Józef Czapski
Z Wikipedii
Józef Marian Franciszek Czapski (pseud. Marek Sienny, J. Cz., jcz, ur. 3 kwietnia 1896 r. w Pradze, zm. 12 stycznia 1993 r. w Maisons-Laffitte), polski artysta malarz, eseista i pisarz.
Syn Jerzego hr. Hutten-Czapskiego (1861-1930) i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein (1867-1903), wnuk hr. Emeryka Huttena-Czapskiego, brat Marii Czapskiej.
Rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu. We wrześniu 1917 r. na krótko w 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, formowanym w Mińsku. W październiku 1918 r. zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale wkrótce potem wyjechał do Petersburga, z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921 i otrzymał order Virtuti Militari. W latach 1921-1924 kontynuował naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. u Józefa Pankiewicza. Od 1924 do 1931 r. przebywał z grupą kapistów (m.in. z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim) w Paryżu. W latach 30. w Warszawie, współpracował m.in. z "Głosem Plastyków" i "Wiadomościami Literackimi".
We wrześniu 1939 r. zmobilizowany, 27 września wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek. W czasie II wojny światowej więziony w obozach jenieckich ZSRR - internowany w Starobielsku, Pawliszczew Borze i Griazowcu pod Wołogdą. Zwolniony w 1941 r. na mocy układu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armia Andersa), gdzie zajmował się (do kwietnia 1942 r.) bezskutecznym poszukiwaniem "zaginionych" oficerów polskich w ZSRR, jak się okazało w kwietniu 1943 - ofiar zbrodni katyńskiej. Następnie szef przysztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii. Współredagował pierwsze numery "Orła Białego". Przewędrował szlakiem 2. Korpusu przez Bliski Wschód do Włoch, gdzie brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską. Przeżycia z pobytu w Sowietach opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi. Od 1946 r. w Paryżu, współtworzył paryską "Kulturę" (od 1947 r. do śmierci mieszkał w domu - redakcji "Kultury" w Maisons-Laffitte przy avenue de Poissy 91). Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich, m.in. "Le Figaro Littéraire", "Preuves", "Gavroche", "Nova et Vettera", "Carrefour". Współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie (1950).
Swoje obrazy pokazywał na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii, Belgii. W Polsce jego twórczość była praktycznie niedostępna - po przełomie Października 1956, w 1957 r. odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu i TPSP w Krakowie, ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w 1986 r. w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie. Jego twórczość malarska i pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po 1989 r.
Malował portrety, wnętrza, pejzaże, widoki miejskie, kwiaty, martwe natury, sceny z przedstawień teatralnych, w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło. Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści, dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu. Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego, sceny miejskie, postać ludzką na tle pospolitego otoczenia, pogłębiając studia natury, jej form i barw.
Pochowany 15 stycznia 1993 r. na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi, obok zmarłej w 1981 r. siostry Marii.
Spis treści |
[edytuj] Odznaczenia i nagrody
- Nagroda malarska Fundacji A. Jurzykowskiego (1960)
- nagroda literacka Fundacji im. A. Godlewskiej w Zurychu za twórczość pamiętnikarską (wespół z Marią Czapską, 1972)
- nagroda pisarska Stowarzyszenia Kombatantów w Londynie (1982)
- Nagroda im. S. Badeniego (Wielka Brytania 1985)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1992)
