się powszechnie obawiano, ale mieszkańcy ulegli panice i zaczęli masowo wykupywać żywność ze sklepów.

W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 roku gmina Krzyżanowice została wyłączona z województwa opolskiego i weszła w skład województwa katowickiego. Po ostatniej reformie samorządu terytorialnego, dokonanej w 1999 roku, gminę przyłączono do województwa śląskiego.

Na przestrzeni wieków obszar gminy należał na przemian do Polski, Czech, Habsburgów, Prus, Niemiec, a od 1945 roku do Polski. Złożone dzieje tej ziemi sprawiły, że przybrała ona bogaty, wielokulturowy charakter z elementami kultury polskiej, czeskiej i niemieckiej. Znalazło to swoje odbicie w obiektach historycznych i zabytkowych występujących na terenie gminy.

[edytuj] Turystyka

Urozmaicona rzeźba terenu, pomniki przyrody, wielowiekowa historia obecna w licznych zabytkach i istniejące baza hotelarsko-gastronomiczna powodują, że gmina ma wiele walorów turystycznych. Szczególnie warte zwiedzenia są: kościół pw. św. Piotra i Pawła w Tworkowie, w którym m. in. znajduje się krypta z trumnami z 1650 roku, kościół pw. Wszystkich Świętych w Bieńkowicach, kościół pw. św. Anny w Krzyżanowicach, pochodzący z XIX wieku zespół pałacowo-parkowy w Krzyżanowicach, w którym niegdyś gościli sławni kompozytorzy - Franciszek Liszt i Ludwik van Beethoven, otoczony parkiem zamek w Chałupkach z zarysem fosy i śladami fortyfikacji bastionowych oraz spichrze w Bolesławiu.

Gmina Krzyżanowice współpracuje aktywnie z 5 gminami partnerskimi: Píšť, Hať i Silheřovicé (Czechy), Rátka (Węgry) i Seeshaupt (Niemcy).