Daty nowego i starego porządku
Z Wikipedii
Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego ("starego porządku") na gregoriański ("nowego porządku"). Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII- a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były tożsame z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i we Francji.
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 14 października tego roku, Francja 20 grudnia – licząc wg nowego porządku), Austria, Czechy i Śląsk w 1584 roku, protestancka część Niemiec w 1700 roku, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości dopiero 14 "nowego" września 1752, a Rosja i jej posiadłości jeszcze później – po rewolucji październikowej w 1917 - dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok wynika jednak, że w Polsce - w zaborze rosyjskim - w dokumentach urzędowych stosowano datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie - Rumunia, Serbia, Bułgaria oraz Grecja (ta ostatnia dopiero w 1923 roku), a z krajów muzułmańskich - Turcja oraz Egipt.
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę "październikowej", choć rozpoczęła się wg rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a wg obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież oczywiście nie mógł wkroczyć do Anglii PRZED wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest wg nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – wg starej.
[edytuj] Początek roku kalendarzowego
Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że pomimo iż początkiem kalendarzowego roku był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadła w ostatni dzień roku 1602 wg rachuby brytyjskiej, choć wg rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Pomimo jednak, że wg nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
[edytuj] Podwójne datowanie
Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy – o ile jest to potrzebne, tzn. zazwyczaj wówczas, gdy opisują temat dotyczący państw posługujących się różnymi kalendarzami – format podwójny, np. "24 marca/3 kwietnia 1602/1603" albo "25 października/7 listopada 1917". Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907 roku - postępowali urzędnicy w krajach, stosujących kalendarz starego porządku.
W ten sam sposób datowały wydarzenia źródła polskie z XIX i początku XX wieku, zaszłe w zaborze rosyjskim - na obszarze tzw. Królestwa Polskiego. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582-1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700-1799 - 11 dni, a w latach 1800-1899 - 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego - stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze. Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku.
[edytuj] Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego
| Kraj | 1 stycznia jako pierwszy dzień roku | kalendarz gregoriański |
|---|---|---|
| Imperium Rzymskie | 46 | — |
|
|
||
| Republika Wenecka | 1522 | 1582 |
| Rzesza Niemiecka | 1544 | 1583 |
| Rzeczpospolita Obojga Narodów, Hiszpania, Portugalia, i katolicka część Niderlandów | 1556 | 1582 |
| Prusy | 1559 | 1700 |
| Dania | początek XIV wieku | 1700 |
| Szwecja | 1559 | 1753 |
| Francja | 1564 | 1582 |
| Lotaryngia | 1579 | 1682 |
| Protestancka część Niderlandów | 1583 | 1700 |
| Szkocja | 1600 | 1752 |
| Rosja | 1700 | 1918 |
| Toskania | 1721 | 1750 |
| Anglia | 1752 | 1752 |