- tytuł profesora honorowego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1992)
[edytuj] Twórczość (książki)
- Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce (M. Arct 1936; reprint: Wydawnictwo FIS 1992)
- O Cézanne'ie i świadomości malarskiej (Instytut Propagandy Sztuki 1937)
- Proust contre la déchéance. Conférences au camp de Griazowietz (powst. na przełomie 1940/1941 jako seria odczytów dla współtowarzyszy uwięzionych w sowieckim obozie w Griazowcu; Pierwodruk: "Kultura" (Paryż), nr 12 i 13/1948; wydanie książkowe w jęz. francuskim: Les Éditions Noir sur Blanc 1987, ISBN 2-88250-000-9)
- Wspomnienia starobielskie (data powstania: 1943; Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu 1944 (2 wydania); 1945; II obieg wydawniczy: NOWA 1979, Wydawnictwo im. gen. E. Fieldorfa 1984, Biblioteka Spotkań 1985, Recto 1989, Niezależne Warsztaty Wydawnicze Ogniwo 1990; wydania w jęz. francsukim: Souvenirs de Starobielsk, wstęp Gustaw Herling-Grudziński, Collection "Temoignages" 1945, Les Éditions Noir sur Blanc 1987, ISBN 2-88250-001-7; wydanie w jęz. włoskim: Ricordi di Starobielsk, Rzym 1945)
- Lettre ouverte à Jacques Maritain et François Mauriac (pierwodruk w jęz. polskim: "Orzeł Biały" nr 34/1944; wydania w jęz. polskim i włoskim: Drukarnia Polowa Armii Polskiej na Wschodzie 1944; Kolejne publikacje: Tygodnik Polski nr 45/1944 [w jęz. ang.], "Więź" nr 3/1993 [w jęz. polskim])
- Na nieludzkiej ziemi (Instytut Literacki 1949, 1962; wydanie uzupełnione o tekst Walka: Polska Fundacja Kulturalna 1969; II obieg wydawniczy: Krąg 1982; wydanie wspólne ze Wspomnieniami starobielskimi oraz tekstem Prawda o Katyniu [powst. 1945]: Editions Spotkania 1984, 1985; II obieg wydawniczy: Oficyna Wydawnicza Reduta 1986, Wydawnictwo Most 1986, Solidarność Walcząca 1986, Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze 1987, Skarżyska Oficyna Wudawnicza SOWa 1987, Międzyzakładowa Struktura Solidarności V 1987; wydania oficjalne: Czytelnik 1990, Znak 2001, ISBN 83-24-0000-0-3; przekład angielski: The inhuman land, przekł. G. Hopkins, Londyn 1951, Nowy Jork 1952, Londyn 1987; przekład francuski: Terre inhumaine, przekł. Maria Adela Bohomolec, Paryż 1947, jako La terre inhumaine. Adapté du pol. par M. A. Bohomolec et Joseph Czapski, wstęp Daniel Halévy, L'Age d'Homme, Lozanna 1979; przekład niemiecki: Unmenschlsche Erde, przekł. W. Gromek, posłowie Józef Czapski, Kolonia 1967, Frankfurt nad Menem 1969)
- Oko (Instytut Literacki 1960)
- Dwugłos wspomnień (wespół z Marią Czapską; Polska Fundacja Kulturalna 1965)
- Tumult i widma (Instytut Literacki 1981, II obieg wydawniczy: [b.m.w.] 1985, NOWA 1988; Znak 1997, ISBN 83-7006-535-X; wydanie francuskie: Tumulte et spectres, przekł. Thérèse Douchy [Teresa Dzieduszycka], Les Éditions Noir sur Blanc 1991, ISBN 2-88250-022-X)
- Patrząc. Z autoportretem i 19 rysunkami autora (wybór i posłowie Joanna Pollakówna; Znak 1983, 1996, ISBN 83-7006-450-7)
- Dzienniki, Wspomnienia, Relacje (oprac. Joanna Pollakówna; II obieg wydawniczy; Oficyna Literacka 1986)
- Swoboda tajemna (oprac. redakcyjne Andrzej Kaczyński; Wydawnictwo Pomost 1989 [II obieg wydawniczy]; 1991, ISBN 83-85219-02-1)
- Czytając (wybór wstęp i opracowanie Jan Zieliński; Znak 1989, ISBN 83-7006-053-6)
- Myślę, że wiem najważniejsze. Czapski-Colin (wybór listów; przekład i wstęp Andrzej S. Sawicki; Oficyna Naukowa i Literacka TIC 1992)
- Wyrwane strony (rozszerzona wersja książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; oprac. Joanna Pollakówna przy udziale Piotra Kłoczowskiego; Les Éditions Noir sur Blanc 1993)
- Józef Czapski - Podziemna korona. Fragmenty dzienników, rysunki, kalendarium życia (fragmenty książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; Obserwator 1993)
