Dolina Dolnej Wisły

Z Wikipedii

Dolina Dolnej Wisły

Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Pojezierza Południowobałtyckie
Makroregion	Dolina Dolnej Wisły
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: woj. pomorskie woj. kujawsko-pomorskie

Dolina Dolnej Wisły (314.8) kraina geograficzna w północnej Polsce, obejmuje dolinę rzeki na odcinku od Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w Bydgoszczy do delty w okolicach Gniewu. Jej długość wynosi ok. 120 km, a szerokość waha się w granicach 5-6 km; wysokość zboczy doliny to najczęściej 50-60 m, nachylenie dochodzi nawet do 50°. W skład DDW wchodzą trzy jednostki morfogenetyczne: dno doliny (płaski obszar ukształtowany wylewami Wisły), strefa zboczowa i wysoczyzna morenowa. Dolinę dzieli się również na trzy mezoregiony: Dolinę Fordońską, Kotlinę Grudziądzką i Dolinę Kwidzyńską. W DDW wykształcone są kilkunastokilometrowe rozszerzenia zwane basenami: Unisławski, Świecko-Chełmiński i Grudziądzki.

Dolina Dolnej Wisły ukształtowana została 17-16 tys. lat temu podczas cofania się ostatniego lądolodu. Wtedy to spływająca woda wyrzeźbiła głęboką dolinę, a Wisła zmieniła kierunek na północny tworząc w okolicach Bydgoszczy przełom.

Dno doliny charakteryzuje się płaskim rolniczym krajobrazem, który przecina gęsta sieć kanałów melioracyjnych; warto zauważyć, że ich sieć nie zmieniła się od wieków. W dnie doliny zachowały się również relikty lasów łęgowych, a krajobraz kształtuje linia ziemnych wałów przeciwpowodziowych. W wielu miejscach znajdują się strorzecza. Na północ od Chełmna znajduje się pas śródlądowych wydm.

Strome zbocza DDW w wielu miejscach porasta grąd zboczowy, w skład którego wchodzą m.in. gatunki: dąb, grab, klon, lipa, buk. Najbardziej strome zbocza często się obrywają i tworzą pozbawione roślinności osuwiska (np. w okolicach Sartowic). W innych miejscach, wzdłuż zboczy i grzbietów rosną krzewy lub roślinność ciepłolubna (kserotermiczna). Zbocza doliny często przecinają jary i dolinki, które powstały w wyniku wypłukania przez wody wypływające ze źródeł i wysięków. W takich miejscach odnotowano stanowiska skrzypa olbrzymiego.

Strefa zboczowa doliny przechodzi w wysoczyznę morenową, która przypomina płaską, falistą równinę. Urozmaicają ją doliny i parowy oraz liczne oczka wodne powstałe w wyniku roztapiania się lodowca. Strefę zboczową porastają najczęściej mieszane lasy i bory o urozmaiconym charakterze.

Spis treści

1 Historia
2 Rezerwaty przyrody w Dolinie Dolnej Wisły
3 Turystyka
4 Zobacz też
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Pierwsze ślady osadnictwa w DDW pochodzą z czasów prehistorycznych. W VI i V w.p.n.e. miały miejsce najazdy Scytów; na przełomie er rozpoczął się okres wpływu kultury przeworskiej od południa a gockiej od północy. W pierwszych wiekach naszej ery wzdłuż górnej Noteci i DDW wiódł szlak bursztynowy, którego istnienie potwierdziły liczne znaleziska archeologiczne.

Na przełomie V i VI w. w okolice DDW zaczęli przybywać słowianie; prawy brzeg zamieszkiwali Prusowie. W X w. dotarło w rejon dolnej Wisły chrześcijaństwo czego dowodem są m.in. odnalezione w okolicach Kałdusa fundamenty wczesnoromańskiej bazyliki.

W czasie rozbicia dzielnicowego, Pomorze Gdańskie było pod władaniem miejscowego rodu Święców. Pojezierze Chełmińskie przynależało do Mazowsza i było nękane najazdami Prusów; dlatego książę Konrad I mazowiecki sprowadził w rejon DDW Krzyżaków, którzy szybko podbili nadwiślańskie plemiona. W XIII w. rozwinęło się silne Państwo Krzyżackie, które lokowało w rejonie dolnej Wisły wiele miast. Dzięki temu obszar DDW obfituje w liczne średniowieczne zabytki, takie jak: zamki krzyżackie w Gniewie, Świeciu, Nowem oraz gotyckie kościoły w Gniewie, Świeciu, Nowem, Grudziądzu. W średniowieczu zbudowano również kompleks katedralno-zamkowy w Kwidzynie.

Po okresie wojen Królestwa Polskiego z Zakonem Krzyżackim nastał okres rozwoju gospodarczego DDW, którego podstawą był handel rzeczny (stąd zespół spichrzy w Grudziądzu). W zalewowe rejony dolnej Wisły sprowadzono holenderskich osadników – menonitów, którzy przeprowadzili prace melioracyjne wokół rzeki; osuszali tereny, budowali wały i kanały (praktycznie niezmieniona ich sieć istnieje do dziś).

Podobnie jak dla większości miast w północnej Polsce, upadek gospodarczy przyniosły regionowi wojny ze Szwecją w XVII i XVIII w. Po I rozbiorze Polski tereny DDW włączono do Prus. Po I wojnie światowej, okolice dolnej Wisły powróciły do Rzeczypospolitej.

Obecnie DDW leży na terenie dwu województw: pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Na terenach tego ostatniego utworzono Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, którego celem jest ochrona przyrody i walorów krajobrazowych. DDW została również włączona w europejską sieć ekologiczną Natura 2000, której podstawą prawną są dwie dyrektywy o ochronie dzikich ptaków.

