Jan Niecisław Baudouin de Courtenay

Z Wikipedii

Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay (ur. 13 marca 1845 w Radzyminie, zm. 3 listopada 1929 w Warszawie) – polski filolog, w latach 70. – 80. XIX wieku twórca kazańskiej szkoły językowej w językoznawstwie. Propagował także esperanto.

Spis treści 1 Biografia 2 Osiągnięcia w językoznawstwie 3 Rodzina 4 Przypisy

[edytuj] Biografia

Pochodził z francuskiego rodu arystokratycznego, którego protoplastą był rzekomo jeden z synów Ludwika VI. Jeden z jego przodków przybył do Polski i został pułkownikiem gwardii cudzoziemskiej na dworze Augusta II Mocnego. Ojciec, Aleksander, był geometrą w Radzyminie.

W latach 1862–1866 Baudouin de Courtenay studiował w Szkole Głównej uzyskując stopień magistra nauk historyczno-filologicznych. W latach 1866–1868 jako stypendysta rosyjskiego ministerstwa oświaty pogłębiał studia za granicą w Pradze, Jenie i Berlinie. W 1870 w Lipsku pracą pt. O języku staropolskim sprzed wieku XIV obronił doktorat z filologii.

W 1875 został profesorem Uniwersytetu Kazańskiego, a pomiędzy 1883 i 1893 w Dorpacie. W latach 1893–1900 był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kontraktu nie przedłużono mu w wyniku nacisku władz austriackich i węgierskich, które uznały, że w swoich pracach propaguje panslawizm, stanowiący potencjalne zagrożenie dla monarchii cesarsko-królewskiej^[1]. Następnie do 1918 wykładał na Uniwersytecie Petersburskim. W 1915 trzy miesiące spędził w carskim więzieniu za opublikowanie broszury pt. Nacijonalnyj i tierritorialnyj priznak w awtonomii. Od 1918 był profesorem językoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie.

Według Normana Daviesa, Baudouin de Courtenay był jednym z najbardziej nietuzinkowych polskich myślicieli na przełomie XIX i XX wieku. Davies pisze: Był pacyfistą, zwolennikiem walki o ochronę środowiska, feministą, bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem, występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych, jakie panowały w jego czasach^[2].

Jako badacz dialektów słowiańskich używanych przez Ślązaków, Serbów i Słoweńców, uważał że nacjonalizm stanowi zagrożenie dla tożsamości kulturalnej jednostek w równym stopniu, co mocarstwa imperialne. Z tego powodu był krytykowany przez polskich nacjonalistów. "Żaden warszawski polityk, który chciałby zmienić Kaszubów, Ślązaków czy Białorusinów w Polaków, nie miał, jego zdaniem, prawa czuć się dotknięty tym, że carska administracja próbuje zmienić Polaków w Rosjan". Wygłaszając mowę inauguracyjną po objęciu profesury honoris causa na Uniwersytecie Warszawskim w 1918 roku zasłynął twierdzeniem, że Polska została wskrzeszona z martwych nie po to, aby powiększyć liczbę "imperialistycznych państw-hien".^{[potrzebne źródło]}

Baudouin de Courtenay opowiadał się za wprowadzeniem do wszystkich szkół żydowskich na terenie II Rzeczypospolitej nauki polskiego, a do wszystkich szkół polskich – nauki jidysz.

W 1922 jego kandydaturę na prezydenta RP zgłosiły mniejszości narodowe (bez jego wiedzy); w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosów, w II 10, a w III 5 poparła go zatem aż jedna piąta posłów i senatorów.

Według Daviesa ideały Baudouina de Courtenay nie doczekały się obszerniejszych wzmianek we współczesnych książkach historycznych, bo "nie mieściły się (...) zupełnie w ciasnych granicach nacjonalizmu polskiego współczesnej epoki. Bez nich jednak obraz polskiej sceny politycznej nie może być obrazem pełnym".

[edytuj] Osiągnięcia w językoznawstwie

Rozgraniczył pojęcia statyki i dynamiki języka, gdzie pierwsza bada prawa jego równowagi, a druga jego historyczne przemiany.

Rozróżnił jako pierwszy pomiędzy językiem – abstrakcyjnym zbiorem elementów, a mówieniem – realizacją owego systemu przez poszczególne jednostki.

Wspólnie z uczniem i najbliższym współpracownikiem, Mikołajem Kruszewskim, wysunął tezę, że język jest spójnym systemem złożonym z szeregu pomniejszych składników. Przedstawili także jako pierwsi pojęcie fonemu.

W późniejszych pracach Baudouin de Courtenay rozwinął badania nad fonemem, identyfikując go jako składową jeszcze mniejszych elementów – sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych (kinema) i odpowiednich dla nich reprezentacji akustycznych (akusma).

Napisał wiele prac naukowych po polsku, rosyjsku, czesku, słoweńsku, włosku, francusku i niemiecku.

[edytuj] Rodzina

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była luteranka Cezaria z Pryfków (1841–1878), która została pochowana na cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Warszawie. Jan Baudouin de Courtenay zostawił jej piękny nekrolog: „Anioł miłości, dobroci i przebaczenia, jedynie śmiercią swoją zasmuciła kochające ją serca.”

Drugą żoną profesora była Romualda z Bagnickich (1857–1935) historyk i specjalistka spraw polsko–rosyjskich. Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci, w tym syn Świętosław, prawnik i dyplomata, oraz córka Cezaria Baudouin de Courtenay (1885–1967) profesor etnografii Uniwersytetu Warszawskiego, po II wojnie światowej rektor Polskiego Uniwersytetu w Londynie. Jej drugim mężem był Stefan Ehrenkreutz, profesor prawa, senator Rzeczypospolitej i ostatni rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

W 1927 profesor Jan Niecisław Baudouin de Courtenay ogłosił swoje wystąpienie z Kościoła rzymskokatolickiego bez przystąpienia do żadnego innego. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko–reformowanym w Warszawie.

Przypisy