- Świat w moich oczach (rozmowy przeprowadził Piotr Kłoczowski; Ząbki-Paris 2001; seria: "Świadkowie XX wieku", t. 6, ISBN 83-70-3126-5-9, ISBN 2-8531607-9-3)
- Rozproszone: teksty z lat 1925-1988 (zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela; Biblioteka "Więzi" 2005, ISBN 83-88-0326-5-8)
[edytuj] Katalogi wystaw (wybór)
[edytuj] w jęz. polskim:
- Katalog wystawy Józefa Czapskiego (wstęp Zdzisław Kępiński; Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1957)
- Czapski. Malarstwo i rysunek (oprac. Joanna Pollakówna; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, maj-czerwiec 1986)
- Józef Czapski, Katalog (teksty: Joanna Pollakówna, Stanisław Rodziński, Józef Czapski; kalendarium oprac. Joanna Pollakówna; Nowy Sącz 1991)
- Józef Czapski. Malarstwo (Galeria "Kordegarda", Warszawa, czerwiec-lipiec 1990)
- Józef Czapski. Malarstwo i rysunek (wstęp Joanna Pollakówna; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, 20 lutego-7 kwietnia 1990)
- Dzienniki Józefa Czapskiego. Katalog (kalendarium oprac. Joanna Pollakówna, wstęp Janusz Marciniak; Galeria Wystaw Autorskich, Muzeum Narodowe w Poznaniu 1991)
- Józef Czapski. Malarstwo ze zbiorów szwajcarskich. Katalog (teksty: Jean Louis Kuffer, Stanisław Rodziński; Kraków - Poznań - Warszawa, marzec-sierpień 1992)
- Wnętrze. Człowiek i miejsce. Józef Czapski w stulecie urodzin (koncepcja, wybór tekstów i ilustracji Krystyna Zachwatowicz, redakcja Zofia Gołubiew przy współpracy Barbary Małkiewicz; Muzeum Narodowe w Krakowie, 3 kwietnia - 19 maja 1996, ISBN 83-902718-8-5)
- Józef Czapski. Widzenie życia (oprac. W. Z. [Wojciech Zmorzyński]; Muzeum Narodowe w Gdańsku Oddział Sztuki Współczesnej, marzec-czerwiec 2000, ISBN 83-911786-4-1)
- Józef Czapski. Wokół kolekcji Aeschlimanna (podał do druku Piotr Kłoczowski; Zachęta Narodowa Galeria Sztuki - Galeria Plexus 2007, ISBN 978-83-89-145-98-7, ISBN 978-2-9700500-2-1)
[edytuj] w innych językach:
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie Motte (wstęp Daniel Halévy; Genewa 1951)
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie M. Bénézit (wstęp Józef Czapski; Paryż 1952)
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie Bénézit (wstęp Michel de Ghelderode; Paryż 1961)
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie Motte (wstęp Jeanne Hersch; Genewa 1966)
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie Motte (wstęp Konstanty A. Jeleński; Genewa 1966)
- Catalogue de l'Exposition de la Galerie Motte (wstęp Thierry Vernet; Genewa 1971)
- Catalogue d'Exposition de la Galerie Briance (wstęp Jean Briance; Paryż, listopad-grudzień 1978)
- Joseph Czapski. Rétrospective (teksty: Jean Louis Kuffer, Michel de Ghelderode, Wojciech Karpiński, Jeanne Hersch, Andrzej Wajda; Musée Jenisch, Vevey, 30 czerwca-15 września 1990)
[edytuj] Książki o Józefie Czapskim
- Murielle Werner-Gagnebin, Czapski, la main et l'espace (L'Age d'Homme, Lozanna 1974)
- Joanna Pollakówna, Czapski (Wydawnictwo Krupski i S-ka 1993, ISBN 83-86117-00-1)
- Zdzisław Peszkowski, Myśląc o Józefie Czapskim (Wydawnictwo Soli Deo 1994, ISBN 83-901856-0-1)
- Wojciech Karpiński, Portret Czapskiego (Wydawnictwo Dolnośląskie 1996, ISBN 83-7023-488-6; Fundacja Zeszytów Literackich 2007, ISBN 978-83-60046-82-1)
- Czapski i krytycy (praca zbiorowa; wybór i opracowanie Małgorzata Kitowska-Łysiak i Magdalena Ujma; Wydawnictwo UMCS 1996, ISBN 83-227-0903-X)
- Emmanuel Dufour-Kowalski, Joseph Czapski, un destin polonais (L'Age d'Homme, Lozanna 1997)
- Jil Silberstein, Lumières de Joseph Czapski (Les Éditions Noir sur Blanc 2003; wydanie polskie: Józef Czapski. Tumult i olśnienia, przekł. Anna Michalska, Les Éditions Noir sur Blanc 2004, ISBN 83-7392-046-3)
