Józef Napoleon Hutten-Czapski
Z Wikipedii
Józef Kazimierz Sulpicjusz Hutten-Czapski h.Leliwa (używał imion Józef Napoleon, ur. 25 marca 1797 , Bydgoszcz - zm. 17 września 1852, Smogulec), powstaniec listopadowy, działacz niepodległościowy, ojciec Bogdana Czapskiego.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Ojcem Józefa Czapskiego był hrabia Józef Hutten-Czapski (1760-1810), generał-major wojsk I Rzeczypospolitej a matką Marianna Kornelia Pławińska. Po śmierci ojca, stryj Mikołaj Czapski, rościł sobie pretensje o majątek brata, a jego syna (jedynego prawowitego spadkobiercę), próbował z niejasnych powodów wydziedziczyć. Autorka biogramu w PSB, krewna Maria Czapska, wspomina o pewnych przesłankach jakoby Józef Napoleon Hutten-Czapski był synem z nieprawego łoża, późno uznanym przez ojca. W rezultacie sporu Józef musiał się zadowolić jednym ojcowskim folwarkiem, Orłowem k. Działdowa w Prusach. Władze pruskie nie chciały uznać jego szlachectwa ani nadać tytułu hrabiowskiego, po czym Józef sprzedał folwark i przeniósł się pod Bydgoszcz, gdzie kazał tytułować się "chłopem" i przybrał swe imię z bierzmowania, Napoleon.
Józef uczęszczał do gimnazjum pijarskiego w Warszawie, gdzie zdał maturę w r. 1815. W latach 1818 - 1821 słuchał wykładów na uniwersytecie we Wrocławiu i zorganizował tamtejszą bardzo liczną Polonię w korporacji akademickiej"Polonia", wzorowanej na zabronionych wówczas niemieckich Burschenschaft'ach, oraz podjął kontakty z liberalną młodzieżą niemiecką i z tajnymi organizacjami antyrosyjskimi w Kongresówce. Działania te odkryła policja i skazała Józefa Czapskiego na dwa miesiące aresztu w twierdzy oraz usunęła z uniwersytetu. Po zwolnieniu, Czapski przeniósł się do zaboru rosyjskiego, gdzie zakupił majątek Osówki w woj. mazowieckim.
Początkowo władze rosyjskie potwierdziły mu tytuł hrabiowski, ale po otrzymaniu raportu Nikołaja Nowosilcowa, który przedstawił go jako przywódcę internacjonalistycznego rewolucyjnego ruchu młodzieży obejmującego całą Europę oraz jako une des plus mauvaises tētes de l'Université de Breslau (jednego z najgorszych bałamutów na Uniwersytecie Wrocławskim,[1]), w. ks. Konstanty rozkazał anulować decyzję.
[edytuj] Powstanie listopadowe
Wybuch powstania listopadowego zastał Czapskiego w Paryżu, gdzie, wierząc w pomoc Francji dla polskich insurgentów, wygłaszał mowy na cześć Polski i braterstwa polsko-francuskiego, m.in. na pogrzebie Benjamin Constanta. Do Polski przedostał się w styczniu 1831 na fałszywym paszporcie francuskim. Od kwietnia tego roku służył w pułku kawalerii ochotników poznańskich i walczył w różnych bitwach i potyczkach, m.in pod Ostrołęką i Nieborowem. W sierpniu został adjutantem generała Skrzyneckiego i otrzymał order Virtuti Militari. Walczył w czasie oblężenia Warszawy dokąd przedostał się wbrew rozkazom (jego pułk nie brał udziału w obronie miasta). Widząc niepowodzenie powstania, wygłaszał agitacyjne mowy, żądając zlinczowania generałów, za co chciano go postawić przed sądem wojskowym. Po upadku powstania uszedł z resztkami wojsk polskich do Prus, gdzie w Gdańsku dostał się na statek płynący do Irlandii.
