Delfy

Z Wikipedii

Stanowisko archeologiczne w Delfach^a Lista światowego dziedzictwa UNESCO

Kraj	Grecja
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	i, ii, iii, iv, vi
Charakterystyka	#393
Region^b	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę:	1987 na 11 sesji
a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Delfy (grec. Δελφοί Delfoi, łac. Delphi) – prastare miasto i świątynia grecka u stóp Parnasu, 13 km od Zatoki Korynckiej, na drodze z Termopilów na Peloponez.

Istniało niewątpliwie już w epoce mykeńskiej, o czym świadczą liczne wykopaliska. Zna Delfy i czci Homer, który jednak nazywa je Pythó. Miasteczko Delfy większego znaczenia nie miało nigdy, całą sławę zawdzięczało wyroczni. Powoli powstał tu cały okręg kultu, gdyż niemal wszystkie państewka Grecji chciały tu na świętej ziemi Apollina mieć swoje świątynie. Ośrodkiem tego świętego okręgu była świątynia Apollina, odbudowana po pożarze z 548 p.n.e. roku za pieniądze Alkmeonidów, przy wydatnej pomocy faraona Amazisa. W roku 373 p.n.e. ponownie zniszczona przez trzęsienie ziemi i przez pożar, została odbudowana przez Amfiktionów.

Położenie Delf na mapie Grecji

[edytuj] Opis świątyni i ośrodka kultu

W jednym z pomieszczeń świątyni stał stożkowaty blok marmuru, oznaczający środek ziemi, zwany Omphalos, czyli „pępek ziemi", odnaleziony w roku 1915. Tu również biło święte źródło, Kassotis, obecnie wyschnięte. Mniejsze świątynie i pomniki były rozrzucone wzdłuż świętej drogi, która w formie litery Z przebiegała cały święty okręg, prowadząc do wielkiego teatru w północno-zachodniej jego stronie. O liczbie nagromadzonych tu z biegiem stuleci dzieł sztuki świadczy podawana przez Pliniusza liczba posągów, których za jego czasów miało być 3000.

Delfy - ruiny świątyni Apollina

Skarbiec ateński wbudowany w celu upamiętnienia zwycięstwa w bitwie pod Maratonem.

[edytuj] Znaczenie wyroczni

Największym poważaniem cieszyły się Delfy w archaicznej Grecji, kiedy kapłani delficcy, przy pomocy swej wyroczni (w której zasiadała Pytia) kierowali całym niemal życiem Greków. Sława wyroczni wybiegała wtedy daleko za granicę Grecji. Zwracano się tu o radę i z Egiptu, i z państw Azji Mniejszej (Krezus), przynosząc bogate dary. Sama Pytia zasiadała na trójnogu i w "narkotycznych" oparach przepowiadała przyszłość, odpowiadając heksametrem. Jej odpowiedzi były zawsze dwuznaczne, by nikt nie mógł podważyć jej autorytetu. Podobno halucynogenne opary wydobywały się z małej szczeliny w komnacie Pytii, jednak szczeliny tej do dziś nie odnaleziono - wszak mogła wpadać w trans w jakikolwiek inny sposób (patrz Badania nowożytne poniżej). Początkowo Pytia była wybierana jedna, z rodzin arystokratycznych, przedtem musiała być odpowiednio wykształcona. Na pewno już w VI wieku wybierano 2 Pytie ze zwykłych rodzin, a do nich korpus pisarzy, którzy jej odpowiedzi układali odpowiednio w heksametrze. Trzeba zaznaczyć, iż nikt Pytii nie widział, a pytania kierowano za pośrednictwem kapłanów.

[edytuj] Upadek wyroczni

Zachwiała nieco autorytetem Delf mylna wyrocznia, udzielona Krezusowi, gdy się przygotowywał do wojny z Persami. Wyrocznia ta została potem a posteriori przez kapłanów poprawiona.Wyrocznia oznajmiła królowi iż widzi czerwone maki(czyli krew na polu bitwy)król wziąl to za dobrą monetę i ruszył na wyprawę wojenną. Nie pomyślał, że to jego ludzie je "zasieją". Podczas wojen grecko-perskich Delfy zajmują stanowisko wyczekujące, dając petentom bardzo wymijające i dwuznaczne odpowiedzi. Pomimo to Grecy po zwycięstwie uczcili wyrocznię wspaniałym złotym trójnogiem, ustawionym na słynnej spiżowej kolumnie z trzech splecionych żmij (pozostałości kolumny obecnie znajdują się na hipodromie w Stambule). Po wojnach perskich znaczenie wyroczni upada: przepowiednie są dawane od wypadku do wypadku, są chwiejne i bardzo często zupełnie mylne. Już Ajschylos jest niechętny Delfom, a Eurypides wręcz wyszydza Apollina. Druga wojna peloponeska, zakończona w roku 404 p.n.e., potem walki Fokejczyków z amfiktioniami i wyprawy Filipa Macedońskiego odbywają się podczas zupełnego upadku wyroczni.