[edytuj] Rezerwaty przyrody w Dolinie Dolnej Wisły

Biała Góra – stepowy, położony na granicy Doliny Dolnej Wisły i delty, na prawym brzegu Wisły, w okolicy miejscowości Biała Góra.
Góra św. Wawrzyńca – stepowy, ochroną objęty jest wał obronny dawnego grodziska w Kałdusie koło Chełmna, który porasta roślinność ciepłolubna (kserotermiczna).
Grabowiec – leśny, położony na północny zachód od Sartowic, utworzony w celu ochrony naturalnego lasu liściastego z przewagą grabu; posiada liczne wąwozy i wzniesienia o dużych walorach krajobrazowych.
Las Mariański – leśny, położony na północ od Ostromecka, na zboczach poprzecinanych jarami i strumieniami Doliny Dolnej Wisły; chroni grąd zboczowy. W rezerwacie występują liczne źródliska, z których Źródło Marii jest eksploatowane.
Łęgi na Ostrowiu Panieńskim – leśny, położony na północny wschód od rezerwatu Ostrów Panieński z analogicznym lasem łęgowym.
Opalenie Dolne – leśny, położony na południe od Gniewu, chroni grąd zboczowy i roślinność ciepłolubną runa leśnego.
Opalenie Górne – leśny, położony na południe od Gniewu, opodal rezerwatu przyrody Opalenie Dolne; chroni grąd zboczowy i roślinność ciepłolubną runa leśnego.
Ostnicowe Parowy Gruczna – stepowy, obejmuje fragment zboczy Doliny Dolnej Wisły między Topolinkiem i Grucznem; chroni murawy kserotermiczne z roślinnością ciepłolubną.
Ostrów Panieński – leśny, położony przy Wiśle koło Chełmna; ochroną objęty jest unikalny łęg wiązowo-jesionowy.
Płutowo – leśny, ścisły rezerwat przyrody, w którym ochroną objęty jest grąd subkontynentalny; zajmuje głęboki parów ze strumieniem w okolicach wsi Płutowo.
Śnieżynka – leśny, obejmuje śródpolny parów z przepływającym przez niego strumykiem; zbocza wąwozu porasta las liściasty.
Wielka Kępa Ostromecka – leśny, położony na prawym brzegu Wisły naprzeciw Fordonu (dzielnicy Bydgoszczy), chroni dobrze zachowany fragment lasu łęgowego.
Wiosło Duże – leśno-stepowy, obejmuje fragment zalesionych stromych zboczy Doliny Dolnej Wisły leżączych na północ od Nowego.
Wiosło Małe – leśno-stepowy, położony opodal rezerwatu przyrody Wiosło Duże, obejmuje fragment zalesionych stromych zboczy między Gniewem a Nowem.
Zbocza Płutowskie – stepowy, założony w celu ochrony roślinności ciepłolubnej (kserotermicznej); położony pomiędzy Starogrodem a Płutowem.

[edytuj] Turystyka

Dolina Dolnej Wisły posiada duże walory turystyczne wynikające z faktu, że na jej terenie znajdują się liczne zabytki; i tak ważniejszymi są:

gotycka katedra i zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie to okazały zespół średniowiecznych budowli obronno-sakralnych;
zamek krzyżacki w Gniewie, okazały średniowieczny zespół zamkowy;
zespół parkowo-pałacowy w Ostromecku, w którego skład wchodzi barokowy pałac stary i klasycystyczny pałac nowy;
zespół zabytków Grudziądza, w skłąd którego wchodzą: barokowe i gotyckie kościoły, mury miejskie, oraz zespół średniowiecznych spichrzy;
barokowy kościół w Topolnie;
pomenonicka chata w Chrystkowie z 1770 r.;
młyn w Grucznie, w którym mieści się mini skansen i ośrodek muzealny uli prowadzony przez Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły;
barokowy kościół w Starogrodzie;
zespół zabytków Chełmna, w którego skład wchodzą średniowieczne kościoły, mury miejskie, baszty i bramu oraz zabytki z późniejszego okresu;
średniowieczne i barokowe zabytki Świecia, w tym zamek krzyżacki, mury miejskie, kościół starofarny, zespół poklasztorny Bernardynów;
zespół parkowy w Sartowicach;
średniowieczne zabytki Nowego: dwa kościoły, zamek krzyżacki, mury;
liczne pomenonickie domostwa w miejscowościach: Wielki Lubień, Mątawy, Bratwin, Wielkie Zajączkowo, Mątowskie Pastwiska, Rudniki i inne;
liczne menonickie cmentarze.

Tereny DDW są miejscem uprawiania paralotniarstwa, turystyki rowerowej i pieszej. Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły we współpracy z Zespołem Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego wytyczyło w 2001, a w 2006 r. odnowiło, czarny szlak rowerowy po Dolinie Dolnej Wisły: Cierpice – Solec Kujawski – Bydgoszcz – Świecie – Nowe – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz – Chełmno – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski (447 km).

Przez tereny DDW przebiega lub zahacza wiele szlaków rowerowych i pieszych. którymi opiekują się: Regionalny Oddział PTTK "Szlak Brdy", Miejski Oddział PTTK w Bydgoszczy, Miejski Oddział PTTK w Toruniu, Oddział PTTK w Grudziądzu, Oddział PTTK w Kwidzynie, Pomorskie Porozumienie Oddziałów PTTK w Gdańsku, Bydgoszkie Towarzystwo Cyklistów i urzędy gmin.

Atrakcjami turystycznymi na terenie DDW są również liczne obiekty przyrodnicze jak: jaskinia Bajka koło Gądecza, Czarcie Góry i osuwiska sartowickie koło Świecia, liczne starorzecza oraz rezerwaty przyrody.