[edytuj] Na emigracji
Po wyjeździe z Polski Józef Czapski przybył do Dublina, gdzie spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem. Na wielu zebraniach wygłaszał patriotyczne mowy cytowane przez gazety irlandzkie, przez co zwrócił na siebie uwagę policji. Został oskarżony o działalność rewolucyjną i nielegalny pobyt w Zjednoczonym Królestwie a następnie obłożony grzywną pieniężną w wysokości £ 60. Większość społeczeństwa irlandzkiego stanęła po jego stronie: urządzono pieniężną zbiórkę uliczną na pokrycie grzywny, załatwiono mu publiczne prelekcje w wielu miastach irlandzkich, które przynosiły niezłe dochody, oraz pozwolenie na pobyt w Anglii, gdzie się przeniósł w kwietniu 1832 roku. W Anglii przebywał prawie rok. Na początku roku 1833 przyjaciele z lóż masońskich uzyskali dla niego paszport francuski na nazwisko Josepha Chapmana.
Lata 1833 - 1837 były okresem ciągłych podróży Czapskiego z Paryża do Szwajcarii, gdzie wraz z innymi młodymi rewolucjonistami i karbonariuszami założył 15 kwietnia 1834 związek "Młoda Europa", obejmujący Młode Włochy, Młode Niemcy i Młodą Polskę. Podróżował również do Włoch, Algierii, Hiszpanii i do Londynu, gdzie przebywał wygnany z Włoch Giuseppe Mazzini. W roku 1841 Czapski pojechał z fałszywym paszportem jako Irlandczyk O'Brien do Niemiec do (Monachium, Augsburga i Frankfurtu nad Menem). Wszędzie był entuzjastycznie witany przez kolegów z organizacji Młode Niemcy, którzy umożliwili mu wyjazd do Kongresówki. W roku 1842 został aresztowany w Akwizgranie za posługiwanie się fałszywym paszportem i sądzony w dwóch instancjach. Po zwolnieniu warunkowym na czas uzyskania decyzji z Sądu Najwyższego w Berlinie, Józef Czapski udał się do Francji, gdzie pozostał do roku 1847. Tam zajmował się pracami naukowymi i wydawniczymi.
[edytuj] Powrót do Polski
Czapski od roku 1844 starał się o pozwolenie osiedlenia się w Prusach. W roku 1846 po uniewinniającym wyroku Sądu Najwyższego w Berlinie, powrócił ok. 1847 do swej wielkopolskiej ojczyzny, gdzie nie wziął udziału w powstaniu wielkopolskim r. 1848, lecz "zyskiwał względy taktem, wykształceniem i może swą wysoką godnością masońską", [2]. W 29 stycznia 1850 Czapski, jako administrator klucza smoguleckiego, poślubił Eleonorę Czarnecką (1815 - 1875), córkę generała Stanisława Mielżyńskiego, właścicielkę Smogulca i Gołańczy opuszczoną w r. 1846 przez męża Karola Czarneckiego.[3] W roku 1851 urodził się syn Bogdan. We wrześniu 1852 Czapski pojechał jako przedstawiciel lokalnego ziemiaństwa na uroczystość otwarcia linii kolejowej Bydgoszcz- Piła przez króla Fryderyka Wilhelma IV i zaraził się cholerą. Leczony w Smogulcu, zmarł. Po jego śmierci Eleonora opuściła Smogulec i nigdy tam już nie powróciła.
[edytuj] Bibliografia
- Bogdan Graf von Hutten-Czapski, Sechzig Jahre Politik und Gesellschaft, 1-2, Berlin 1936
- Simon Konarski, Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958
- Władysław Mickiewicz, Żywot Adama Mickiewicza, Poznań 1931
- Maria Czapska, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938
Przypisy
- ↑ cytowane wg. Marii Czapskiej)
- ↑ wg.Adama skałkowskiego w PSB
- ↑ Według wspomnień syna Bogdana, Eleonora Czarnecka była żoną Karola Czarneckiego kilka lat, w rzeczywistości jednak jej małżeństwo trwało od 1831 roku do 1850.