[edytuj] Rozkradanie delfickich bogactw

W roku 279 p.n.e. z wielkim trudem udało się Etolijczykom uchronić świątynię i nagromadzone w niej skarby od napadu celtyckich Galów. Dyktator rzymski Sulla zrabował wspaniałe dary wotywne, Neron wywiózł 500 posągów brązowych, pomimo, że się podawał za opiekuna Hellady.

[edytuj] Próby wskrzeszenia wielkości wyroczni

Ostatni okres świetności Delf przypada na panowanie cesarzy Trajana i Hadriana (98—138 n.e.), którzy przez wskrzeszenie znaczenia wyroczni chcieli podnieść swój wpływ na greckim Wschodzie. Zwłaszcza Trajan, pod wpływem Plutarcha, który był kapłanem delfickim, bardzo wydatnie przyczynił się do upiększenia świętego okręgu. Później Delfy powoli lecz stale upadają, pomimo wysiłków Neoplatoników, chętnie zwracających się do Delf po przepowiednie. Ostatecznie zamknął prastarą świątynię cesarz Teodozjusz I Wielki. Pracę nad odkopaniem Delf rozpoczął w 1892 rząd francuski.

[edytuj] Badania nowożytne

Początkowo w XX wieku archeolodzy i inni badacze powątpiewali we wszechobecne w starożytnych źródłach opisy transów wywołanych u wieszczek przez gazy wydobywające się ze szczeliny w ziemi. Dopiero niedawne badania wskazały, że główna świątynia stoi dokładnie na przecięciu dwóch uskoków geologicznych. W okolicznych skałach powszechny jest minerał zwany trawertynem, wydzielający etylen, który wdychany może wprowadzać człowieka w szczególny stan.

[edytuj] Współczesne Delfy

Ulica we współczesnych Delfach

Współczesne Delfy leżą na zachód od stanowiska archeologicznego, dzięki czemu są popularnym miejscem często odwiedzanym przez turystów. Miejscowość jest położona przy ważnej drodze, łączącej Amfissę z Iteą i Arachową. Znajdują się tam liczne hotele i hostele, jak również liczne tawerny, restauracje i bary. Główne uliczki są wąskie i przeważnie jednokierunkowe. W miejscowości znajduje się także szkoła, liceum, kościół i główny plac (plateia). Dodatkowo Delfy przyciągają, oprócz turystów odwiedzających stanowisko archeologiczne, także tych, którzy są zainteresowani jazdą na nartach w pobliskim Centrum Narciarskim położonym na górze Parnas lub korzystaniem z popularnych miejscowości rekreacyjnych położonych nad brzegiem Zatoki Korynckiej. Współczesne Delfy liczą ponad 2300 mieszkańców.

W czasach średniowiecza Delfy nazywane były również Kastri i częściowo zajmowały przestrzeń objętą dziś przez wykopaliska archeologiczne. Mieszkańcy wykorzystywali marmur z kolumn i budynków do budowy własnych mieszkań, co było zwyczajem odbudowywania zwłaszcza miast zniszczonych przez trzęsienia ziemi. Jednym z takich katastrofalnych trzęsień ziemi było to, które wydarzyło się w 1580 roku, a w wyniku którego zniszczeniu uległo kilka miast Fokidy. W roku 1893 archeologowie z École française d'Athènes ustanowili w Delfach stanowisko archeologiczne^[1], w wyniku czego wioska została przeniesiona na miejsce, które zajmuje współcześnie.

Muzeum Archeologiczne w Delfach jest położone u stóp głównego kompleksu archeologicznego, na wschód od miejscowości Delfy, w pobliżu głównej drogi. W Muzeum przechowywana jest kolekcja zabytków związanych ze starożytnymi Delfami, pośród których znajduje się najstarsza znana notacja muzyczna. Obok muzeum znajduje się kawiarnia oraz urząd pocztowy. Nieco dalej na wschód znajduje się Gimnazjon oraz Tolos. Zwiedzanie tych ostatnich zabytków jest darmowe.